Informator ZUS: działalność twórcza lub artystyczna a ubezpieczenie

W kolorowej prasie co jakiś czas pojawiają się artykuły o niskiej emeryturze dla artysty. Dlaczego to świadczenie jest tak niskie? Odpowiedź jest prosta. Wysokość emerytury zależy przede wszystkim od sumy składek opłacanych w czasie aktywności zawodowej, a przepisy nie przewidują szczególnych zasad ustalania wysokości emerytury dla twórców i artystów. Każdy sam musi zadbać o swoją emerytalną przyszłość. Dlatego przedstawiamy różne warianty ubezpieczenia – z umowy o pracę, umowy zlecenia, działalności gospodarczej i pozarolniczej działalności twórczej albo artystycznej.

Działalność twórca lub artystyczna na podstawie stosunku pracy

Jakimi ubezpieczeniami objęty jest pracownik

Pracownik objęty jest obowiązkowo:

• ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowymi, chorobowym i wypadkowym;
• ubezpieczeniem zdrowotnym.

Jakie obowiązki ma pracodawca

Pracodawca musi składać za pracownika do ZUS dokumenty ubezpieczeniowe oraz opłacać składki. Powinien zgłosić pracownika do ubezpieczeń w ciągu 7 dni od dnia, w którym go zatrudnił.

Od jakiej kwoty pracodawca oblicza składki na ubezpieczenia społeczne

Pracodawca oblicza składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od przychodu pracownika (w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych) z umowy o pracę. Pracodawca nie oblicza składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od:

1. wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych, m.in. zasiłku chorobowego, opiekuńczego;
2. określonych przepisami składników przychodu, m.in. odprawy pieniężnej przysługującej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, wartości ubioru służbowego (umundurowania), którego pracownik musi używać, lub ekwiwalentu pieniężnego za ubiór, nagrody jubileuszowej (gratyfikacji), która według zasad określających warunki jej przyznawania przysługuje pracownikowi nie częściej niż co 5 lat.

Jeśli pracownik dodatkowo pracuje na rzecz swojego pracodawcy na podstawie umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług lub umowy o dzieło, to pracodawca oblicza składki na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe zarówno od przychodu z umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej.

Podstawa, od której pracodawca opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (podstawa wymiaru składek), jest ograniczona w danym roku kalendarzowym do 30-krotności prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w 2020 r. do 156 810 zł). Oznacza to, że jeśli pracownik osiągnie w roku kalendarzowym tę kwotę, to pracodawca przestanie naliczać i opłacać za niego składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Składki na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe pracodawca oblicza od takiej samej kwoty, od jakiej oblicza składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, czyli od przychodu (z wymienionymi wyłączeniami). Do składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe nie stosuje się jednak limitu 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.

Od jakiej kwoty pracodawca oblicza składkę na ubezpieczenie zdrowotne

Pracodawca oblicza składkę na ubezpieczenie zdrowotne od takiej podstawy, od jakiej obliczył składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Wcześniej jednak odejmuje od niej kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe, które finansuje pracownik.

Pracodawca oblicza składkę na ubezpieczenie zdrowotne także od wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy. Kwota, od której pracodawca opłaca składkę na ubezpieczenie zdrowotne, nie jest ograniczona w danym roku kalendarzowym.

WAŻNE!

Stopy procentowe składek wynoszą:

• na ubezpieczenie emerytalne – 19,52% (pracownik i pracodawca finansują składkę w równych częściach – po 9,76%);
• na ubezpieczenia rentowe – 8% (pracownik finansuje 1,5%, a pracodawca – 6,5%);
• na ubezpieczenie chorobowe – 2,45% (pracownik finansuje składkę w całości);
• na ubezpieczenie wypadkowe – jest zróżnicowana (pracodawca finansuje składkę w całości);
• na ubezpieczenie zdrowotne – 9% (pracownik finansuje składkę w całości).

Działalność twórcza lub artystyczna na podstawie umowy zlecenia

Zleceniobiorca w ubezpieczeniach społecznych to osoba, która pracuje na podstawie:

• umowy agencyjnej;
• umowy zlecenia;
• umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

WAŻNE!

Jeśli pracownik podpisze wymienioną wyżej umowę cywilnoprawną ze swoim pracodawcą albo z innym podmiotem, ale wykonuje ją na rzecz pracodawcy, to jest traktowany jak pracownik.

