Czy organizacje są dobrym pracodawcą dla grup wymagających wsparcia? Niepełnosprawni jako pracownicy organizacji

W Polsce pracuje tylko co szósta osoba niepełnosprawna, tymczasem w "starej" Unii Europejskiej pracuje co drugi niepełnosprawny. Fakt, że bardzo mało osób niepełnosprawnych pracuje zawodowo, znajduje swoje potwierdzenie także w sektorze pozarządowym. W 2004 r. tylko co trzecia organizacja społeczna zatrudniała płatny personel, a tylko 1,6% wszystkich organizacji zatrudniało niepełnosprawnych, korzystając z dofinansowania. Czy tak musi być i czy istnieją grupy, wobec których organizacje powinny jednak pełnić szczególną rolę na rynku pracy? Zachęcamy do dyskusji o roli sektora jako pracodawcy osób niepełnosprawnych.

Od kilku lat praca jest dla wielu Polaków dobrem trudno dostępnym. Można więc powiedzieć, że poświęcanie więcej uwagi kilku lub jednej grupie, która ma problemy z wejściem na otwarty rynek pracy jest niesprawiedliwe, bo działa na niekorzyść innych, też mających trudności z podjęciem i utrzymaniem zatrudnienia. Zresztą na rolę organizacji pozarządowych na rynku ma także wpływ sytuacja ekonomiczna w kraju i duże bezrobocie, które na pewno nie ułatwia wchodzenia na rynek pracy grupom społecznie słabszym.

Ale to jedna strona medalu. Bo z drugiej strony jest społeczny charakter organizacji, który każe jednak szukać w obecności organizacji na rynku pracy jakiejś szczególnej roli. Dla organizacji liczy się nie tylko wynik finansowy, bo przecież zgodnie z ekonomią społeczną zysk społeczny jest równie ważny jak ten czysto materialny. W tym kontekście można się więc zastanawiać, czy niepełnosprawni to szczególny rodzaj pracowników, a organizacje to szczególny rodzaj pracodawców? Na pierwszy rzut oka, gdyby uznać, że najważniejsza w stosunkach zawodowych jest relacja pomiędzy pracownikiem a pracodawcą, to można by powiedzieć, że niekoniecznie, bo bycie pracodawcą większości niepełnosprawnych nie wymaga niczego innego niż w przypadku pracowników "pełnosprawnych". A jednak pewne cechy naszego rynku pracy i organizacji, jako pracodawców oraz pewne cechy niepełnosprawnych (lub cechy im przypisywane w społecznej świadomości) decydują o tym, że ta zależność nie jest taka prosta. Oto przykład.

Niepełnosprawni: zaakceptowana rola słabszego
Moja znajoma przed czterdziestką, od kilkunastu lat na wózku, pracuje, bo jak twierdzi, musi. Mąż nie jest w stanie sam zapewnić środków na utrzymanie rodziny. Przyznaje, że gdyby nie brakowało im na przeżycie nie szukałaby żadnego zajęcia. Wystarczyłaby jej renta socjalna w wysokości ok. 470 zł. Dorabia, w granicach prawa, bo udało jej się znaleźć pracę w świetlicy przy miejscowym kościele, gdzie pomaga odrabiać lekcje dzieciom z trudnych rodzin. O pracy w "normalnej" firmie nawet nie śni, bo kto zatrudni kobietę na wózku, przystosuje dla niej miejsce pracy, nie przekreśli jej dlatego, że nie może chodzić.

Może i ktoś taki by się znalazł, ale już nie szuka i nie próbuje dokształcać się, bo po co. No właśnie - po co? Zapewne jest to jedna z przyczyn małego zatrudnienia wśród niepełnosprawnych - założenie z góry, przez nich samych, że nie ma dla nich miejsca na otwartym rynku pracy. Ale przyczyny są też po stronie pracodawców - skoro tylu jest sprawnych bezrobotnych to po co brać sobie na głowę kogoś kto jednak, potencjalnie, może mieć większe niż inni trudności z adaptacją w pracy, kto będzie bardziej uprzywilejowanym, a więc i droższym pracownikiem.
Czy organizacje postawione w roli pracodawcy (lub w roli wspierającego powrót niepełnosprawnych na rynek pracy) stać na inne myślenie? Czy nie spisują one grup defaworyzowanych od razu na straty? Czy mogą, z powodu znajomości ich niskiej samooceny, podejmować działania na rzecz zwiększenia ich motywacji i szans na pracę?

