Wakacyjne POGOTOWIE biwakowe

Wakacje to dla większości z nas okres, kiedy, przebywając z dala od domu, zapominamy o codziennych troskach i problemach. Często jednak przytrafiają się kłopoty zdrowotne, którym można zaradzić, udając się do pobliskiej apteki. Przypomnijmy zatem sposoby zapobiegania powszechnym dolegliwościom letniego okresu. Pamiętajmy, że jeśli objawy są niejednoznaczne lub nasze samopoczucie ulega pogorszeniu - należy skorzystać z pomocy lekarza!

Choroba lokomocyjna

Może objawiać się lekkim bólem głowy, bladością, potami, mdłościami i wymiotami. Można spróbować jej zapobiec, siedząc prosto z głową opartą o zagłówek, gdyż stabilizacja pozycji zmniejsza dezorientację ruchową, która powoduje chorobę lokomocyjną. Trzeba również mieć kontrolę nad wzrokiem i ustalić go na wysokości około 45 stopni nad horyzontem.  W samolocie najlepiej zamknąć oczy. Należy unikać przykrych i zbyt intensywnych zapachów oraz dymu tytoniowego, które przyspieszają wystąpienie objawów. Starajmy się siadać tam, gdzie poruszanie się środka lokomocji jest najmniej odczuwalne. Będą to przednie siedzenia w samochodzie, środkowa część pokładu statku, miejsce przy oknie w pociągu zgodnie z kierunkiem jazdy, w autobusie miejsce z przodu, tak by obserwować drogę i adaptować wzrokiem organizm do pokonywania zakrętów i wzniesień, w samolocie - miejsce na wysokości skrzydła, po prawej stronie. 

Przed podróżą 

Na wszelki wypadek zaopatrzmy się przed podróżą w leki, które zapobiegną objawom choroby lokomocyjnej. Najczęściej kupowanym preparatem jest Aviomarin. Ważne, aby pierwszą dawkę leku przyjąć 30 min przed podróżą. Proponuję także zażyć kolejną tabletkę po 8 godzinach, nawet gdy już zajedziemy na miejsce, gdyż objawy choroby lokomocyjnej mogą się jeszcze utrzymywać. Preparat mogą przyjmować dzieci powyżej 5. r.ż. (1/2-1 tabletka). Uwaga: Aviomarinu nie mogą zażywać przed podróżą kierowcy. Alternatywą dla osób prowadzących pojazdy jest preparat homeopatyczny Cocculine lub preparaty ziołowe zawierające kłącze imbiru Lokomotiv, HerbiKin, ewentualnie plaster Transway. 

Oparzenia słoneczne

Choć opalenizna wciąż dla wielu jest oznaką zdrowia i urody, to nie ulega wątpliwości, że działanie promieniowania UV na skórę jest w dużej mierze niekorzystne. Pod jego wpływem dochodzi do takich zmian jak: rumień, pogrubienie naskórka, piegi i inne zmiany barwnikowe. O wiele bardziej niebezpieczne są odległe skutki wielokrotnego działania promieniowania UV, do których zaliczamy przyspieszone starzenie się skóry - tzw. fotostarzenie i stymulację rozwoju nowotworów.

Wychodząc na słońce, stosujmy kosmetyki zawierające filtr ochronny SPF, pamiętając, że wystarczającą ochronę zapewniają dopiero filtry z SPF minimum 15. Dzieci nie powinniśmy w ogóle narażać na pełne słońce. Ich skórę należy chronić do 24. miesiąca życia wyłącznie kosmetykami zawierającymi filtry fizyczne (tlenek cynku, dwutlenek tytanu), od ukończenia 2. r.ż. można stosować również filtry chemiczne.

Warto także nałożyć dodatkową warstwę kremu na nos, policzki, ramiona, kark i usta, pamiętać o ponownym smarowaniu po wyjściu z wody i o tym, by pierwszy kontakt ze słońcem nie trwał dłużej niż 5-20 min. Pamiętajmy, że niektóre leki (antydepresyjne, moczopędne i antykoncepcyjne) wzmagają wrażliwość na słońce.
Jeśli dojdzie do poparzenia słonecznego, nie wychodźmy na słońce przez kilka dni. Warto zastosować lodowe kompresy. Pokruszony lód w ręczniku przykłada się na oparzone miejsca przez 10 min, 3-4 razy dziennie. Dobrze wziąć chłodną kąpiel w wannie (prysznic nie jest polecany z uwagi na uderzającą siłę wody), która zmniejszy obrzęk, ból i świąd skóry. Następnie w miejsca poparzone delikatnie wklepać preparat gojący najlepiej w piance np. Panthenol. Nie polecam w ostrej fazie poparzenia kremów nawilżających, gdyż nie dadzą się dobrze wklepać bez wywołania przykrego odczucia lub nawet bólu. Doskonale łagodzą poparzenia okłady z maślanki. Niestety, pomimo różnych zabiegów skóra wraca do normy dopiero po 6 miesiącach.

