Poradnik pacjenta. Zawał zawałowi nierówny

Starszy mężczyzna łapiący się za serce i przerażony – tak wyobrażamy sobie osobę przechodzącą zawał. Co więcej, jako konieczny objaw uznajemy ból w klatce piersiowej. Nie zawsze jednak tak jest, zwłaszcza u kobiet.

Czym jest zawał?

Zawał (atak) serca, a właściwie ostry zespół wieńcowy, to martwica fragmentu tkanek serca, do której dochodzi na skutek ich gwałtownego niedotlenienia.

Bezpośrednią tego przyczyną jest wytworzenie się skrzepliny, która prowadzi do zamknięcia światła naczynia wieńcowego. Powoduje to niedrożność tętnicy i uniemożliwia utlenowanej krwi dotarcie do fragmentu mięśnia sercowego. Na skutek tego dochodzi właśnie do martwicy tkanek.

Zawał serca rozwija się na skutek pęknięcia blaszki miażdżycowej i owrzodzenia śródbłonka wyściełającego tętnicę wieńcową. Zdarza się również, choć rzadziej, że ostry zespół wieńcowy zostaje spowodowany mikrozatorem, skurczem naczynia lub postępującym zwężeniem miażdżycowym.

Ryzykowne godziny

Każdego roku zawał przechodzi ok. 80 tys. Polek i Polaków. Najczęściej następuje on między godziną 2.00 a 3.00 oraz między 8.00 a 10.00. O 9.00 ryzyko wystąpienia ataku serca jest ponad dwa razy większe niż o 23.00. Wszystko przez to, że organizm przygotowuje się do dziennej aktywności po nocnym odpoczynku. Podnosi się ciśnienie krwi, zwiększa poziom noradrenaliny i adrenaliny, przyspiesza akcja serca. Dlatego też osoby z problemami kardiologicznymi, zamiast szybko zrywać się z łóżka, powinny przeznaczyć kilka minut po obudzeniu się na spokojne wstanie.

Przyczyny zawału

• Miażdżyca. Miażdżyca powoduje pęknięcie blaszki miażdżycowej w naczyniu wieńcowym, które odpowiada za doprowadzanie krwi do serca. Wokół pękniętej blaszki wytwarza się skrzeplina, blokująca napływ krwi do mięśnia sercowego.
• Hiperlipidemia (nadmiar cholesterolu). Lekarze nazywają hiperlipidemię tykającą bombą – tylko 35 proc. osób na nią cierpiących wie o tym i poddaje się leczeniu. Bardzo wysoki poziom cholesterolu szybko powoduje zaawansowaną miażdżycę, a ta – atak serca, nawet u młodych osób.
• Nadciśnienie tętnicze. Przy nadciśnieniu siła krwi pompowanej przez tętnice jest zbyt duża, co obciąża naczynia krwionośne i serce i może prowadzić do zawału.
• Cukrzyca. Szacuje się, że około 60 proc. osób chorych na cukrzycę może mieć epizod niedokrwienny – atak serca lub udar mózgu.
• Otyłość. Powoduje chroniczne stany zapalne w organizmie, a te przyczyniają się do powstania zmian miażdżycowych w naczyniach. Otyłość może zwiększać ryzyko wystąpienia zawału nawet o 60 proc.
• Palenie papierosów. Wypalenie paczki papierosów na dobę zwiększa ryzyko wystąpienia zawału aż czterokrotnie. Nikotyna przyczynia się bowiem do powstania blaszki miażdżycowej.
• Brak aktywności fizycznej. Ćwiczenia poprawiają przepływ krwi i podnoszą częstość akcji serca, co zmniejsza ryzyko ataku serca.
• Niewłaściwa dieta. Tłuszcze trans i tłuszcze zwierzęce przyczyniają się do powstania zmian miażdżycowych. Negatywnie działają też produkty zwiększające masę ciała.

UWAGA! Na atak serca bardziej narażeni są mężczyźni niż kobiety oraz osoby powyżej 45. r.ż. (mężczyźni) i 55. r.ż. (kobiety) oraz te, w których rodzinach wystąpił wcześniej zawał.

Objawy

Atak serca to nie zawsze ból w klatce piersiowej. Natężenie i rodzaj występujących objawów są zależne od tego, jak duża jest tętnica, która uległa zamknięciu, i w jakim stopniu do tego zamknięcia doszło. Zamknięcie małej tętnicy może być nawet nieodczuwalne, zamknięcie dużej – skończyć się zgonem.

Najczęstsze objawy zawału to:

• Ból w klatce piersiowej. Pojawia się zwykle w wyniku stresu, po wysiłku, spacerze na zimnym powietrzu. Nie ustępuje nawet po spoczynku i podaniu nitrogliceryny. To ból silny i piekący, który powoduje uczucie dławienia, gniecenia w klatce piersiowej. Ból powoduje trudności z oddychaniem i może promieniować do lewego ramienia, szyi i żuchwy.
• Kołatanie serca. Powstaje na skutek przyspieszonej pracy mięśnia sercowego podczas zawału.
• Zmęczenie. Nie przewlekłe, ale pojawiające się nagle, na skutek niedotlenienia serca.
• Ból brzucha, nudności, czasem wymioty. W przypadku zawału serca ból brzucha występuje w nadbrzuszu, w okolicy prawego łuku żebrowego.
• Zmiany wyglądu skóry. Osoba przechodząca zawał może zrobić się blada, a jej paznokcie (zwłaszcza u rąk) stać się sine, podobnie jak usta.
• Obfite pocenie. Odczuwane inaczej niż w gorący dzień. Uczucie, jakby zimny pot oblewał całe ciało.
• Niepokój. Doświadczanie powyższych objawów u wielu pacjentów powoduje lęk przed śmiercią, a w rzadszych przypadkach – także atak paniki.

