System opieki długoterminowej - poradnik

Coraz częściej słyszymy: społeczeństwo się starzeje, potrzeba więc stworzenia sytemu zapewniającego pomoc i opiekę osobom starszym czy niesamodzielnym. Dla wielu z nas to nic nie znacząca informacja. O tym, że bliska nam osoba będzie wymagała całodobowej specjalistycznej opieki, dowiadujemy się zwykle w dramatycznych okolicznościach. Bywa też tak, że z różnych powodów nie jesteśmy w stanie zapewnić takiej pomocy w warunkach domowych. Najczęściej nie mamy pojęcia, kogo zapytać o informacje lub gdzie się po nie zgłosić. Przedstawiamy poradnik, który wyjaśni, jakie kroki należy podjąć, gdy znajdziemy się w takiej sytuacji.

Jeśli dysponujemy znacznymi sumami, możemy osobę wymagającą stałej opieki umieścić w prywatnym domu opieki, pensjonacie czy domu geriatryczno-pielęgnacyjnym. Koszt pobytu waha się od ok. dwóch do kilku tysięcy – w zależności od standardu opieki, regionu kraju i proponowanych dodatkowych usług.

W niniejszym  artykule omówimy formy długoterminowej opieki stacjonarnej, dostępnej w ramach obowiązującego w naszym kraju systemu wsparcia.

Dokąd po pomoc?

W Polsce osoba, która wymaga całodobowej opieki – z powodu choroby, wieku czy niepełnosprawności – i nie może samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, może zostać skierowana do domu pomocy społecznej lub zakładu opiekuńczo-leczniczego. Przedstawiamy je poniżej.

Dom Pomocy Społecznej

Aby skorzystać z tej formy pomocy, należy zgłosić się do ośrodka pomocy społecznej  w miejscu zamieszkania lub  pobytu osoby wymagającej opieki. Tam pracownik socjalny rozpocznie procedurę kierowania, a następnie umieszczenia w DPS osoby ubiegającej się o pobyt w takiej placówce.

Ważne! Powyższą procedurę można rozpocząć na wniosek osoby ubiegającej się, jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna albo z urzędu.  Co to oznacza w praktyce? Taki wniosek może złożyć osoba zainteresowana, jej rodzice, opiekunowie (w przypadku dzieci) lub opiekunowie prawni (w przypadku osób ubezwłasnowolnionych).  A co możemy zrobić, gdy osoba, która wymaga opieki, nie jest w stanie złożyć wniosku , bo w wyniku choroby np. pozostaje w śpiączce, jest nieświadoma lub w zaawansowanym stadium choroby Alzhaimera? W takim przypadku konieczne jest przeprowadzenie procedury ubezwłasnowolnienia (całkowitego czy częściowego) lub uzyskanie zgody sądu na umieszczenie chorego w placówce bez jego zgody.

Fot.: www.sxc.hu

Wymagane dokumenty (niezbędne druki  są dostępne w siedzibie ośrodków pomocy społecznej)

• wywiad rodzinny (środowiskowy) u osoby ubiegającej się o miejsce w DPS, przeprowadzony przez pracownika ośrodka pomocy społecznej,
• zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia,
• opinia ośrodka pomocy społecznej dotycząca stopnia sprawności osoby ubiegającej się o skierowanie do DPS,
• decyzja o przyznaniu zasiłku stałego lub decyzja organu rentowo- emerytalnego ustalającego wysokość renty lub emerytury,
• wywiad rodzinny (środowiskowy) u osób zobowiązanych do ponoszenia odpłatności za DPS lub umowa partycypowania w tej opłacie,
• zgoda na zbieranie i przetwarzanie danych osobowych,
• zgoda osoby ubiegającej się, jej przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego na ponoszenie opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej oraz w przypadku gdy osoba zobowiązana do ponoszenia opłaty nie pokrywa należności w kasie lub na konto domu – zgodę na potrącanie opłaty ze świadczenia emerytalnego lub rentowego przez właściwy organ emerytalno-rentowy, 
• w przypadku umieszczania osób ubezwłasnowolnionych: postanowienie sądu o ubezwłasnowolnieniu, postanowienie sądu o ustanowieniu opiekuna lub kuratora, postanowienie sądu zezwalające opiekunowi na umieszczenie osoby ubezwłasnowolnionej w domu pomocy społecznej.