Jakimi ubezpieczeniami jest objęty zleceniobiorca

Zleceniobiorca jest objęty:

• obowiązkowo ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowymi, wypadkowym i zdrowotnym;
• dobrowolnie (na swój wniosek) ubezpieczeniem chorobowym.

WAŻNE!

Zleceniobiorca nie zawsze będzie objęty obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Jeśli na przykład będzie jednocześnie zatrudniony na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy lub będzie zatrudniony na część etatu, ale będzie miał w umowie o pracę zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie, to będzie objęty obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi wyłącznie z umowy o pracę. Może natomiast z umowy zlecenia przystąpić dobrowolnie do ubezpieczenia emerytalnego i rentowych. Wtedy będzie objęty również ubezpieczeniem wypadkowym. Zleceniobiorca nie będzie mógł natomiast przystąpić do ubezpieczenia chorobowego. Dotyczy to sytuacji, gdy umowy zlecenia nie zawrze z własnym pracodawcą lub nie będzie jej wykonywał na jego rzecz.

Jakie obowiązki ma zleceniodawca

Zleceniodawca musi składać za zleceniobiorcę dokumenty ubezpieczeniowe do ZUS (w tym zgłosić go do ubezpieczeń w ciągu 7 dni od dnia, w którym ten podejmie wykonywanie umowy) oraz opłacać składki.

Od jakiej kwoty zleceniodawca oblicza składki na ubezpieczenia społeczne

Jeśli w umowie odpłatność za jej wykonywanie określono kwotowo, czyli w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie, to zleceniodawca opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe od przychodu (w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych) z umowy zlecenia.

Do wyliczenia składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie uwzględnia:

• zasiłków z ubezpieczeń społecznych, m.in. zasiłku chorobowego, opiekuńczego;
• określonych przepisami składników przychodu, m.in. odprawy pieniężnej przysługującej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę, wartości ubioru służbowego (umundurowania), którego zleceniobiorca musi używać, lub ekwiwalentu pieniężnego za ubiór.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest ograniczona w danym roku kalendarzowym do 30-krotności prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w 2020 r. do 156 810 zł). Oznacza to, że jeśli zleceniobiorca osiągnie w roku kalendarzowym tę kwotę, to zleceniodawca przestanie naliczać i opłacać za niego składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Składki na ubezpieczenie wypadkowe i dobrowolne ubezpieczenie chorobowe zleceniodawca oblicza od takiej samej kwoty, od jakiej oblicza składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Do składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe nie stosuje się limitu 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednak podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (w 2020 r. - 13 067,50 zł).

Jeśli w umowie odpłatność za jej wykonanie określono w inny sposób, to zleceniodawca nalicza składki od zadeklarowanej kwoty, ale nie niższej niż minimalne wynagrodzenie (w 2020 r. – 2600 zł).

Od jakiej kwoty zleceniodawca oblicza składkę na ubezpieczenie zdrowotne

Składkę na ubezpieczenie zdrowotne zleceniodawca oblicza od takiej podstawy, od jakiej obliczył składki na ubezpieczenia społeczne. Wcześniej jednak odejmuje od niej kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe, które finansuje zleceniobiorca. Kwota, od której zleceniodawca opłaca składkę na ubezpieczenie zdrowotne, nie jest ograniczona w danym roku kalendarzowym.

WAŻNE!

Stopy procentowe składek wynoszą:

• na ubezpieczenie emerytalne – 19,52% (zleceniobiorca i zleceniodawca finansują składkę w równych częściach – po 9,76%),
• na ubezpieczenia rentowe – 8% (zleceniobiorca finansuje 1,5%, a zleceniodawca – 6,5%),
• na ubezpieczenie chorobowe – 2,45% (zleceniobiorca finansuje składkę w całości),
• na ubezpieczenie wypadkowe – jest zróżnicowana (zleceniodawca finansuje składkę w całości),
• na ubezpieczenie zdrowotne – 9% (zleceniobiorca finansuje składkę w całości).

Działalność twórcza lub artystyczna na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG)

Jeśli osoba uzyskała wpis do CEIDG i rozpoczęła działalność, to podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i zdrowotnemu;
• dobrowolnie (na swój wniosek) ubezpieczeniu chorobowemu. Ubezpieczenia są obowiązkowe od dnia rozpoczęcia do dnia zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej (z wyłączeniem okresów jej zawieszenia).