Oparzenie słoneczne rozpoczyna się kilka godzin po intensywnym nasłonecznieniu i w pełni rozwija się po 12-24 godzinach. Oprócz stanu zapalnego i zaczerwienienia skóry, może wystąpić odczyn ogólny objawiający się uczuciem osłabienia, bólem głowy, niekiedy podwyższoną temperaturą ciała.

Tradycyjnym i powszechnie znanym lekiem gojącym, stosowanym w oparzeniach słonecznych I stopnia, jest dekspantenol, obecny w takich preparatach jak: Bepanthen krem i maść, Bepanthen lotion płyn na skórę oraz Panthenol aerozol. Preparat Bepanthen Plus Cream zawiera oprócz dekspantenolu chlorheksydynę o działaniu odkażającym, chroniącym przed infekcją. Podobne działanie ma pianka Ami-Panten - bardzo wygodna w użyciu.  Z preparatów gojących dostępnych bez recepty można polecić maści: Aksoderm, Dermoretin, Dermosavit, Dermovit A, Maść tranową, Maść witaminową gojącą, Maść witaminową ochronną.

Znanym środkiem gojącym jest alantoina, która pobudza ziarninowanie, powoduje szybkie oczyszczenie ran i ułatwia oddzielanie się tkanek martwych. Znane i stosowane preparaty zawierające alantoinę to: Alantan puder leczniczy, Alantan Plus maść, Alansit preparaty złożone zawierające dekspantenol i alantoinę, Alantvit maść. Mniej znana, ale skuteczna jest maść na bazie alantoiny - Cicatryl.

Alliogel, preparat w postaci żelu do użytku zewnętrznego, zawierający alantoinę, wyciąg z czosnku i trokserutynę powoduje przyśpieszenie gojenia w wyniku nasilenia procesu proliferacji komórek wytwarzających rąbek naskórkowy w ranie, rozrost naskórka oraz zwiększone oddychanie tkankowe. 

Hemostin aerozol na skórę, preparat zawierający wyciągi z kory dębu, kwiatów nagietka i ziela dziurawca oraz roztwór pochodnych celulozy jest środkiem o działaniu hemostatycznym, przyśpieszającym gojenie naskórka. Polecany jako opatrunek w uszkodzeniach i zranieniach skóry, w oparzeniach I i II stopnia (termicznych, chemicznych i promieniami słonecznymi), po ukąszeniach owadów.

Solcoseryl maść i żel do użytku zewnętrznego zawierają bezbiałkowy, dializowany z roztworu etanolowego wyciąg z krwi cielęcej. Preparat przyspiesza regenerację w obrębie tkanek niedokrwionych i uszkodzonych pourazowo. Ułatwia odprowadzanie szkodliwych produktów przemiany materii. Żel stosuje się w początkowej fazie leczenia, a maść w drugiej fazie, po wytworzeniu się tkanki ziarninowej.
Potwierdzone działanie gojące mają: Linola, E 45, Lipobase, Nano-base, Oilatum, Uibasis.

Efekty upałów

Wysoka temperatura, duża wilgotność powietrza i wysiłek fizyczny mogą sprawić, że nagle słabniemy, oblewają nas zimne poty, pojawia się ból głowy, nudności i zmęczenie. To prawdopodobnie udar cieplny. Skłonności do niego mają osoby chorujące na cukrzycę, serce, ludzie otyli i przyjmujący leki antyhistaminowe, moczopędne, antydepresyjne i rozszerzające naczynia. Kiedy człowieka dotknie udar, jak najszybciej należy przejść do chłodnego pomieszczenia, najlepiej klimatyzowanego, wypić sporo niegazowanej wody mineralnej, nakryć mokrym ręcznikiem głowę, ramiona, nogi i kark.

