Ciekawa Warszawa. Kultura i nauka

W cyklu o ciekawych miejscach Warszawy, w ramach którego publikujemy pierwszy artykuł, nie może zabraknąć tych z dziedziny edukacji i sztuki. Nie sposób więc pominąć Centrum Nauki Kopernik, Zachęty czy Łazienek. To miejsca charakterystyczne na mapie Warszawy, ale i niepowtarzalne w skali kraju.

Centrum Nauki Kopernik

Jak obrócić szklankę do góry dnem, aby nie uronić ani kropli? Co dzieje się w naszej głowie, gdy smucimy się, kłamiemy, kochamy? W Centrum Nauki Kopernik (CNK) najlepiej być, aby tego doświadczyć i spróbować znaleźć odpowiedzi na te i wiele innych pytań. To jedno z głównych zadań tego miejsca, którego celem jest inspirowanie do samodzielnego poznawania zjawisk, eksperymentowania, zadawania pytań i poszukiwania odpowiedzi, niezależnie czy jest się dorosłym, czy dzieckiem. Każdy znajdzie tam coś dla siebie. Od 2010 r. CNK jest otwarte dla wszystkich. Na początku poznaliśmy je ze słynnych kolejek po bilety, tak ogromnym cieszyło się zainteresowaniem. Z czasem udoskonalono system rezerwacji biletów, ale zainteresowanie nie jest mniejsze. 

To istotne, że CNK ma swój program „Kopernik bez barier”, którego celem jest udostępnianie jego bogatej oferty dla osób z niepełnosprawnością. Wejście do obiektu jest z poziomu ulicy, a wewnątrz są windy, platformy i otwarta przestrzeń galerii. Są tu też toalety dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością. 

Warto docenić fakt, że dostosowania CNK są dobrze i obszernie opisane na stronie internetowej kopernik.org.pl w dziale „Odwiedź nas”, co znacznie może ułatwić przygotowanie się do wizyty. Centrum dysponuje wózkami dla osób z niepełnosprawnością, które można wypożyczyć podczas odwiedzin.

Animatorzy CNK przechodzą szkolenia z obsługi osób z niepełnosprawnością, jak również z audiodeskrypcji i polskiego języka migowego (PJM). Na stronie internetowej Centrum można przeczytać, ale także odsłuchać dokładne instrukcje, jak dojechać do obiektu. Jest on także przyjazny dla psów przewodników.

Miejsca dla osób poruszających się na wózkach są również w planetarium Niebo Kopernik. Osoby niewidome mogą obejrzeć trzy filmy z audiodeskrypcją: „Ziemia, Księżyc i Słońce”, „Czarne dziury” i „Na skrzydłach marzeń”.

Szczegółowy opis udogodnień dla osób z niepełnosprawnością w CNK można znaleźć także na stronie niepelnosprawnik.pl. W krótkich filmach w PJM zaprezentowane są też niektóre działania CNK.

- Osoby z niepełnosprawnością mogą skorzystać z biletów ulgowych, a ich asystenci z bezpłatnego wejścia do CNK. Na naszym terenie można wypożyczyć wózek i kule. Jesteśmy dużą otwartą przestrzenią, mamy ponad 400 eksponatów i każdy znajdzie tu coś dla siebie – zapewnia Katarzyna Nowicka, rzecznik prasowy CNK i zachęca do odwiedzenia Centrum Nauki Kopernik. – Tegoroczne obchody 10-lecia ze względu na pandemię przenieśliśmy do internetu, ale do końca roku pojawi się kilka nowych eksponatów. Planujemy też specjalny weekend urodzinowy 7-8 listopada, a w połowie października startuje nowa wystawa o rowerach. Zawsze, gdy pojawiają się u nas nowe eksponaty, myślimy w kategoriach ich dostępności, to już jest naszym standardem – dodaje.

Centrum Nauki Kopernik jest partnerem kampanii na rzecz dostępności usług dla osób z niepełnosprawnością „Stop barierom”.

Muzeum Łazienki Królewskie

Kto chociaż raz nie odwiedził Łazienek Królewskich? Nie znamy takich statystyk, natomiast pewne jest, że to jedno z ulubionych miejsc warszawiaków, szczególnie latem, wiosną czy też w czasie polskiej złotej jesieni. Jest to także obowiązkowy punkt na mapie turystycznej dla odwiedzających stolicę. Ten zespół pałacowo-ogrodowy założony przez Stanisława Augusta w XVIII wieku wziął swoją nazwę od barokowego pawilonu Łaźni. Został on wybudowany w latach 80. XVII w. przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, a później przebudowany przez Stanisława Augusta na Pałac na Wyspie.