Dokumentację kompletuje ośrodek pomocy społecznej właściwy miejscu zamieszkania osoby ubiegającej się o miejsce w DPS.

Wywiad przeprowadzany jest w terminie 14 dni od daty otrzymania informacji o potrzebie przyznania świadczeń lub o zmianie sytuacji osobistej i majątkowej osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń. W sytuacjach wymagających bezzwłocznego przyznania świadczeń wywiad przeprowadza się nie później niż w ciągu 2 dni od daty powzięcia informacji. Wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania osoby zainteresowanej lub rodziny albo w miejscu jej pobytu.

Całość dokumentacji wraz ze stanowiskiem ośrodka pomocy społecznej przekazywana jest do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie celem wydania stosownej decyzji, ponieważ Domy Pomocy Społecznej (DPS) podlegają Powiatowemu Centrum Pomocy Rodzinie.

Ważne! od decyzji przysługuje prawo wniesienia odwołania do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w terminie 14 dni od daty doręczenia.

Są różne typy domów pomocy społecznej, np.:

• osób w podeszłym wieku,
• osób przewlekle somatycznie chorych,
• osób przewlekle psychicznie chorych,
• dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,
• dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie,
• osób niepełnosprawnych fizycznie.

Przy podejmowaniu decyzji o umieszczeniu osoby w DPS brana jest pod uwagę sytuacja osoby kierowanej. Osoba samotna wymagająca całkowitej opieki będzie skierowana do DPS w pierwszej kolejności.

Osoba skierowana do DPS może wybrać sobie konkretną placówkę, jednak musi wówczas liczyć się z dłuższym czasem oczekiwania na miejsce.

Fot.: www.sxc.hu

Uwaga: Pobyt w domu opieki społecznej jest odpłatny!

Obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są – w kolejności:

1. mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich – przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2. małżonek (zstępni przed wstępnymi),
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej.

1. Mieszkaniec DPS – nie więcej niż 70 proc. dochodu

Nieprawdą jest, że osoba ubiegająca się o przyjęcie musi mieć określony wysoki dochód. Jeżeli dochód ubiegającej się osoby nie jest wystarczający do pokrycia opłaty za pobyt w domu, wówczas badana jest sytuacja finansowa członków jej najbliższej rodziny.

2. Małżonek, zstępni przed wstępnymi

Jeżeli małżonek nie żyje, do ponoszenia opłat zobowiązane są dzieci.
Ze względu na dobry status materialny dzieci mogą dofinansować dobrowolnie różnicę do pełnej odpłatności (od 70 proc. – odpłatność mieszkańca).

Osoba samotnie gospodarująca dofinansowuje pobyt członka rodziny w DPS, jeżeli jej dochód jest wyższy niż  300 proc. kryterium dochodowego, tj. 542 zł x 300 proc.= 1 626 zł.

Natomiast osoba gospodarująca w rodzinie obowiązana jest do dofinansowania pobytu w DPS swojego członka rodziny, jeżeli dochód na osobę w rodzinie jest wyższy niż 300 proc. kryterium dochodowego, tj. 456 zł x 300  proc. = 1368 zł/ os. w rodzinie.

W każdym jednak z tych przypadków kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty za pobyt w DPS nie może być niższa niż 250 proc. kryterium dochodowego (odpowiednio: dla osoby samotnie gospodarującej lub osoby w rodzinie).

Ze względu na niskie dochody w rodzinie można zwolnić z opłat za pobyt w DPS częściowo lub całkowicie jeśli:

• wnoszą opłaty za pobyt innych członków rodziny w DPS, ośrodku wsparcia lub innej placówce,
• występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych,
• małżonkowie, zstępni, wstępni, utrzymujący się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia, osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko.

3. Gmina

Do wnoszenia opłaty zobowiązana jest gmina, z której dana osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – w wysokości stanowiącej różnicę między średnim kosztem utrzymania w DPS a opłatami wnoszonymi przez zobligowane osoby (małżonek, zstępni, wstępni).