Najgorsze są zwłaszcza pierwsze fale upałów, towarzyszące im gwałtowne skoki ciśnienia i nagłe zmiany temperatur. Wysoka temperatura daje się we znaki przede wszystkim ludziom starszym, chorującym na serce, nerki i astmę. Ponadto wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, pogarszając stan psychiczny. Jesteśmy leniwi, senni, stajemy się podenerwowani, niespokojni. Mamy trudności z koncentracją, częściej popełniamy błędy. Kaprysy pogody są niebezpieczne przede wszystkim dla chorych na serce. Gwałtowne zmiany temperatury i ciśnienia powodują nagłe zwężenie naczyń krwionośnych. Może wówczas dojść do niedokrwienia mózgu i utraty przytomności. Pod wpływem wysokiej temperatury rozszerzają się naczynia krwionośne przy skórze, co zmniejsza ciśnienie i zwiększa zapotrzebowanie serca na tlen. Wszyscy z dolegliwościami kardiologicznymi powinni zatem dużo odpoczywać, nie zmuszać serca do wysiłku, przebywać w chłodnych pomieszczeniach, z domu wychodzić wcześnie rano lub późnym wieczorem. Osoby po zawałach i cierpiące na chorobę niedokrwienną serca muszą wypijać przynajmniej dwa litry płynów więcej niż zwykle. Lekarze zalecają napoje z dużą ilością mikroelementów, przede wszystkim magnezu i potasu. Pierwiastki te poprawiają kurczliwość serca i zapobiegają zaburzeniom jego rytmu. Pacjenci z niewydolnością krążenia i z nadciśnieniem tętniczym nie mogą natomiast wypijać dodatkowo więcej niż pół litra płynów. Jeżeli w ciągu tygodnia przytyją 1,5 kg, muszą bardziej ograniczyć picie. Powinni natomiast zwiększać wilgotność pomieszczeń, w których przebywają, przez włączanie nawilżaczy lub wieszanie mokrych prześcieradeł i ręczników. Przy niedociśnieniu tętniczym także konieczne jest zwiększenie ilości płynów. Najlepsza jest woda posolona lub mineralna z dużą zawartością soli. Wskazane jest spożywanie bardziej słonych pokarmów.

W upalne i duszne dni bardziej się pocimy. Pocenie jest zjawiskiem fizjologicznym - organizm usuwa szkodliwe produkty przemiany materii i utrzymuje stałą temperaturę. Nadmierna utrata wody powoduje jednak zagęszczenie osocza i zmniejsza dopływ krwi do serca. Zagraża też osobom z kamicą nerkową. Zagęszczony mocz sprzyja tworzeniu się kamieni nerkowych. Zagrożeni tym schorzeniem powinni wypijać co najmniej dwa litry napojów dziennie. Dobrze zrobi im kieliszek czerwonego wina do obiadu. Nie jest polecane piwo. W czasie upałów zwiększa się we krwi stężenie cukru, który wiąże wodę, utrudnia jej wydalanie i ochładzanie organizmu. Cukrzycy muszą pić napoje bez cukru przez cały dzień, nawet gdy nie odczuwają pragnienia. Powinni także ograniczyć wychodzenie z domu.

W dużych miastach w upalne dni wzrasta stężenie dwutlenku węgla i innych związków pochodzących ze spalin. Narażone są głównie dzieci i ludzie starsi. Ekolodzy ostrzegają przed skażeniem atmosfery w miastach Małopolski. Groźny jest tam przede wszystkim ozon. Przy dużym nasłonecznieniu gromadzi się tuż nad ziemią. W wyższych stężeniach powoduje trudności w oddychaniu, drażni oczy, gardło, krtań i skórę. Zanieczyszczone i suche powietrze jest szczególnie niebezpieczne dla astmatyków. Duszność, suchy kaszel, chrząkanie, trudności oddechowe czy zmęczenie po niewielkim wysiłku powinny skłonić do wizyty u lekarza, gdyż atak astmy może się nasilić.  

Biegunki

Ostra biegunka występuje nagle, trwa kilka dni, przebiega na ogół bezgorączkowo, a powodowana jest najczęściej przez toksyny pokarmowe oraz toksyny bakterii. Z tym rodzajem biegunki poradzimy sobie sami. Pierwszym zaleceniem, niezależnie, czy biegunka dotyczy dziecka czy też osoby dorosłej, jest wstrzymanie przyjmowania pokarmów przez 6-24 godziny, zależnie od nasilenia objawów. Zbyt częste oddawanie stolca i wymioty doprowadzają do znaczącej utraty wody i elektrolitów. Musimy temu przeciwdziałać, podając przegotowaną wodę, mocną herbatę lub wywar z marchwi. 