Dziś Łazienki Królewskie to nie tylko doskonałe miejsce na spacery, ale ważny ośrodek kulturalno-edukacyjny na mapie Warszawy. A co ważne – kierujący swoją ofertę edukacyjną do wszystkich, niezależnie od wieku, zainteresowań czy rodzaju niepełnosprawności.  

Muzeum Łazienki Królewskie realizuje program edukacyjny „Muzeum dostępne” uwzględniający indywidualne potrzeby zwiedzających. Początkowo potrzeba dostosowywania zajęć edukacyjnych dotyczyła głównie integracyjnych i specjalnych klas szkolnych, które prawdopodobnie w obawie, że muzeum nie przyjmie zgłoszenia dla grupy ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zdarzało się, że nie informowały o potrzebach uczniów z niepełnosprawnościami.

- Pierwsze warsztaty edukacyjne dostępne dla uczniów szkół i przedszkoli z niepełnosprawnościami realizowaliśmy we współpracy m.in. z Instytutem Głuchoniemych czy Pierwszym Niepublicznym Przedszkolem Terapeutycznym Fundacji SYNAPSIS – mówi Olga Michalik, koordynatorka programu „Muzeum dostępne” w Muzeum Łazienki Królewskie.

Obecnie program „Muzeum dostępne” obejmuje wydarzenia dostosowane dla zwiedzających indywidualnie, w tym także osób z różnymi niepełnosprawnościami oraz zajęcia dla przedszkoli integracyjnych, szkół specjalnych, warsztatów terapii zajęciowej. 

Taka oferta edukacyjna wymagała także dostosowanej pod względem architektonicznym i użytkowym przestrzeni muzeum.

- To była dla nas nowa sytuacja. Łazienki Królewskie są muzeum rezydencjonalnym, łączącym budynki zabytkowe z historycznymi ogrodami. Poza dostępnymi wnętrzami Starej Oranżerii, Białego Domu czy Wodozbioru stworzyliśmy także przestrzenie edukacyjne. Zaczęliśmy od Królewskiej Formierni - Centrum Edukacji Artystycznej, która działa już od kilku lat w Starej Oranżerii. Zależało nam nie tylko na tym, aby ta przestrzeń była dostępna sensorycznie poprzez wyposażenie jej różnymi pomocami przeznaczonymi do poznawania za pomocą wielu zmysłów, ale także, aby wszystkie meble były regulowane, a narzędzia i materiały znajdujące się w szufladach i na półkach były w zasięgu dzieci, osób na wózkach, dorosłych. Stworzenie Królewskiej Formierni było realizowane w ramach większego projektu obejmującego remont, konserwację, rearanżację galerii i dostosowanie Starej Oranżerii do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. W ramach prac, między innymi, zamontowano windę, wyrównano poziom posadzek, zlikwidowano progi i inne bariery architektoniczne oraz dodano system przywoławczy przy wejściu. W salach warsztatowych i Królewskiej Galerii Rzeźby zamontowane zostały stałe pętle indukcyjne dla zwiedzających z niepełnosprawnością słuchu. Ze względu na fakt, że zajęcia prowadzimy także w ogrodzie oranżeryjnym zdecydowaliśmy się zakupić system mobilnych odbiorników wraz z pętlami indukcyjnymi. Korzystają z niego zarówno do audiodeskrypcji osoby z niepełnosprawnością wzroku, jak i osoby słabosłyszące czy seniorzy – opowiada Olga Michalik.

Zwiedzający mogą również korzystać z aplikacji mobilnej „Stara Oranżeria” zawierającej multimedia, audiodeskrypcje i tłumaczenie na PJM. Aplikację można pobrać na telefon bądź skorzystać z niej wypożyczając tablet w muzeum. Dostępne treści są także upublicznione na kanale YouTube Łazienek Królewskich.

- Warto dodać, że strefa edukacyjna w Starej Oranżerii rozpoczyna się już w Królewskiej Galerii Rzeźby. Są to kopie gipsowe rzeźb z kolekcji muzeum, stanowiące integralną część ekspozycji. Rzeźby przeznaczone są do poznawania za pomocą dotyku. Zostały umieszczone niżej, tak by znajdowały się w zasięgu osoby na wózku czy dziecka. Następnie w Królewskiej Formierni zwiedzający mogą lepiej poznać i zrozumieć proces powstawania rzeźb gipsowych prezentowanych w galerii. Podczas warsztatów każdy wykonuje odlew wybranego motywu czy ornamentu, niezależnie od zdolności artystycznych czy rodzaju niepełnosprawności – mówi Olga Michalik.

- Zwiedzający mogą także liczyć na pomoc i informacje ze strony pracowników Muzeum, którzy odbyli szkolenia z obsługi gości o indywidualnych potrzebach, w tym osób z różnymi niepełnosprawnościami – dodaje.