Należy jednak podkreślić, że zobligowane osoby: małżonek, wstępni przed zstępnymi i gmina nie mają obowiązku opłaty, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Mieszkaniec domu, a także inna osoba obowiązana do wnoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, jeżeli mieszkaniec domu przebywa u tej osoby, nie ponoszą opłat za okres nieobecności mieszkańca domu nieprzekraczającej 21 dni w roku kalendarzowym.

Termin i zasady załatwiania spraw reguluje kodeks postępowania administracyjnego.

Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2004 r., Nr 64, poz. 593 z późn. zm.)
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U. z 2005 r., Nr 217, poz. 1837 )
- Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r. (Dz.U. z 1994 r., Nr 111, poz. 535 z późn. zm.)
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U., Nr16, poz. 93 z późn.zm.)
- Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59
z późn. zm.)
Zmiana Dziennika Urzędowego publikacji Ustawy o pomocy społecznej na: Dz. U. z 2009r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.

Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze

Inną formą zapewnienia opieki osobom przewlekle chorym oraz osobom, które przebyły leczenie szpitalne i mają ukończony proces diagnozowania, leczenia operacyjnego lub intensywnego leczenia zachowawczego, a nie wymagają już dalszej hospitalizacji w oddziale szpitalnym, jednak ze względu na stan zdrowia i niesprawność fizyczną, brak samodzielności w samoopiece i samopielęgnacji, konieczność stałej kontroli lekarskiej, potrzebę profesjonalnej pielęgnacji i rehabilitację powinny zostać objęte okresową całodobową pielęgnacją oraz kontynuacją leczenia, jest skierowanie do  zakładu opiekuńczego.

Fot.: www.sxc.hu

W procesie kierowania do zakładu opiekuńczo-leczniczego (ZOL) istnieją dwie możliwości:

• Jeśli pacjent jest w domu, skierowanie wystawia lekarz pierwszego kontaktu – wraz z pielęgniarką środowiskową ocenia, czy pacjent kwalifikuje się do skierowania. Dokumentację – po skompletowaniu –samodzielnie przekazuje się do wybranego ZOL.

Ważne! Informacje o zakładach opiekuńczo-leczniczych możemy znaleźć na stronach Narodowego Funduszu Zdrowia NFZ: www.nfz.gov.pl (wybieramy województwo, w którym szukamy ZOL, a następnie wchodzimy w zakładkę dla pacjentów - Świadczenia Pielęgnacyjne i Opiekuńcze - Opieka Długoterminowa). Na stronach NFZ można także sprawdzić czas oczekiwania na przyjęcie do wybranej placówki.

• Jeśli pacjent przebywa w szpitalu, skierowanie do ZOL wystawia szpital. Wówczas szpital często przekazuje skierowanie bezpośrednio do placówki.

Czas oczekiwania na miejsce jest bardzo różny w poszczególnych placówkach i województwach, zależy on także od stanu pacjenta:

• Pacjent w domu – stan stabilny, zwykle oznacza dłuższy czas oczekiwania,
• Pacjent szpitalny –  stan pilny, przyjęcie do zakładu opiekuńczego priorytetowe.

Pobyt w zakładzie opiekuńczo-leczniczym jest odpłatny. Pacjent ponosi koszty wyżywienia i zakwaterowania.

Miesięczną opłatę ustala się w wysokości odpowiadającej 250  proc. najniższej emerytury, z tym że opłata nie może być wyższa niż kwota odpowiadająca 70 proc. miesięcznego dochodu świadczeniobiorcy w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej.

Miesięczną opłatę za wyżywienie i zakwaterowanie dziecka do ukończenia 18. roku życia, a jeżeli kształci się dalej - do ukończenia 26. roku życia, przebywającego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej, który udziela świadczeń całodobowych, ustala się w wysokości odpowiadającej 200  proc. najniższej emerytury – z tym że opłata nie może być wyższa niż kwota odpowiadająca 70  proc. miesięcznego dochodu na osobę w rodzinie w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej.

Wzory wniosku o skierowanie ZOL znaleźć można np. na stronie Ministerstwa Zdrowia.

Postawa prawna:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia DZ.U. 2012 poz. 731