WAŻNE!

Osoba, która prowadzi działalność gospodarczą, nie zawsze będzie objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Jeśli na przykład będzie jednocześnie zatrudniona na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy lub będzie mieć w umowie o pracę zagwarantowane co najmniej minimalne wynagrodzenie, to będzie objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi wyłącznie z umowy o pracę. Może natomiast z działalności przystąpić dobrowolnie do ubezpieczenia emerytalnego i rentowych. Wtedy będzie objęta również ubezpieczeniem wypadkowym. Nie będzie mogła natomiast przystąpić do ubezpieczenia chorobowego.

Jakie obowiązki ma płatnik składek

Osoba prowadząca działalność jest płatnikiem składek na swoje ubezpieczenia. Musi więc składać dokumenty ubezpieczeniowe oraz opłacać składki. Powinna zgłosić siebie do ubezpieczeń w ciągu 7 dni od dnia, w którym rozpocznie działalność gospodarczą (wyjątek dotyczy osób, które korzystają z małego ZUS+ i rozpoczynają działalność w styczniu danego roku).

Od jakiej kwoty trzeba obliczać składki na ubezpieczenia społeczne

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, która spełni określone w przepisach warunki, może skorzystać z ulg w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne:

• ulgi na start;
• preferencyjnych składek;
• małego ZUS+.

Ulgi te nie dotyczą składki na ubezpieczenie zdrowotne. O warunkach skorzystania z tych ulg można przeczytać na stronie www.zus.pl.

Korzystanie z ulg w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne ma wpływ na prawo do świadczeń z tych ubezpieczeń albo na ich wysokość. Osoba, która będzie opłacała preferencyjne składki albo mały ZUS+, otrzyma niższe świadczenia:

• z ubezpieczenia chorobowego (m.in. zasiłek chorobowy czy macierzyński);
• z ubezpieczenia wypadkowego (m.in. zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne);
• z ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczeń rentowych (emerytura, renta).

WAŻNE!

Brak składek to brak świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Niższe składki to niższe świadczenia z ubezpieczeń społecznych.

Jeśli osoba prowadząca działalność nie korzysta z ulg, to opłaca składki od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, które przyjęto do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek (w 2020 r. – 3136,20 zł). Ta minimalna podstawa obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku.

Aktualną wysokość podstawy i minimalne składki można sprawdzić na stronie www.zus.pl.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest ograniczona w danym roku kalendarzowym do 30-krotności prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w 2020 r. do 156 810 zł). Oznacza to, że jeśli prowadzący działalność gospodarczą osiągnie w roku kalendarzowym tę kwotę, przestaje naliczać i opłacać składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Składki na ubezpieczenie wypadkowe i dobrowolne ubezpieczenie chorobowe prowadzący działalność oblicza od takiej samej kwoty, od jakiej oblicza składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Do składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe nie stosuje się jednak limitu 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednak podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (w 2020 r. – 13 067,50 zł).

WAŻNE!

Osoba prowadząca działalność gospodarczą finansuje z własnych środków składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Od jakiej kwoty trzeba obliczać składki na ubezpieczenie zdrowotne

Składki zdrowotne trzeba opłacać od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku (w 2020 r. – 4026,01 zł). Osoba prowadząca działalność musi opłacać składkę zdrowotną w pełnej wysokości za każdy miesiąc ubezpieczenia, nawet jeśli w danym miesiącu pobrała zasiłek, np. chorobowy, opiekuńczy, albo wykonywała działalność przez część miesiąca. Kwota, od której opłaca składkę na ubezpieczenie zdrowotne, nie jest ograniczona w danym roku kalendarzowym.

Działalność twórcza lub artystyczna na podstawie decyzji komisji do spraw zaopatrzenia emerytalnego twórców

Komisja do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców, działająca przy ministrze właściwym dla spraw kultury, może wydać decyzję, w której uzna daną działalność za twórczą lub artystyczną i ustali datę rozpoczęcia działalności. Osoba, która ma taką decyzję i wykonuje działalność twórczą albo artystyczną, podlega ubezpieczeniom jako osoba prowadząca działalność pozarolniczą. Obowiązkowe są dla niej ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne (od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności). Dobrowolne jest tylko ubezpieczenie chorobowe.

