Rozdział 12. Integracja po polsku

(fragmenty publikacji Sektor non-profit w Polsce, szkic do portretu,

autorzy: E. Leś, S. Nałęcz, M. Lester, S. Toepler, J. Wygnański)

12.2. Obywatelskie uczestnictwo

Fakt, że sektor non-profit osiągnął po roku 1989 znaczny stopień rozwoju pomimo ograniczeń z okresu PRL, wynika w niemałym stopniu z tysiącletniej tradycji polskiej filantropii. Innymi słowy, współczesny kształt sektora non-profit w Polsce jest do pewnego stopnia rezultatem zgromadzonych przez stulecia doświadczeń kulturowych i instytucjonalnych, jak i efektem przełomu transformacyjnego roku 1989 oraz skutkiem załamania się socjalistycznego państwa opiekuńczego.

Od średniowiecza do końca XVIII wieku, kiedy Polska utraciła niepodległość, zorganizowana działalność społeczna na ziemiach polskich rozwijała się pod wpływem dwóch głównych tradycji: chrześcijańskiej tradycji dobroczynności rozwijanej w ramach i pod wpływem Kościoła oraz świeckiej tradycji filantropijnej, która wyrażała się w działaniach legislacyjnych i filantropijnych polskich monarchów oraz inicjatywach władz miejskich, magnaterii, szlachty, a od XIX w. także burżuazji oraz inteligencji. Obie te tradycje przetrwały okres rozbiorów. W okresie tym rozwinął się etos niepodległościowy, który stał się ważnym czynnikiem organizowania społeczeństwa polskiego przeciw władzy obcych mocarstw.

Żywiołowe odrodzenie organizacji społecznych w Polsce po roku 1989 nie byłoby możliwe bez wspólnego wysiłku wielu środowisk wyrastających z tradycji chrześcijańskiej, z humanistycznej inspiracji epoki Oświecenia, jak również z etosu niepodległościowego. Szybki rozwój zorganizowanej aktywności społecznej po 1989 r. ma także swoje źródła w przemianach ustrojowych zapoczątkowanych dążeniami robotników do utworzenia niezależnych związków zawodowych i budową alternatywnego społeczeństwa obywatelskiego opartego na samorządnych organizacjach działających we wszystkich dziedzinach życia społecznego. We wszystkich tych procesach bardzo ważną rolę odegrał Kościół katolicki, będąc często jedyną ostoją dla wielu ruchów społecznych, szczególnie w okresie zaborów i PRL.

W latach 90. wiele z żywiołowo powstających stowarzyszeń, fundacji i innych organizacji społecznych zaczęło ukierunkowywać swoją działalność na świadczenie usług społecznych w tych sferach, gdzie potrzeby społeczeństwa nie były wystarczająco zaspokajane, ani przez instytucje publiczne, z których wiele ograniczyło swoją działalność ani przez nowo powstające instytucje komercyjne. W okresie minionych 10 lat organizacje non-profit wyłoniły się jako nowy typ instytucji świadczących usługi społeczne, jednak nie zyskały one dotychczas silnej pozycji w stosunku do instytucji publicznych dominujących w sferze ochrony zdrowia, edukacji i pomocy społecznej. Jest to szczególnie widoczne zwłaszcza w porównaniu do krajów Unii Europejskiej, gdzie wskaźniki udziału sektora non-profit w gospodarce są siedmiokrotnie wyższe niż w Polsce.

Analiza przyczyn takiego stanu rzeczy doprowadza do wniosku, że kondycja polskiego sektora non-profit jest zarówno rezultatem spuścizny po okresie państwa totalitarnego, które drastycznie ograniczało zakres i strukturę organizacji społecznych w obszarze usług socjalnych, jak też jest konsekwencją przyjęcia modelu reformy sfery społecznej, który pozbawia organizacje non-profit roli pełnoprawnych podmiotów polityki społecznej. (...)