Wybór szkoły

W marcu rozpoczynają się zapisy sześcio-i siedmiolatków do klas pierwszych, a w kwietniu - zgłoszenia szóstoklasistów do gimnazjów. W tym roku po raz ostatni rodzice mogą zdecydować o tym, czy posłać sześciolatka do szkoły, czy zatrzymać go w przedszkolu. Rodzice dzieci z niepełnosprawnością mają dodatkowy problem: jaki typ szkoły wybrać dla swojego dziecka?

W zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności można zdecydować się na szkołę powszechną, integracyjną lub specjalną, publiczną lub niepubliczną albo specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy. Decyzja o wyborze placówki kształcenia jest istotna ze względu na samopoczucie i rozwój dziecka. W przypadku dzieci z niepełnosprawnością funkcja wychowawcza bywa istotniejsza niż edukacyjna.

Dla wielu z nich nawiązanie kontaktów w grupie rówieśniczej będzie cenniejsze dla ogólnego rozwoju niż znajomość praw termodynamiki. Z drugiej strony, nie można umniejszać wagi sukcesów w szkolnej karierze. Szkoła ma obowiązek dostosować metody nauczania do możliwości dziecka, ale jeśli mimo to nie będzie dawało sobie rady, taka edukacja przyniesie stres, a nie rozwój. Ustawodawca zostawił wybór szkoły rodzicom. Przy wsparciu poradni rodzic może najwłaściwiej ocenić, w jakim środowisku dziecko będzie miało najlepsze warunki rozwoju i czuło się bezpieczne.

Fot.: www.sxc.hu

Niestety, często dochodzi do sytuacji, w której rodzic zamiast skupić się na podjęciu tej decyzji, musi najpierw rozwikłać szereg zagadek: do jakiej szkoły mogę posłać dziecko? Co mu przysługuje? Jakie dokumenty są wymagane? Jakie mam prawa? Czy szkoła może odmówić przyjęcia mojego dziecka?

Typy szkół

Istnieją trzy zasadnicze typy szkół:

• powszechna – publiczna szkoła przeznaczona dla dzieci mieszkających w jej obwodzie,
• integracyjna lub z oddziałami integracyjnymi – dla uczniów pełnosprawnych i z niepełnosprawnością; na 15–20-osobową klasę przypada 3–5 dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego,
• specjalna – dla dzieci z niepełnosprawnością, zatrudnia nauczycieli z kwalifikacjami odpowiednimi do niepełnosprawności uczniów i zapewnia warunki pobytu stosowne do ich niepełnosprawności.

Rodzic ma prawo zapisać dziecko do wybranej przez siebie szkoły, bez względu na jej typ i rodzaj niepełnosprawności dziecka. Jednak o przyjęciu do szkoły decyduje dyrektor. Według rzecznika prasowego Kuratorium Oświaty w Warszawie, dyrektor szkoły powszechnej ma prawo odmówić przyjęcia dziecka z niepełnosprawnością do swojej placówki. Jest to uzasadnione tym, że nie każda szkoła ogólnodostępna jest w stanie zapewnić dziecku z niepełnosprawnością odpowiednią opiekę i warunki pobytu. Takie sytuacje mogą się zdarzyć np. wtedy, gdy w orzeczeniu zalecony jest inny typ szkoły.
Dyrektor, który odmówił przyjęcia dziecka, powinien udzielić rodzicom informacji o najbliższej placówce, która będzie w stanie zapewnić odpowiednią opiekę. Informacja o tym, czy szkoła ogólnodostępna ma możliwość przyjęcia dziecka z niepełnosprawnością, powinna znaleźć się w jej statucie.

Szkoła, do której dziecko zostało przyjęte, ma obowiązek uwzględnić i zrealizować zalecenia wg orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Nie może tego odmówić, zasłaniając się brakiem specjalistów, warunków lub pieniędzy. Samorządy dostają fundusze na każde dziecko pobierające naukę. Kwota jest odpowiednio większa na rzecz dzieci z orzeczeniami o niepełnosprawności i trafia do gminy lub powiatu, czyli organu prowadzącego placówkę.

Gdy pieniądze nie zostaną przekazane szkole, można zwrócić się do kuratorium o interwencję.