Za twórcę uważa się osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii i lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, objęte prawem autorskim.

Za artystę uważa się osobę wykonującą zarobkowo działalność artystyczną w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, reżyserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a także w dziedzinie produkcji audiowizualnej reżyserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dźwięku, montażystów i kaskaderów.

WAŻNE!

Osoba, która ma decyzję Komisji ds. Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców o uznaniu jej działalności za twórczą lub artystyczną, ale wykonuje ją wyłącznie na podstawie stosunku pracy, podlega ubezpieczeniom społecznym jako pracownik, a nie jako osoba prowadząca działalność pozarolniczą.

Jeśli osoba, która prowadzi twórczą lub artystyczną działalność pozarolniczą, będzie zawierać w ramach tej działalności umowy zlecenia lub umowy o dzieło, to będzie podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu działalności pozarolniczej. Przedmiot tych umów musi być jednak zgodny z przedmiotem prowadzonej działalności.

Jakie obowiązki ma płatnik składek

Osoba, która prowadzi działalność pozarolniczą jako twórca lub artysta, jest płatnikiem składek na swoje ubezpieczenia. Powinna zgłosić się do ubezpieczeń w ciągu 7 dni od dnia, w którym otrzyma decyzję Komisji ds. Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców. Z tej decyzji wynika data rozpoczęcia wykonywania działalności twórczej lub artystycznej, a więc data, od kiedy ma być ubezpieczona. Złożyć dokumenty i opłacić składki trzeba dopiero po otrzymaniu decyzji Komisji. Jeśli data rozpoczęcia działalności podana w decyzji będzie wcześniejsza niż data otrzymania decyzji, trzeba złożyć dokumenty rozliczeniowe i opłacić składki także za okres przed otrzymaniem decyzji Komisji.

Od jakiej kwoty trzeba obliczyć składki na ubezpieczenia społeczne

Składki trzeba opłacać od kwoty nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, które przyjęto do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek (w 2020 r. – 3136,20 zł). Minimalne składki można sprawdzić na stronie www.zus.pl.

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest ograniczona w danym roku kalendarzowym do 30-krotności prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (w 2020 r. do 156 810 zł). Oznacza to, że jeśli prowadzący działalność osiągnie w roku kalendarzowym tę kwotę, przestaje naliczać i opłacać za niego składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Składki na ubezpieczenie wypadkowe i dobrowolne ubezpieczenie chorobowe prowadzący działalność oblicza od takiej samej kwoty, od jakiej oblicza składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Do składek na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe nie stosuje się jednak limitu 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednak podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (w 2020 r. - 13 067,50 zł).

WAŻNE!

Osoba, która prowadzi działalność pozarolniczą finansuje składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z własnych środków.

Od jakiej kwoty trzeba obliczyć składki na ubezpieczenie zdrowotne

Składki zdrowotne trzeba opłacać od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku (w 2020 r. – 4026,01 zł). Składkę zdrowotną w pełnej wysokości trzeba opłacić za każdy miesiąc ubezpieczenia, nawet jeśli w danym miesiącu osoba prowadząca działalność pobrała zasiłek, np. chorobowy czy opiekuńczy, albo wykonywała działalność przez część miesiąca. Kwota, od której opłaca składkę na ubezpieczenie zdrowotne, nie jest ograniczona w danym roku kalendarzowym.

WAŻNE!

Przepisy przewidują zwolnienie z obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia działalności, gdy osoba jest w jednej z następujących sytuacji:

• jest emerytem lub rencistą i jej świadczenie nie przekracza miesięcznie minimalnego wynagrodzenia (w 2020 r. – 2600 zł) oraz spełnia jeden z poniższych warunków: 

1. przychody z działalności nie przekraczają miesięcznie 50% kwoty najniższej emerytury (od 1 marca 2020 r. – 600 zł);
2. opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej;

• ma orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności oraz spełnia jeden z poniższych warunków:

1. przychody z działalności nie przekraczają miesięcznie 50% kwoty najniższej emerytury;
2. opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej;

•  pobiera zasiłek macierzyński, którego wysokość nie przekracza miesięcznie kwoty świadczenia rodzicielskiego (1000 zł).

Jeśli osoba ma orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności i prowadzi tylko działalność, to składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłaca w wysokości, która nie przekracza kwoty zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.