Prawo opiekuna do świadczenia opiekuńczego
Jestem opiekunem prawnym całkowicie ubezwłasnowolnionej chorej na Alzheimera mojej cioci. Jest ona bezdzietną wdową i zamieszkujemy razem od 40 lat. Aktualnie jest osobą leżącą po doznanym udarze mózgu, w związku z czym zrezygnowałem z pracy, aby móc się nią zaopiekować, gdyż nie posiada nikogo z bliższej rodziny. GOPS odmówił mi prawa do świadczenia opiekuńczego powołując się na przepisy kodeksu rodzinnego, ponieważ nie pozostaję w kręgu osób, na których ciąży obowiązek alimentacyjny. Ciocia wychowywała mnie od 12. roku życia (bez formalnej adopcji) i czuję się zobowiązany do opieki nad nią. Proszę o pomoc prawną, czy urząd miał rację wydając odmowną decyzję?
Szanowny Panie,
zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
- matce albo ojcu,
- opiekunowi faktycznemu dziecka,
- osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną (dziadkowie, rodzeństwo)
- innym osobom, na których zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności,
Odmówiono Panu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ponieważ GOPS literalnie odczytał przepisy, w świetle których nie jest Pan osobą, na której spoczywa obowiązek alimentacji wobec ciotki. Zgodnie bowiem z art. 128 ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Niemniej w myśl ust.1a. art.17 osobie innej niż spokrewniona w pierwszym stopniu, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy nie ma osoby spokrewnionej w pierwszym stopniu albo gdy osoba ta nie jest w stanie sprawować opieki, o której mowa w ust. 1. W Pańskim przypadku istotne jest, że Pańska ciotka jest osobą samotną i bezdzietną, a także bezspornie wymaga pomocy. Istotna jest także osobista relacja i więź - w praktyce wychowywanie Pana przez ciocię, wieloletnie współzamieszkiwanie i fakt, że jest Pan jej opiekunem prawnym.
Rzeczywiście nie jest Pan zobowiązany do alimentacji na rzecz swojej ciotki. Znalazł się Pan natomiast w sytuacji takiej samej, jak członkowie rodziny - o których mowa a art. 17 ust. 1 ustawy - sprawujący opiekę na osobami bliskimi. Art. 17 ust.1a ustawy o świadczeniach rodzinnych prawo do świadczenia przyznaje osobie innej niż spokrewniona w pierwszym stopniu, na której ciąży obowiązek alimentacyjny. Ten przepis można rozumieć mając właśnie na uwadze konstytucyjną zasadę równości tak, że inną osobą uprawnioną do świadczenia jest nie tylko spokrewniona w pierwszym stopniu, czy kolejnym, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, ale każda spokrewniona, na której obowiązek ten nie ciąży, tj. będąca członkiem rodziny rozumianej tradycyjnie.
Nie powinny tracić gwarancji równego traktowania wobec prawa również osoby takie jak Pan, które poświęcając się opiece nad krewnymi, co do których nie ciąży na nich obowiązek alimentacyjny, ale dla których są jedynymi członkami rodziny, mogącymi taką opiekę świadczyć - rezygnują z aktywności zawodowej i zarobkowej. Takie odczytanie przepisów uwzględnia więź rodzinną, służy jej umacnianiu a jednocześnie pozwala wspierać osoby opiekujące się bliskimi (w tym poza ustawowym obowiązkiem alimentacji), dotkniętymi niepełnosprawnością w stopniu znacznym. Odmienna wykładnia byłaby niezgodna z konstytucyjną zasadą równości - art. 18 i 71 ust. 1 Konstytucji RP.
Jeśli wystąpi Pan o świadczenie pielęgnacyjne, to po złożeniu wniosku GOPS wyda decyzję. Od decyzji odmawiającej prawa przysługuje Panu droga odwoławcza do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w terminie wskazanym w treści decyzji. Od orzeczenia Kolegium Odwoławczego przysługuje Panu skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Warto zadbać o solidne uzasadnienie lub skorzystać z pomocy prawnika - znane są bowiem wyroki sądów administracyjnych (WSA II SA/Lu 593/10), które przyznają świadczenia w podobnych jak Pana sytuacjach, jak i takie, które go odmawiają (WSA w Gliwicach IV SA/Gl 411/17).
Z poważaniem,
Anita Siemaszko, prawnik