Warto pamiętać, że rodzic dziecka niepełnosprawnego ma takie prawa i obowiązki, jak inni rodzice. Należą do nich przede wszystkim zgłoszenie dziecka do szkoły, zapewnienie mu możliwości regularnego uczęszczania na zajęcia i warunków do przygotowania się do nich. Jeżeli zdecyduje się zapisać dziecko do szkoły poza rejonem zamieszkania, powinien poinformować o tym szkołę rejonową. Rodzic nie ma obowiązku wyręczać placówki w opiece nad dzieckiem, towarzyszyć mu w szkole (np. przy przebieraniu się na w-f) ani podczas wycieczek.

Dzieci z niepełnosprawnością ruchową

Dzieci niepełnosprawne ruchowo powinny mieć zapewnione odpowiednie warunki architektoniczne, tj. podjazdy, windy, przystosowane toalety. Jeżeli dziecko spełnia normę intelektualną, nie ma potrzeby kierowania go do szkoły specjalnej. Wtedy dobrym wyjściem jest wybór szkoły integracyjnej, w której w jednej klasie uczą się dzieci pełnosprawne i z niepełnosprawnością. Program nauczania jest w nich taki jak w szkołach powszechnych. Klasy dobierane są tak, aby znalazły się w nich dzieci z różnymi schorzeniami.

Klasą zajmuje się dwóch opiekunów: nauczyciel i pedagog wspomagający, którego zadaniem jest dostosowanie metody nauczania do potrzeb i możliwości dzieci z niepełnosprawnością.

Dziecko z niepełnosprawnością ruchową można także zapisać do szkoły powszechnej. Jeżeli jest to szkoła rejonowa (do której dziecko jest przypisane według miejsca zamieszkania), a w orzeczeniu nie ma przeciwwskazań do podjęcia w niej nauki, dyrektor ma obowiązek przyjąć dziecko i zapewnić mu odpowiednią opiekę, czyli nauczyciela przygotowanego do pracy z takim uczniem, oraz dopilnować, aby zalecenia z orzeczenia zostały zrealizowane.

Dzieci z niepełnosprawnością umysłową

Dzieci z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim często kierowane są do szkół integracyjnych. Psycholog jednej z warszawskich poradni (zastrzegający anonimowość) mówi, że integracja nie jest dla dzieci z upośledzeniem umysłowym. Takie stanowisko zajmuje też Stowarzyszenie Rodzin i Opiekunów Osób z Zespołem Downa Bardziej Kochani. Psycholog przytacza przykłady z własnej praktyki, kiedy niepełnosprawni umysłowo uczniowie szkół integracyjnych wystawiani byli na pośmiewisko i podpuszczani przez kolegów. Ich integracja polegała na pełnieniu roli klasowego błazna i kończyła się wykształceniem zachowań agresywnych. Dopiero w szkołach specjalnych udawało się im zintegrować z rówieśnikami, a poziom i metody nauczania okazały się dopasowane do ich możliwości.

- Szkoła specjalna to specjalna kadra i specjalne materiały, a nie dzieci specjalne! – mówi psycholog. Nie oznacza to, że takie dzieci nie odnajdą się w szkole integracyjnej. Najlepszą wskazówką będzie własna, realna ocena rodzica. Szkoły specjalne są, z założenia, dobrze dostosowane do przyjęcia takich uczniów. Mają mało liczne klasy i profesjonalną kadrę.

Zgodnie z ustawą, dziecko może przebywać w takiej podstawówce do 18. r.ż. (z możliwością przedłużenia) i do 21 r.ż.w gimnazjum (jw.). Dzieci głęboko upośledzone intelektualnie trafiają do zespołów rewalidacyjno-wychowawczych (do 25. r.ż.).

Dzieci z innymi niepełnosprawnościami

Dzieci niewidome i głuchonieme mogą potrzebować specjalistycznego sprzętu. Czy jest sens w posyłaniu ich do szkół innych niż ośrodki specjalne?

Dyrektor Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie mgr Barbara Planta mówi, że w szkołach masowych i integracyjnych mają szansę funkcjonować dzieci tylko z jedną niepełnosprawnością, np. wadą wzroku. Dodatkowo powinny mieć wysokie możliwości intelektualne i rodziców, którzy potrafią zapewnić im odpowiednią opiekę. Obecne wymogi wobec nauczycieli zmuszają ich do ciągłego dokształcania się. W związku z tym część osób decyduje się na kursy tyflopedagogiczne i zdarza się, że w szkole powszechnej nauczyciele mogą uczyć niewidome dziecko brajlem.