W aptekach można kupić gotowe preparaty nawadniające i przywracające równowagę elektrolitową Gastrolit oraz Saltoral. Najbardziej znanym, ale wcale nie najlepszym środkiem przeciwbiegunkowym jest węgiel. Wiele skuteczniejsze działanie ma dostępny bez recepty Salotannal, który mogą zażywać dzieci od 4. r.ż. 

Domowe sposoby 
W warunkach domowych można przygotować bardzo pomocny napój, według następującego przepisu. Do 250 ml dowolnego niezbyt słodkiego soku należy dodać pół łyżeczki soli kuchennej, 1 łyżeczkę cukru lub najlepiej glukozy oraz płaską łyżeczkę sody oczyszczonej, wymieszać, pić w małych ilościach, ale dość często. Przy dużym odwodnieniu należy podawać niemowlętom 4 szklanki płynu na dobę, starszym dzieciom - 6 szklanek płynu, a osobom dorosłym 8-10 szklanek płynu na dobę. 

Użądlenia i ukąszenia

Pojedyncze ukłucia przez pszczoły, osy, szerszenie, bąki czy komary mogą być bolesne, ale na ogół ból jest krótkotrwały, a następstwa poza swędzeniem i miejscowym obrzękiem nieznaczne. Wprowadzony do ranki jad powoduje odczyn zapalny i uczulenie. Groźne mogą być ukłucia mnogie, zwłaszcza dla niemowląt i małych dzieci oraz ukłucia w okolicy nosa, jamy ustnej i gardła (przy połknięciu owada). Niezbędna jest wówczas szybka pomoc lekarska ze względu na zagrażający obrzęk gardła i krtani. Postarajmy się jak najszybciej usunąć żądło. Miejsce użądlone przetrzyjmy antyseptykiem, następnie lekko zwilżmy wodą i przyłóżmy tabletkę Aspiryny lub Polopiryny S. Zmniejszy to stan zapalny. Jeżeli obrzęk będzie się powiększał, zastosujmy żel po ukąszeniu, który złagodzi dolegliwości. Możemy także posmarować miejsce użądlone pastą do zębów. Mentol złagodzi ból i zmniejszy obrzęk.
Kleszcz jest jedynym owadem, który przenosi choroby zakaźne. Może spowodować kleszczowe zapalenie mózgu i boreliozę. Przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu wyprodukowano szczepionkę, która zapobiega tej ciężkiej chorobie (trzyetapowe szczepienie wykonane w odstępie kilku miesięcy daje gwarancję na trzy lata).

Przeciwko boreliozie nie dysponujemy szczepionką. Choroba wymaga długotrwałego leczenia.

Najbardziej narażeni na atak kleszczy są amatorzy leśnych spacerów, grzybiarze oraz dzieci. Kleszcze wbijają się w ciało najczęściej w liściastym lesie, porośniętym paprociami, jeżynami lub czarnym bzem. Upodobały sobie także brzegi lasów, polany, zarośla w pobliżu stawów i rzek oraz łąki. Sezon ich największej aktywności to maj i czerwiec oraz wrzesień i październik. Ukąszenia kleszcza możemy nie poczuć, ponieważ znieczula miejsce, w którym przekłuwa skórę. Odkrywamy go najczęściej przez przypadek. Dlatego po spacerze należy obejrzeć dokładnie całe ciało, zwłaszcza pod pachami, w pachwinach, u kobiet pod piersiami, w zgięciach kolan i za uszami. Należy także dokładnie przejrzeć ubranie. Jeśli przynieśliśmy kleszcza, trzeba go usunąć. Do czasu odpadnięcia żywi się naszą krwią przeciętnie od 2 godzin do 7 dni. Zakażenie następuje po 24 godzinach. Do tego okresu jesteśmy jeszcze bezpieczni. Ostatnio pojawiły się specjalne urządzenia, które pozwalają odessać kleszcza. Takim urządzeniem jest ASPIVE-NIN - miniaturowa pompka ssąca wytwarzająca w miejscu zastosowania podciśnienie i bezboleśnie i bezinwazyjnie usuwająca wszelkie jady i ukąszenia. Apteki dysponują coraz większym arsenałem repelentów - środków odstraszających owady i kleszcze. Warto się w nie zaopatrzyć. 