W tym roku, ze względu na pandemię pracownicy szkolili się zdalnie.

W 2018 roku powstało na terenie Łazienek Królewskich Centrum Edukacji Ekologicznej w nowo wybudowanej Nowej Palmiarni. Budynek jest dostępny architektonicznie, zaprojektowany w duchu projektowania uniwersalnego.

- To miejsce, które pozwala zwiedzającym bliżej poznać florę i faunę Łazienek Królewskich. Z myślą o zwiedzających, także osobach z niepełnosprawnościami, do Centrum zakupiliśmy pomoce dotykowe i edukacyjne takie jak: modele ptaków zamieszkujących Łazienki, zestawy tropów zwierząt, odlewy gipsowe liści i przekroje pni drzew. Zależało nam, by pomoce były autentyczne lub wykonane z materiałów naturalnych – mówi Olga Michalik. 

Centrum Edukacji Ekologicznej otrzymało w 2019 r. nagrodę w konkursie Integracji „Lider Dostępności”. Nagrodę przyznano za nowy obiekt o funkcji edukacyjno-popularyzatorskiej, przy projektowaniu którego pamiętano o osobach z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Członkowie Kapituły zwrócili uwagę na fakt, że Centrum Edukacji Ekologicznej jest dostępne dla wszystkich użytkowników zarówno od strony architektonicznej, jak i pod kątem oferty edukacyjnej. 

Nową Palmiarnię tworzą dwie przestrzenie. Część wyższa obiektu przeznaczona jest do przechowywania egzotycznych roślin. W części niższej znajduje się Centrum Edukacji Ekologicznej, złożone z trzech stref: relaksacyjnej z „zieloną biblioteką”, pracowni ekologicznej oraz strefy małego przyrodnika. Obiekt wyposażony jest w pomoce sensoryczne, przyrządy optyczne, pętle indukcyjne, ekrany powiększające, mobilne zestawy do audiodeskrypcji, słuchawki do tłumienia hałasu dla osób w spektrum autyzmu czy naturalne materiały do dotykania. 

Przed wizytą w Łazienkach Królewskich warto sprawdzić na stronie muzeum www.lazienki-krolewskie.pl haromonogram wydarzeń i zapisać się na zajęcia, gdyż obiekty nie są czynne codziennie. Na stronie internetowej można również uzyskać informacje na temat dogodnego dojazdu do muzeum czy trasy dojścia do poszczególnych budynków zlokalizowanych na rozległym obszarze Łazienek Królewskich. Strona internetowa jest zgodna z wytycznymi WCAG 2.0. 

Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

Oficjalne otwarcie budynku Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych nastąpiło w 1900 r. Gmach przetrwał wojnę, a zaraz po niej, jeszcze w 1945 r., Biuro Odbudowy Stolicy rozpoczęło jego remont. Od początku istnienia do dziś misją Zachęty – obecnie Narodowej Galerii Sztuki – jest upowszechnianie sztuki współczesnej. To tam prezentowane są najciekawsze zjawiska w sztuce XX i XXI w.

Udostępnienie tego historycznego obiektu wszystkim, niezależnie od ich sprawności fizycznej czy sensorycznych niepełnosprawności, nie było zadaniem łatwym. Jednak od 2012 r. osoba poruszająca się na wózku może swobodnie dostać się do budynku i po nim się poruszać.

- Dostosowanie Zachęty do potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami jest procesem. Początki nie były łatwe, tym bardziej, że dość charakterystyczne dla tego budynku były niebotyczne schody w portyku głównym i bardzo długo nam to ciążyło. W końcu udało się uzyskać zgodę konserwatora i w tym niemal 120-letnim budynku zrobić wejście z windą. Przeorganizowaliśmy także wnętrze, przenosząc szatnie na dół, gdzie rozpoczyna się ciąg komunikacyjny. Jest to wejście od strony pl. Małachowskiego. To był przełom, który dokonał się w czasie większej modernizacji – opowiada Paulina Celińska, koordynatorka ds. dostępności w Zachęcie.

W efekcie zmian osoba na wózku może wejść do budynku od frontu, skorzystać z szatni, czy dostosowanej toalety, swobodnie przemieścić się do biblioteki i na wystawy. Obecnie nie ma w galerii takiego miejsca, gdzie nie mogłaby ona dotrzeć, pod warunkiem, że nie trwa zmiana ekspozycji lub realizacja innych inwestycji.

W kluczowych miejscach, jak: szatnia, kasa, biblioteka, informacja zainstalowane są małe pętle indukcyjne dla osób z niepełnosprawnością narządu słuchu, aby pomóc im w komunikacji bezpośredniej.

- Po remoncie sali kinowej pętla indukcyjna dostępna jest również tam – dodaje Paulina Celińska.