Niestety, jak mówi pani dyrektor, integracja nie sprawdza się w przypadku 90 proc. dzieci niewidzących. Często w szkołach doświadczają one dyskryminacji pozytywnej, tzn. dostają bardzo dobre oceny za nikłe (lub żadne) postępy w nauce. Dopiero w ośrodku okazuje się jak wielkie są braki, także w samodzielnej egzystencji.

Fot.: www.sxc.hu

Z kolei wicedyrektor warszawskiej SP nr 32 z Oddziałami Integracyjnymi Małgorzata Gondek jako zwolenniczka integracji uważa, że wszystkie dzieci korzystają na wspólnej edukacji. Jej istotnym elementem jest „zdrowy trzon”, czyli przeważająca liczebnie grupa dzieci pełnosprawnych, od których dzieci niepełnosprawne mogą się uczyć. Zaznacza jednak, że integracja małych dzieci jest łatwiejsza niż starszych. Kilkulatki w naturalny sposób przyjmują różnice w wyglądzie czy zachowaniu rówieśników.

Rodzice dzieci autystycznych często upatrują szansy na lepsze funkcjonowanie swoich pociech w szkolnictwie integracyjnym. Radosław Pawłowski z Rychwala, tata 16-letniego Adama z autyzmem, mówi: - Szkoły specjalne to getto! Uczęszczanie dzieci chorych do klasy [ze zdrowymi] to priorytet, bo chorzy uczą się od zdrowych. Jedni muszą się uczyć drugich. Integracja to światło w tunelu dla niepełnosprawnych!

Psycholog z poradni pedagogiczno-psychologicznej pokreśliła, że właśnie autystycy i dzieci z zespołem Aspergera mają szansę skorzystać z nauczania integracyjnego. Po czym dodała: „ale wszystko zależy od konkretnego przypadku”.

A co na wsi?

Oferta edukacyjna w małych miejscowościach jest znacznie ograniczona. To głównie z małych miejscowości docierają do nas informacje o odmowie utworzenia klasy integracyjnej w jakiejś szkole czy odsyłaniu dzieci do szkoły specjalnej przez dyrektora. Agnieszka Dudzińska, analityk polityki oświatowej, twierdzi, że „o wyborze szkoły dla dziecka niepełnosprawnego decyduje organizacja edukacji na danym terenie”.

Jeżeli szkoła rejonowa nie jest przygotowana do przyjęcia dziecka z niepełnosprawnością lub rodzice decydują się zapisać je do ośrodka oddalonego od miejsca zamieszkania, najbardziej palącą kwestią staje się dowóz do szkoły. Niezależnie od odległości, gmina ma obowiązek zapewnić dziecku z niepełnosprawnością bezpłatny transport i opiekę podczas przejazdu do najbliższej szkoły, która może zrealizować kształcenie w wybranej przez rodziców formie.

Dzieci i młodzież z upośledzeniem lub niepełnosprawnościami sprzężonymi, które uczęszczają do specjalnego ośrodka opiekuńczo-wychowawczego, mają zagwarantowany bezpłatny transport do ukończenia nauki, ale nie dłużej niż do 25 r.ż.

Transport może być realizowany przez gminę lub bezpośrednio przez szkołę. Nie są wymagane dodatkowe dokumenty. Rodzic powinien odpowiednio wcześniej przedłożyć w szkole orzeczenie o niepełnosprawności dziecka i orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Termin składania dokumentów powinna wyznaczyć szkoła. Zdarza się, że rodzice sami wolą wozić dziecko. Wtedy na zasadzie umowy z wójtem lub burmistrzem zwracane są koszty przejazdów dziecka
i jego opiekuna. O rodzaju dokumentów, które należy złożyć w celu otrzymania zwrotu wydatków, informuje szkoła.

W mieście

Rodzice z miast są w zdecydowanie lepszej sytuacji niż ze wsi. Oprócz szkoły rejonowej mają do wyboru szereg szkół, wśród których mogą znaleźć odpowiednią. W mieście to rodzice są decydentami. Jeżeli szkoła nie spełnia oczekiwań rodzica lub dziecko nie czuje się w niej dobrze, bez problemu można przenieść je gdzie indziej. Nauczycielka z gimnazjum nr 116 w Warszawie mówi: - Rodzice są dziś tacy świadomi, że pójdą do Pana Boga, jeśli ich dziecku będzie się działa krzywda. Nie chodzą już do dyrektora, tylko do ministra i TVN-u.

Fot.: www.sxc.hu

Zapewnia też: - Jesteśmy przyjazną szkołą. Nie ma mowy, żeby takiemu dziecku odmówić [przyjęcia]”, po czym dodaje, że w Warszawie we wszystkich szkołach sytuacja jest porównywalna.