Kontuzje

Zarówno zimą, jak i latem możemy sobie stłuc kolano, skręcić nogę, doznać bolesnego otarcia skóry. Mogą dokuczać nam także spuchnięte nogi. Podpowiemy, jak radzić sobie w takich sytuacjach.

Otarcia, zranienia

Otarcie jest to ubytek naskórka powstały wskutek urazu mechanicznego. Z kolei do zranienia dochodzi w wyniku przerwania ciągłości głębiej położonych tkanek. Proces gojenia rozpoczyna się kurczem naczyń krwionośnych i wytworzeniem skrzepu natychmiast po zranieniu. Później następuje przekrwienie okolic rany i zapalenie wysiękowe, co sprzyja oczyszczeniu rany. Obumarłe tkanki są rozpuszczane i zostają częściowo wydalone z wydzieliną, a częściowo wessane. Wytwarza się ziarnia, która wypełnia ranę, a od brzegów wrasta naskórek. Na końcu powstaje blizna. Pierwsza pomoc polega na opanowaniu krwawienia, następnie przeciwdziałaniu zakażeniu. W tym celu należy:

1. Ranę najpierw oczyścić: obficie przepłukać wodą lub solą fizjologiczną, która usunie zanieczyszczenia, a potem zdezynfekować wodą utlenioną. Wygodnym i uniwersalnym preparatem do odkażania skóry i błon śluzowych (rany, czyraki, czyraki mnogie, ropnie) jest Rivel żel, przydatny także w likwidacji bakteryjno-grzybiczych stanów zapalnych oraz likwidacji skutków ukąszeń owadów. Podobne działanie ma krem PVP-IODINE.
2. Zatamować krwawienie, uciskając zranione miejsce jałowym gazikiem i unosząc rękę lub nogę.
3. Następnie zabezpieczyć otarcie plastrem z opatrunkiem, a większą ranę jałową gazą przymocowaną plastrem lub zwykłym bandażem. W aptekach są dostępne specjalne opatrunki gotowe, nasycone jodyną, dzięki czemu rana jest stale odkażana. 

Stłuczenia i obrzęki

Obrzęk jest to nagromadzenie w przestrzeni międzykomórkowej płynu tkankowego. Może wystąpić nie tylko wskutek stłuczenia czy innego urazu. Sprzyja im długie unieruchomienie, a także wysoka temperatura (przegrzane pomieszczenia, upały).

Pierwsza pomoc po urazie polega na schłodzeniu kontuzjowanego obszaru ciała. Zmniejszamy w ten sposób szybkość narastania krwiaka i zapobiegamy pourazowej reakcji zapalnej. Celowe są np. okłady żelem w woreczkach (schłodzonych w zamrażalniku) lub rozpylenie na skórę substancji chłodzącej.  W aptekach dostępna jest nowa seria preparatów uśmierzających ból i zmniejszających zmęczenie powysiłkowe mięśni, ścięgien i stawów. Takim preparatem jest Ice Power żel chłodzący o działaniu przeciwbólowym. Składniki żelu łagodzą ból mięśni, przyśpieszają regenerację mięśni i ścięgien po wszelkiego typu urazach i wysiłkach, zmniejszając jednocześnie obrzęk w przypadku pourazowych pęknięć struktur łącznotkankowych, łagodzą napięcie i podrażnienie mięśni oraz powysiłkowe bóle barków, karku i pleców. Żel może być również stosowany po zakończeniu leczenia urazów i kontuzji. Co 3-6 godzin na miejsce urazu i jego okolicę nakłada się żel, tworząc warstwę widoczną gołym okiem.

W przypadku bólów mięśniowych, pourazowych lub powysiłkowych bolącą okolicę smaruje się 2-3 razy dziennie. Może być stosowany do masaży regeneracyjnych.