UWAGA! Wszystkie objawy zawału serca bardzo rzadko występują jednocześnie.

Zawał serca u kobiet

W 2019 r. grupa szwajcarskich naukowców przeprowadziła badania, z których wynikło, że kobiety, gdy przechodzą zawał, czekają z wezwaniem karetki ok. 37 min dłużej. Tymczasem w przypadku ataku serca liczy się każda sekunda, ponieważ im dłużej tętnica pozostaje zamknięta, tym większy obszar mięśnia sercowego umiera. Dlaczego więc kobiety zwlekają z wezwaniem pomocy do siebie, a nie czekają z tym w przypadku męża czy ojca?

Główną przyczyną może być fakt, że zawał kojarzą z wystąpieniem bólu w klatce piersiowej. Ten jednak u kobiet może się w ogóle nie pojawić – szacuje się, że występuje tylko u 1/3 z nich. U kobiet częściej niż u mężczyzn pojawiają się następujące objawy:

• ból w nadbrzuszu, między łopatkami czy pod łukiem żebrowym,
• problemy z oddychaniem, duszności,
• uczucie bardzo dużego zmęczenia, wręcz wyczerpania,
• uczucie ucisku lub pieczenia w tzw. dołku,
• nudności,
• szybkie męczenie się.

Między innymi z powodu opóźnionego wezwania pomocy wskaźniki przeżywalności zawału u kobiet są gorsze niż u mężczyzn. Wyniki badania EKG młodych kobiet są też rzadziej niż mężczyzn w podobnym wieku przesyłane do centrum leczenia zawałów serca, co znacznie opóźnia terapię.

Naturalna ochrona

Choć stereotypem jest to, że kobiety nie przechodzą zawału serca, to faktem jest, że dłużej są przed nim chronione. Wszystko dzięki działaniu żeńskich hormonów: estrogenów i progesteronu. Dzięki nim układ sercowo-naczyniowy kobiet jest w stanie znieść większe obciążenia niż męski.

Estrogeny powodują uwalnianie w naczyniach krwionośnych tlenku azotu, który je rozkurcza. Wraz z prostacykliną tlenek azotu chroni naczynia przed stanami zapalnymi i zapobiega powstawaniu zakrzepów.

Po menopauzie, gdy dochodzi do nagłego i dużego spadku poziomu estrogenów, kończy się ich ochronne działanie. Przeciętnie jednak kobieta przechodząca zawał serca jest o 7 lat młodsza od doświadczającego go mężczyzny.

Jak pomóc?

Niestety, aż 25–40 proc. zawałowców umrze, zanim dotrze do szpitala, dlatego tak ważna jest szybka reakcja na zaobserwowane u konkretnej osoby objawy i wezwanie pogotowia (nr 999 lub 112). Dyspozytor zapyta o imię i nazwisko osoby zgłaszającej, opis sytuacji, dokładne wskazanie miejsca zdarzenia. Może również udzielić wskazówek, jak postępować z osobą przechodzącą zawał.

Osoby z zawałem serca powinny się jak najmniej poruszać – wskazane jest ułożenie zawałowca w pozycji półleżącej, wygodnie i z czymś miękkim pod plecami. Trzeba też osobie przechodzącej zawał poluzować ubranie – zdjąć krawat, rozpiąć koszulę, biustonosz. Przydatne będzie przykrycie jej kocem, zwłaszcza jeśli odczuwa ona zimne poty. Otulenie kocem może wzmocnić poczucie bezpieczeństwa i zwiększyć spokój. Nie należy podawać nic do picia ani jedzenia.

Warto również pamiętać o zapewnieniu osobie z zawałem dopływu świeżego powietrza – otworzyć okno albo usadowić w cieniu, jeśli znajduje się na zewnątrz budynku.

Osobie z podejrzeniem zawału serca warto podać 300 mg kwasu acetylosalicylowego (potocznie: aspiryny). Jego działanie utrudni powstawanie kolejnych zakrzepów i spowolni rozwój zawału. Zdecydowanie niewskazane jest podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które mogą wykazywać działanie prozakrzepowe.

Wszystkie wskazane wyżej zachowania dotyczą osoby przytomnej. Jeśli zawałowiec jest nieprzytomny, ale oddycha, należy go ułożyć w pozycji bocznej ustalonej i monitorować jego stan. Gdy nie oddycha, trzeba przeprowadzić resuscytację krążeniowo-oddechową i kontynuować ją do przyjazdu pogotowia.

Partnerem cyklu poradników jest