Renta w razie śmierci dziecka niepełnosprawnego

Czy opiekunowi należy się renta w razie śmierci dziecka niepełnosprawnego, którym opiekuje się od urodzenia?

Szanowna Pani,

Odpowiedź na podobne pytanie została udzielona w ramach niniejszego portalu około rok temu. W tym zakresie od tamtego czasu nie uległ zmianie stan prawny.

Pani pytanie należy rozpatrywać wieloaspektowo.

W pierwszej kolejności prześledźmy kwestię renty rodzinnej. Jednakże, do renty rodzinnej mają prawo członkowie rodziny osoby, która w chwili śmierci:

• miała ustalone prawo do emerytury, albo spełniała warunki do jej uzyskania,
• miała ustalone prawo do emerytury pomostowej;
• miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, albo spełniała warunki do jej uzyskania;
• pobierała zasiłek przedemerytalny;
• pobierała świadczenie przedemerytalne;
• pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Do renty rodzinnej mają prawo, m.in. rodzice, jeżeli:

• spełniają warunki takie jak dla wdowy/ wdowca (odnośnie wieku, wychowywania dzieci lub niezdolności do pracy);
• zmarły ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania. Szerzej na stronie ZUS.

Inną kwestią jest sprawa, czy przysługiwać będzie Pani ewentualnie inna renta, np. z tytułu niezdolności do pracy. W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się na specyficzny charakter świadczenia pielęgnacyjnego. W wyroku WSA w Poznaniu z 17.10.2007 r., IV SA/Po 399/07, Legalis), stwierdzono, że zasadniczym celem świadczenia pielęgnacyjnego jest kompensacja strat materialnych. Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje wskutek rezygnacji z zatrudnienia (porzucenia zamiaru podjęcia zatrudnienia lub rozwiązania dotychczasowego stosunku zatrudnienia). Brak perspektyw na zatrudnienie w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem w prosty sposób pozbawia osobę ekspektatywy wynagrodzenia za pracę. Niedobory te częściowo są kompensowane w formie świadczenia pielęgnacyjnego określonego w art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. (tak za: Świadczenia rodzinne. Komentarz, red. dr hab. Wojciech Maciejko, Aneta Brzeźna, dr Małgorzata Gajda-Durlik, dr Aneta Korcz-Maciejko, 2019, Legalis).

Otrzymywanie świadczenia pielęgnacyjnego nie jest więc ściśle rzecz biorąc wynagrodzeniem z tytułu zatrudnienia, ale w trakcie jego pobierania są jednakże regulowane kwestie ubezpieczenia społecznego (opłacana jest składka na ubezpieczenie emerytalne i rentowe), czyli uregulowana jest kwestia okresów składkowych i nieskładkowych. W tym zakresie świadczenie pielęgnacyjne jest w jakiś sposób podobne niejako do wynagrodzenia za pracę.    

Osobiście do tej pory nie spotkałem się z takim przypadkiem, aby tylko z tytułu otrzymywania świadczenia pielęgnacyjnego możliwe było następnie uzyskanie renty z tytułu niezdolności do pracy. Aby uzyskać rentę z tytułu niezdolności do pracy, należałoby wykazać, iż opieka w ramach świadczenia pielęgnacyjnego ma jednak charakter (cechy) pracy zarobkowej, zaś przy wykonywaniu jej, osoba częściowo lub całkowicie utraciła możliwość wykonywania pracy zarobkowej z powodu stanu zdrowia, tzn. stała się osobą niezdolną do pracy. Oczywiście konieczne będzie tu jeszcze wykazanie spełnienia przez osobę okresów składkowych i nieskładkowych. Szerzej o warunkach uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy na stronie ZUS.

Osobiście uważam, że konstytucyjna zasada równości wobec prawa powinna ostatecznie znaleźć tu zastosowanie. Opieka nad niepełnosprawnym dzieckiem jest jakby na to nie patrzeć ciężką pracę wykonywaną przez opiekuna. Należy pamiętać, że każda sprawa tego typu jest zawsze indywidulana i wymaga odrębnej analizy. Z uwagi na powyższe, podjęcie starań w kierunku uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy wymagać będzie przede wszystkim analizy prawnej i kontaktu z prawnikiem w celu dokonania ustaleń prawnych w tym zakresie. Może Pani skorzystać np. z porad w ramach nieodpłatnej pomocy prawnej.

Niezależnie od powyższego, należy pamiętać, że w określonych sytuacjach, dla osób, którym ustało prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna z powodu śmierci osoby, nad którą sprawowano opiekę będzie przysługiwało prawo do świadczenia przedemerytalnego. Oprócz spełnienia warunków, które są wspólne dla wszystkich osób ubiegających się o świadczenie przedemerytalne, należy być zarejestrowanym w urzędzie pracy w ciągu 60 dni od dnia ustania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna z powodu śmierci osoby, nad którą sprawowana była opieka. Zasiłek ten pobierany był nieprzerwanie przez okres co najmniej 365 dni, a do dnia ustania prawa do niego osoba ukończyła co najmniej 55 lat (w przypadku kobiet) lub 60 lat (w przypadku mężczyzn) oraz osoba posiada wymagany okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Inną kwestią pozostają także zabezpieczenia wynikające z prywatnych ubezpieczeń na życie.  

Z poważaniem,

dr Michał Urban, radca prawny