Ice Power błyskawiczny zimny okład polecany jest jako pierwsza pomoc w razie powysiłkowych nadwyrężeń i uszkodzeń mięśni oraz ścięgien, stłuczeń, skręceń stawów, a w szczególności w urazach sportowych. Łagodzi ból, przyspiesza procesy gojenia i regeneracji w nagłych urazach. Poprzez naciśnięcie rozgniatamy torebkę z wodą znajdującą się wewnątrz opakowania. Już po 20-30 sekundach otrzymujemy zimny okład, który należy trzymać w miejscu urazu przez około 20-30 minut. W przypadku otwartego urazu trzeba zabandażować ranę przed położeniem zimnego okładu. Kurację należy kontynuować za pomocą żelu chłodzącego Ice Power, nakładając go na miejsce urazu co 3-6 godzin przez minimum 3 dni. Skuteczność kuracji zimnymi okładami można zwiększyć poprzez utrzymywanie bolącej kończyny w pozycji uniesionej oraz używanie bandaży elastycznych. Ice Power kompres zimny/ciepły wielokrotnego użycia, łagodzi i zmniejsza obrzęk spowodowany urazem, szczególnie w urazach sportowych, stłuczeniach i skręceniach. 

Zapalenie spojówek

W słoneczne dni łatwo dochodzi do zapalenia spojówek. Skarżymy się wówczas na łzawienie, światłowstręt, uczucie ciała obcego, zaczerwienienie i obrzęk spojówek. Typowe objawy reakcji zapalnej to oprócz światłowstrętu i łzawienia, pieczenie, niewielkie przekrwienie spojówek bez wydzieliny. Leczenie polega na usunięciu przyczyny i ewentualnym stosowaniu środków obkurczających naczynia i odkażających. W aptece można zakupić bez recepty jedno opakowanie preparatów Cincol oraz Oculosan jako środków odkażających i ściągających. Wskazaniem do stosowania tych preparatów są ostre i przewlekłe stany zapalne spojówek, także pochodzenia alergicznego, objawy zmęczenia oczu, fotofobia. Preparaty te przeciwwskazane są w jaskrze, wysokim nadciśnieniu tętniczym, w nadczynności tarczycy. Osoby używające szkieł kontaktowych w trakcie leczenia muszą przerwać noszenie soczewek. Preparatów nie należy też stosować u dzieci do 2. r.ż. Tuż po zakropleniu może pojawić się krótkotrwałe, przemijające rozszerzenie źrenic oraz pieczenie. Bez recepty można zakupić również preparaty Starazolin oraz Visine zawierające tetryzolinę. Ma ona działanie obkurczające naczynia krwionośne. Skutkiem obkurczenia naczyń jest zniesienie przekrwienia (zaczerwienienia) oczu. Działanie preparatów rozpoczyna się w ciągu kilku minut i utrzymuje przez 4-8 godzin. Wskazane są przy stanach obrzęku i przekrwienia spojówek wywołanych przez dym, kurz, wiatr, promieniowanie słoneczne, chlorowaną wodę, kosmetyki, soczewki kontaktowe, zmęczenie oczu wskutek długiego czytania, oglądania telewizji, jazdy samochodem, alergiczne zapalenie spojówek. Dawkowanie w przypadku obu preparatów jest jednakowe. Przed zakropleniem koniecznie należy zdjąć soczewki kontaktowe i założyć je dopiero po około 15 min od momentu wkroplenia. Jeżeli po upływie 48 godzin od rozpoczęcia kuracji nie nastąpi poprawa, należy rozważyć dalsze stosowanie leku.

Od kwietnia br. można zakupić w aptekach bez recepty preparat Benevit Optic w kapsułkach 25 i 50 sztuk. Zawiera on luteinę w najwyższej dostępnej dawce 6 mg oraz witaminy A  (10 mg) i E (0,6 mg). Zwiększa odporność oczu na zmęczenie, odżywia od wewnątrz struktury odpowiedzialne za dobrą ostrość widzenia oraz zabezpiecza oko od zewnątrz, filtrując szkodliwe promieniowanie. Zapobiega i łagodzi objawy zmęczenia oczu pracą przy komputerze, w złym oświetleniu, wskutek prowadzenia pojazdów nocą. Chroni też oczy przed szkodliwymi promieniami UV oraz wolnymi rodnikami. Zalecany jest również wspomagająco w chorobach narządu wzroku związanych ze spadkiem pigmentów plamki żółtej oraz dla osób z zaburzeniami widzenia o zmierzchu.

Tekst: mgr farm. Tomasz Mrozowski. Autor jest aptekarzem. Od lat publikuje artykuły na łamach fachowych pism medycznych i czasopism promujących zdrowie. Jest autorem książek: "Rady dobrego aptekarza", Wydawnictwo Ambrozja, Kraków 2003, oraz "Leki okulistyczne - kompendium", PZWL, 2000.

Integracja 4/2005, str. 60-64