Opiekuję się mamą, czy przysługuje mi dodatek opiekuńczy?

Opiekuję się mamą (92 lata, I grupa inwalidztwa). Ja pobieram emeryturę w wysokości 1300 zł. Czy przysługuje mi dodatek opiekuńczy nad osobą niepełnosprawną i w jakiej wysokości?

Szanowna Pani,

rozumiem, iż Pani Mama nie pozostaje w związku małżeńskim i pyta Pani o możliwość przyznania Pani świadczenia z tytułu opieki nad Pani Mamą.

Zgodnie z art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych -

Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:

1. matce albo ojcu,
2. opiekunowi faktycznemu dziecka,
3. osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4. innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Warto także pamiętać, iż przepis art. 17 ust 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, który ogranicza prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na moment powstania niepełnosprawności na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2014 r., sygn. akt K38/13, został uznany za niekonstytucyjny w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną ze względu na datę powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki, a przez to narusza art. 190 ust. 1 Konstytucji RP.

Aktualnie zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a - ustawy o świadczeniach rodzinnych – „Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli:

osoba sprawująca opiekę:

• ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym,
• ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;”

Ostatnio, część osób pobierających emeryturę pomimo wskazanego przepisu składa wnioski o świadczenie pielęgnacyjne, następnie składając kolejne odwołania próbuje to świadczenie uzyskać. Warto dodać, iż pojawiają się orzeczenia sądów administracyjnych, które uznają, iż powinno się wypłacać opiekunom albo różnice świadczenia pielęgnacyjnego (1971 zł) i emerytury albo emeryt powinien móc wybrać świadczenie dla niego bardziej korzystne.

Jako przykład tych pierwszych orzeczeń warto wskazać:

• wyrok NSA z dnia 30 kwietnia 2020 r. (sygn. akt I OSK 1546/19 w którym stwierdzono, iż „Wykładnia art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r. winna uwzględniać także kontekst historyczny pojawienia się tego przepisu w systemie prawa, który przesądza o konieczności zastosowania reguł wykładni systemowej i funkcjonalnej. Odczytanie znaczenia tego przepisu w obecnych realiach - jako pozbawiającego w całości świadczenia pielęgnacyjnego także opiekuna otrzymującego świadczenie znacznie niższe, pozostaje w sprzeczności z wynikami takiej wykładni”.
• wyrok NSA z 8 stycznia 2020 (sygn. akt I OSK 2392/19) w który stwierdzono, iż „Narusza fundamenty aksjologiczne wyrażone w zasadach Konstytucji RP taka wykładnia art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r., która pozbawia w całości prawa do świadczenia pielęgnacyjnego osoby mające ustalone prawo do emerytury (renty) w wysokości niższej niż to świadczenie”.

Jako przykład drugiego stanowiska sądów administracyjnych - warto przywołać wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 sierpnia 2020 r. w sprawie o sygn. akt I OSK 650/20, zgodnie z którym – „Osoba, która spełnia warunki do przyznania wyższego świadczenia pielęgnacyjnego i chce je otrzymać, a pobiera emeryturę, winna móc dokonać wyboru jednego z tych świadczeń przez rezygnację z pobierania świadczenia niższego, tj. w niniejszej sprawie emerytury. Wybór może zrealizować przez złożenie do organu rentowego wniosku o zawieszenie prawa do emerytury na podstawie art. 103 ust. 3 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z tym przepisem, prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, może ulec zawieszeniu na wniosek emeryta lub rencisty”.

Warto pamiętać, iż wyroki zapadły w indywidualnych sprawach.

Nie znam dokładnie Pani sytuacji rodzinnej, stąd warto skonsultować sprawę bezpośrednio z prawnikiem - w każdym powiecie w Polsce działają punkty nieodpłatnej pomocy prawnej. W załączeniu przesyłam link do odpowiedniej wyszukiwarki ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości.

Z poważaniem,

Grzegorz Jaroszczyk, prawnik