Organizacje: wiele ról do spełnienia
Organizacje pozarządowe nie są liczącą się siłą na rynku pracy w stosunku do całego społeczeństwa i ilościowo nie pełnią ważnej roli jako pracodawca niepełnosprawnych, np. w 2004 r. tylko 1,6% wszystkich organizacji zatrudniało niepełnosprawnych, korzystając z dofinansowania. Mówiąc jednak o roli organizacji na rynku pracy trzeba brać pod uwagę wiele unikalnych kompetencji, których suma decyduje o tym, że ta rola jest wyjątkowa. Organizacje są bowiem zarówno miejscem pracy, jak i usługodawcą oraz współpracują z administracją. Zapewne dla wielu organizacji osoby niepełnosprawne to żadna szczególna kategoria pracowników. Nie stopień sprawności kandydata do pracy jest ważny podczas rekrutacji. Zatrudnienie niepełnosprawnego nie jest też raczej wynikiem kalkulacji, że warto go zatrudnić, bo wiążą się z tym jakieś oszczędności.
Można dyskutować, czy to jest właściwe podejście, bo przecież każdy pracodawca w kraju o takim bezrobociu jakie ma Polska jest na wagę złota, a organizacje powinny traktować siebie w kategoriach pracodawców, na równych prawach z innymi sektorami. Konsekwencją tego powinno być korzystanie z dofinansowania do zatrudniania niepełnosprawnych.
Wśród cech, które zdecydowanie stanowią o szczególnym charakterze organizacji jest fakt, że organizacje znają problemy różnych grup społecznych, na rzecz których pracują. Mają również dobre rozeznanie w problemach lokalnych. Wreszcie zdecydowanie częściej niż komercyjne firmy stawiają na partnerstwo w stosunkach pracownik - pracodawca. Dlatego to właśnie organizacje mogą i powinny pomagać niepełnosprawnym wejść i utrzymać się na rynku pracy, jak też powinny same ich zatrudniać przy wsparciu z budżetu państwa.

Zadania: najlepiej pomagać dając pracę lub ucząc jej
W Polsce organizacje pozarządowe są głównym miejscem pracy dla ok. 75 tys. osób. Z jednej strony wiadomo, że organizacje mają mało, za mało, etatowych pracowników. Z drugiej strony nie korzystają z pomocy w ich zatrudnianiu. A przecież działania społeczne nie muszą opierać się wyłącznie na pracy wolontarystycznej.

Czy wobec małej ilości płatnych pracowników organizacje powinny myśleć o tworzeniu miejsc pracy dla grup defaworyzowanych? Zapewne teraz wiele z nich na to nie stać, bo i tak mają problemy finansowe z zatrudnianiem płatnych pracowników. Ale też niewiele organizacji sięga po pomoc państwa w tym względzie. Organizacje nie muszą tworzyć tylko miejsc pracy, ale mogą też być dobrym etapem do tego, żeby pomagać w powrocie na rynek pracy, poprzez efektywne staże, pracę czasową, tworzenie centrów integracji społecznej, zatrudnianie kogoś na określony czas - do realizacji konkretnego projektu. Wszystkie te elastyczne formy pracy są wygodne dla pracodawców i mogą być korzystne dla wielu osób, a na pewno osób niepełnosprawnych. Zwiększa to szansę niepełnosprawnych na powrót na rynek pracy, a organizacje zyskują pracowników. Nawet jeśli organizacje nie zawsze są w stanie stać się wieloletnim, trwałym miejscem pracy dla grup społecznych defaworyzowanych to na pewno powinny przynajmniej być tym miejscem, w którym takie osoby nabiorą apetytu na pracę i śmiałości w szukaniu jej. Bo z całą pewnością, dla jakiejś części tego społeczeństwa wyuczona bezradność i oczekiwanie na ciągłe wspieranie przez państwo jest przyczyną niezmiennej egzystencji, bez perspektyw na jakiekolwiek zmiany na lepsze. Organizacje powinny to poczucie zmieniać.

Czy organizacje są dobrym pracodawcą dla osób niepełnosprawnych? Czy jest to jedna z ról, którą powinny spełniać? Jakie trudności się z tym wiążą? Zachęcamy do zabierania głosu na ten temat i dzielenia się swoimi uwagami.

*************
Tekst powstał w ramach projektu "Ngo:sprawni. Niepełnosprawni - pełnosprawni pracownicy organizacji pozarządowych", realizowanego w latach 2005-2007 przez Stowarzyszenie Klon/Jawor. Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Projekt ngo:sprawni promuje:
- traktowanie osób niepełnosprawnych jako wartościowych pracowników,
- nowoczesne podejście do organizacji pozarządowych jako do liczących się na rynku pracodawców.

Kampania w ramach projektu skierowana jest do organizacji, które: chcą inwestować w pracowników, a jednocześnie aktywnie uczestniczyć w wyrównaniu szans osób dyskryminowanych, chcą zerwać ze stereotypem mówiącym, że działania społeczne opierają się wyłącznie na pracy wolontarystycznej, szukają szansy na rozwój i profesjonalizują swoje działania. Adresatem są także same osoby niepełnosprawne oraz instytucje wpływające na lokalną politykę zatrudnienia.

Organizacje i instytucje zapraszamy do korzystania z ogólnodostępnych i aktualnych informacji powstających w ramach projektu - są to:
- bezpłatne broszury z serii "Poznaj Swoje Prawa",
- w Internecie - w portalu www.ngo.pl: artykuły prasowe, reportaże i informacje prawne o zatrudnianiu niepełnosprawnych w organizacjach pozarządowych; wiadomości dotyczące uprawnień osób niepełnosprawnych, w tym zasad pomocy niepełnosprawnym na rynku pracy; forum dyskusyjne; sondy na temat aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych,
- specjalne wydanie gazeta.ngo.pl i CD.

Więcej o projekcie ngo:sprawni w serwisie pomocspoleczna.ngo.pl. Zapraszamy organizacje, instytucje i osoby niepełnosprawne do korzystania z bezpłatnych informacji!

Autor: Renata Niecikowska (redakcja www.ngo.pl)
Źródło: inf. własna

Informacja pochodzi z portalu www.ngo.pl