Urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy jest kontynuacją urlopu macierzyńskiego. Celem urlopu wychowawczego jest stworzenie pracownikowi korzystnych warunków do sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, w sytuacji gdy trudno pogodzić obowiązki zawodowe z opiekuńczymi.

Urlop wychowawczy przysługuje każdemu z rodziców dziecka także wtedy, gdy pozostają oni w związku nieformalnym, oraz opiekunowi dziecka. Pojęcie opiekuna prawo definiuje szeroko, odnosząc go do każdego pracownika, który przyjął dziecko pod opiekę w zamiarze jego stałego wychowania jak własnego.

Ustawodawca dopuszcza możliwość korzystania z urlopu macierzyńskiego jednocześnie przez oboje rodziców lub opiekunów dziecka, nie dłużej jednak niż przez 3 miesiące.
Zgodnie z Kodeksem pracy prawo do urlopu wychowawczego przysługuje pracownikowi pozostającemu w zatrudnieniu co najmniej 6 miesięcy, przy czym do tego okresu wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.

Okres urlopu.
Pracodawca udziela urlopu wychowawczego maksymalnie na 3 lata, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 4 lat. Pracownik wychowujący dziecko niepełnosprawne może otrzymać dodatkowy urlop do 3 lat. W tym przypadku wymiar urlopu został ograniczony ukończeniem przez dziecko 18 lat.
Uprawnienie do tego dodatkowego urlopu dokumentuje się orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wydanym przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Warto podkreślić, że nie ma obowiązku wykorzystywania całego urlopu wychowawczego w sposób ciągły; nie ma zatem przeszkód, by okres urlopu podzielić na części. Jednak zgodnie z przepisami może być on wykorzystany najwyżej w 4 częściach.

Na każde dziecko przysługuje osobny urlop wychowawczy. Nie ma też ograniczeń, jeśli chodzi o łączny czas przebywania pracownika na urlopach wychowawczych, udzielanych na kolejne dzieci.

Wniosek w sprawie udzielenia urlopu.
Chociaż urlop wychowawczy jest kontynuacją urlopu macierzyńskiego, nie przysługuje on z mocy prawa, lecz udziela się go tylko na pisemny wniosek pracownika. We wniosku pracownik powinien określić datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu. Jeśli pracownik wykorzystał już część urlopu, należy wskazać ten okres we wniosku.

Termin złożenia wniosku o udzielenie urlopu.
Wniosek ten pracownik składa pracodawcy najpóźniej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym zamierza korzystać z tego urlopu. Jeżeli zaś wniosek zostanie złożony po upływie powyższego terminu, pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu wychowawczego nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie tego urlopu.
Jednak w przypadku złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po wypowiedzeniu przez pracodawcę umowy o pracę, udziela on tego urlopu na okres nie dłuższy niż do dnia rozwiązania umowy o pracę wskutek dokonanej czynności.

Pracownik ma prawo wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego, w formie pisemnej, nie później niż7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu.

Wypowiadanie i rozwiązywanie umów o pracę.
Pracodawca co do zasady nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Zakaz ten nie dotyczy sytuacji ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Dokonywane wypowiedzenia umowy o pracę w odwecie na złożenie wniosku o udzielenie urlopu jest zatem niezgodne z prawem. Tym samym zgodnie z art. 45 Kodeksu pracy, w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania pracownika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu.

Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. Oznacza to jednak, że z dniem porodu, który jest równocześnie dniem rozwiązania umowy o pracę, kobieta traci możliwość nabycia prawa do urlopu macierzyńskiego oraz nie może nabyć prawa do urlopu wychowawczego. Urlopy te przysługują osobom pozostającym w stosunku pracy.

Podjęcie pracy zarobkowej.
Nie ma przeszkód, aby pracownik w trakcie urlopu wychowawczego podjął pracę zarobkową (u dotychczasowego bądź innego pracodawcy) albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, pod warunkiem że nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Pracownik nie ma obowiązku informowania o tym fakcie pracodawcy.

Pracodawca może przerwać urlop wychowawczy i wezwać pracownika do stawienia się do pracy wówczas, gdy stwierdzi, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Przykładem takiej sytuacji może być wyjazd rodzica za granicę.
Dotyczy to także sytuacji, gdy pracodawca stwierdzi, że z urlopu wychowawczego korzystają w tym samym czasie oboje rodzice lub opiekunowie dziecka, po przekroczeniu dozwolonych 3 miesięcy wspólnego sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Pracownik musi zastosować się do tego wezwania. Natomiast pracodawca może wezwać go do stawienia się do pracy w terminie przez niego wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

Powrót do pracy.
Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego i wrócić do pracy w każdym czasie, za zgodą pracodawcy. Ma wtedy obowiązek zawiadomienia o swoim zamiarze pracodawcę co najmniej 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Pracodawca musi dopuścić pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku. Dopiero wówczas gdy nie będzie to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym. W tym przypadku wynagrodzenie nie może być niższe od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem.

Wliczenie do okresu zatrudnienia.
Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Dotyczy to wszystkich uprawnień, a więc zarówno uzależnionych od ogólnego, jak i zakładowego stażu pracy (np. okresu wypowiedzenia, nagrody jubileuszowej, odprawy pieniężnej z ustawy o tzw. zwolnieniach grupowych).

Zamiast urlopu - obniżenie czasu pracy.
Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego, lecz niekorzystający z niego może wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o obniżenie jego wymiaru czasu pracy. Obniżenie to nie może być niższe niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.

Brak jest w Kodeksie pracy przepisów, które regulowałyby sytuację, w której pracownik chciałby powrócić do pracy w pełnym wymiarze przed upływem okresu, wskazanym we wniosku. W związku z tym, jak się wydaje, na pracodawcy nie ciąży obowiązek uwzględnienia woli pracownika.
Warto podkreślić, że w trakcie pracy w zmniejszonym wymiarze czasu pracy
pracownik nie korzysta ze szczególnej ochrony stosunku pracy, jaką przepisy Kodeksu pracy przyznają pracownikom w okresie, gdy korzystają oni z urlopu wychowawczego.

Prawo do zasiłku wychowawczego.
W czasie urlopu wychowawczego pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie. Natomiast osoba korzystająca z urlopu wychowawczego ma prawo do zasiłku wychowawczego. Warunkiem jego uzyskania jest spełnienie kryterium dochodowego. Należy pamiętać, że funkcją zasiłku wychowawczego jest wsparcie socjalne rodziny, a nie wyrównanie utraconego dochodu.

***

Podstawa prawna:
Problem urlopów wychowawczych  regulują artykuły 186-186 7 Kodeksu pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) oraz Rozporządzenie Ministra Gospodarki,  Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu
 wychowawczego (Dz.U. z 2003 r., Nr 230, poz. 2291).