Dotychczas galeria proponowała raz w miesiącu oprowadzanie z audiodeskrypcją na żywo, z pomocami dotykowymi. Aktualnie w związku z pandemią, spotkania są organizowane, ale dla znaczenie ograniczonej liczby osób. 

- Wypracowaliśmy już politykę, jak udostępniać maksymalnie daną wystawę – mówi Paulina Celińska. – Zdajemy sobie sprawę, że nie każdy może skorzystać z tej oferty w proponowanym przez nas terminie, dlatego wielokrotnie oprowadzamy indywidualnie osoby z niepełnosprawnością narządu wzroku, co nie zmienia się również w czasie pandemii.

fot. Joanna Rogozińska

Osoby z niepełnosprawnością narządu wzroku mogą na stronie Zachęty www.zacheta.art.pl znaleźć do odsłuchania informację, jak dotrzeć do galerii oraz kilka innych praktycznych wiadomości, a także audiodeskrypcję wybranych prac z kolekcji Zachęty. 

- Opracowujemy też sukcesywnie, w miarę możliwości finansowych nasze zbiory, robiąc napisy dla osób niesłyszących do prac wideo oraz audiodeskrypcje zarówno do obrazów, rzeźb, instalacji, grafik itp., jak i prac wideo. W związku z pandemią zintensyfikowaliśmy prace nad dostępnością wystaw w postaci nagrań. Mają one formę podcastów z uwzględnieniem audiodeskrypcji – dodaje Paulina Celińska. 

W Zachęcie zatrudniony jest niesłyszący pracownik, który m.in. oprowadza po wystawach, opowiadając o eksponatach w Polskim Języku Migowym (PJM). Prowadzi cykl stałych spotkań „Zachęta miga!”.

- Mamy też nadzieję, że wkrótce powrócimy do regularnych warsztatów w PJM dla dzieci i rodzin, czasowo zawieszonych i zastąpionych działaniami online.  Od 2019 roku nagrywamy przewodniki po wystawach w PJM, które opatrzone są również napisami w języku polskim. Jest to prezentacja wystawy, z której chętnie korzystają także osoby słyszące – mówi Paulina Celińska.

Na stronie Zachęty dostępna jest Encyklopedia Sztuki w PJM, która gromadzi ok. 200 haseł. Projekt został zainicjowany przez Zachętę we współpracy z Grupą Artystów Głuchych, a następnie realizowany przy udziale różnych instytucji kultury i Fundacji Kultury bez Barier.

 - Kilka lat temu przeszkoliliśmy grupę edukatorów we współpracy z Fundacją SYNAPSIS. Mieliśmy przekonanie, że najpierw trzeba zrozumieć potrzeby oraz poznać specyfikę funkcjonowania osób ze spektrum autyzmu, podobnie jak osób z różnymi niepełnosprawnościami. Stworzyliśmy przedprzewodniki dla osób ze spektrum autyzmu, które są dostępne na naszej stronie. Dużym powodzeniem cieszyły się – i mamy nadzieję do nich powrócić –  warsztaty dla rodzin z dziećmi ze spektrum autyzmu. Zarówno rodzice, jak i dzieci czuli się na nich bezpiecznie i swobodnie, dlatego zależy nam bardzo na przywróceniu tej oferty w jakiejś formie również w reżimie sanitarnym – podkreśla Paulina Celińska.

Zespół Zachęty, włącznie z pracownikami ochrony, regularnie jest szkolony z obsługi gościa z niepełnosprawnością, edukatorzy uczestniczyli i nadal biorą udział także w innych szkoleniach, w tym z podstaw PJM, audiodeskrypcji, tworzenia pomocy dotykowych. 

Ciekawy projekt został realizowany przez Zachętę wraz z Teatrem 21 – i uczestniczącymi w nim aktorami z zespołem Downa oraz w spektrum autyzmu. 

- W ramach projektu i wystawy dotyczącej przemian w myśleniu o architekturze teatru, scenografii, jej miejsca i roli, od Wyspiańskiego do współczesności, stworzyliśmy w Zachęcie Dom Tymczasowy dla Teatru 21, który nie ma swojej siedziby. W ramach wystawy „Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku” Teatr 21 miał swoją przestrzeń, w której eksponował scenografię, dokumentację swoich wydarzeń, ale też realizował otwarte próby i spektakle, które cieszyły się dużym zainteresowaniem publiczności. Towarzyszyły im cykle wykładów dotyczących tematyki niepełnosprawności – informuje Paulina Celińska. – Aktualnie koncentrujmy się na znalezieniu najlepszych praktycznych rozwiązań do wcielenia w życie zapisów ustawy o dostępności i wypracowania nowych rozwiązań i oferty edukacyjnej w rzeczywistości z jaką przyszło nam wszystkim się zmierzyć – dodaje.