Komu i w jakim zakresie może pomóc Rzecznik Praw Obywatelskich

W myśl art. 80 Konstytucji RP każdy ma prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich, na zasadach określonych w ustawie, z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Oznacza to, że do Rzecznika może zwrócić się obywatel polski, cudzoziemiec znajdujący się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, osoba prawna, organizacja obywateli lub inna jednostka organizacyjna, jeśli może być podmiotem praw i obowiązków.

Rzecznik może podjąć przewidziane prawem czynności na wniosek obywateli i ich organizacji, organów samorządowych, a także z własnej inicjatywy na podstawie wyników analizy obowiązujących przepisów prawnych, przeprowadzonej kontroli, informacji uzyskanej za pośrednictwem środków masowego przekazu itp.

Zadania i obowiązki Rzecznika określają przepisy ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o RPO (Dz.U. z 2001r. Nr 14, poz.147). Jako organ ochrony prawnej Rzecznik stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP i innych aktach normatywnych. Zadanie to realizuje poprzez badanie czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. W razie powzięcia wiadomości wskazującej, iż doszło do naruszenia tych wartości - Rzecznik może podjąć czynności przewidziane w ustawie a więc:

• podjąć sprawę,
• poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania,
• przekazać sprawę do rozpatrzenia, zbadania lub załatwienia właściwemu organowi.

Rzecznik może także odmówić podjęcia działań w sprawie bez konieczności uzasadnienia tej odmowy.

Rzecznik Praw Obywatelskich nie posiada inicjatywy ustawodawczej i nie uczestniczy bezpośrednio w procesie legislacyjnym, może natomiast występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywatela. W przypadku wątpliwości, co do zgodności z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, przepisów ustawy albo przepisów aktów niższego rzędu z aktami nadrzędnymi - może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie, czy przepisy te spełniają standardy konstytucyjne.

Rzecznik nie zastępuje organów administracji rządowej i samorządowej lub wymiaru sprawiedliwości w rozstrzyganiu i załatwianiu spraw należących do ich kompetencji. Nie ingeruje w toczące się postępowania sądowe i niezawisłość sędziów, nie występuje w charakterze obrońcy strony postępowania, nie może zmieniać lub uchylać decyzji wydanych przez uprawnione organy oraz orzeczeń (wyroków, postanowień) sądowych. Rozstrzygnięcia tego rodzaju mogą być weryfikowane jedynie w trybie instancyjnym.

Rzecznik może natomiast:

• żądać wszczęcia postępowania w sprawie cywilnej, a także wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi,
• żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,
• zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego na akty i czynności organu administracji publicznej a także uczestniczyć w tych postępowaniach na prawach przysługujących prokuratorowi,
• w przypadku stwierdzenia rażącego naruszenia, przez sąd drugiej instancji, prawa materialnego lub zasad postępowania oraz wolności i praw obywatelskich - może wnieść kasację (skargę kasacyjną) od prawomocnego orzeczenia, w trybie i na zasadach określonych w przepisach szczególnych, do Sądu Najwyższego,
• wnieść skargę kasacyjną od orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

W piśmie kierowanym do Rzecznika należy podać imię, nazwisko (nazwę jednostki organizacyjnej), adres do korespondencji, opisać sprawę i przebieg dotychczasowych działań, wskazać argumenty świadczące o naruszeniu wolności i praw obywatelskich. Do pisma należy dołączyć kopie lub odpisy posiadanych dokumentów, orzeczeń sądów, istotnych w danej sprawie pism, wniosków, zaświadczeń itd.

Przed wystąpieniem do Rzecznika z prośbą o zbadanie sprawy należy mieć na uwadze, że nie może on spełnić wszystkich oczekiwań, z jakimi obywatele się do niego zwracają. Jest on związany obowiązującym w Polsce porządkiem prawnym i zakresem kompetencji przydzielonych mu ustawą. Interwencje Rzecznika uzależnione są m.in. od ustalenia czy zainteresowany wyczerpał wszystkie przysługujące mu środki prawne (odwoławcze) oraz oceny całokształtu sprawy, pod kątem prawnym i faktycznym,  ze szczególnym zwróceniem uwagi na ewentualność naruszenia praw i wolności skarżącego się obywatela przez organ władzy publicznej załatwiający sprawę.

Korespondencję do Rzecznika Praw Obywatelskich należy kierować na adres:
Al. Solidarności 77
00-090 Warszawa
www.brpo.gov.pl

Biuro, przy pomocy którego Rzecznik wykonuje swoje zadania czynne jest w poniedziałek w godz. 9.00- 17.00, od wtorku do piątku w godz. 9.00 - 15.00.

Autor: Danuta Uchymiak