Podsumowanie

Decyzja o wyborze szkoły będzie dla części rodziców trudna, a dla wszystkich jest równie istotna. Dobrze jest pamiętać, że najważniejsze jest w tej sytuacji dziecko. Jakąkolwiek decyzję podejmą rodzice, musi ona mieć na względzie przede wszystkim jego dobro.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego

Rodzic ucznia z niepełnosprawnością powinien skierować pierwsze kroki do rejonowej poradni pedagogiczno-psychologicznej. W przypadku zaburzeń wzroku, słuchu oraz autyzmu i zaburzeń pokrewnych powinny to być specjalistyczne poradnie wyznaczone przez kuratorium (nie jest potrzebne skierowanie).

Poradnie wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, które należy złożyć w wybranej szkole. Kształcenie specjalne może odbywać się w szkole każdego typu i jest organizowane dla dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym z niepełnosprawnością. Mogą je otrzymać dzieci:

• niesłyszące lub słabosłyszące
• niewidome lub słabowidzące
• z niepełnosprawnością
• ruchową, w tym z afazją
• z upośledzeniem umysłowym w stopniu
• lekkim, umiarkowanym lub znacznym
• z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera
• z niepełnosprawnościami sprzężonymi
• niedostosowane społecznie lub zagrożone niedostosowaniem społecznym

W orzeczeniu jest informacja o zalecanym typie placówki, ale ostateczna decyzja o wyborze szkoły należy do rodziców. Dokument jest wydawany na prośbę rodziców, na jeden okres edukacyjny, tj. dla klas I-III, IV-VI i dalej na czas gimnazjum. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, badanie można powtórzyć i – ewentualnie – zmienić treść orzeczenia. W ciągu 14 dni od wystawienia rodzic ma prawo odwołać się od decyzji poradni do kuratorium oświaty.

Edukacja włączająca

Edukacja włączająca jest trzecim, obok segregacyjnego i integracyjnego, typem edukacji występującym w Polsce.
Podobnie jak idea edukacji integracyjnej, zakłada, że dzieci z niepełnosprawnością i zdrowe uczą się razem. W edukacji włączającej największy nacisk kładzie się na to, aby dziecko z niepełnosprawnością czuło się pełnoprawnym członkiem szkolnej i klasowej społeczności. Odpowiedzialny za dziecko jest nauczyciel prowadzący. Według założeń, liczba dzieci z niepełnosprawnością powinna odpowiadać liczbie osób niepełnosprawnych w społeczeństwie, czyli 1–2 dzieci w 30-osobowej klasie. Edukacja powinna zaczynać się na etapie przedszkolnym.

Wśród zalet wymienia się m.in. stworzenie dzieciom lepszych warunków rozwoju i życia w nieizolowanym środowisku oraz lepszy dostęp do edukacji i kultury. Wadą jest to, że opiera się często na fikcyjnych założeniach odnośnie do przygotowania budynków i nauczycieli. Do tego dochodzi brak materiałów np. dla dzieci niedowidzących i sprzeciw części rodziców dzieci pełnosprawnych przed zaniżeniem poziomu nauczania. Edukacja włączająca jest realizowana
m.in. w SP im. Stanisława Moniuszki w Łajskach i kilku gimnazjach we Wrocławiu. Jest bardziej popularna na Zachodzie niż w Polsce.

Jak otworzyć oddział integracyjny w szkole ogólnodostępnej

Wymaga to przede wszystkim współpracy rodziców z dyrekcją, a także spełnienia pewnych warunków ze strony placówki. Warto pamiętać, że rzadko która szkoła integracyjna jest przygotowana na przyjęcie dzieci z każdym rodzajem niepełnosprawności. Zazwyczaj „specjalizują się” w kilku schorzeniach. Informacje dotyczące lokalnego zapotrzebowania można uzyskać w rejonowej poradni pedagogiczno-psychologicznej, a ze szczegółami zapoznać się w kuratorium, urzędzie gminy lub Stowarzyszeniu na Rzecz Niepełnosprawnych SPES.

Przydatne adresy

Aktualne wykazy szkół można znaleźć na stronach kuratorium, np. warszawskiego.

Wykaz poradni pedagogiczno-psychologicznych można znaleźć na stronach kuratoriów, poszczególnych oddziałów NFZ i stronach miasta lub gminy.

Dostępny jest także informator dla rodziców, dotyczący kształcenia specjalnego.