Praca się opłaca

Wiele spośród pytań kierowanych do Centrów Integracja dotyczy zatrudniania osób z niepełnosprawnością, a w szczególności uprawnień pracowniczych. Oto odpowiedzi na kilka powtarzających się pytań. Osoby chcące pogłębić swoją wiedzę w tej kwestii zapraszamy do kontaktu z Infolinią Integracji: 801 801 015.

Prawa pracownicze wynikają z Kodeksu pracy, a w przypadku osób z niepełnosprawnych są rozszerzone o dodatkowe uprawnienia, wynikające z przepisów Ustawy z dn. 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej w tekście zwaną Ustawą o rehabilitacji...).

1. Czy osoby z niepełnosprawnością mogą w ogóle pracować?

TAK. Jeśli, zatrudnienie podejmowane jest na umowę o pracę wówczas, lekarz medycyny musi wystawić pozytywną opinię do zatrudnienia na określonym stanowisku pracy.

2. Czy jeśli podejmę zatrudnienie, to ZUS automatycznie pozbawi mnie prawa do renty?

NIE. W Art. 13 par. 4 Ustawy o rentach i emeryturach z FUS czytamy: „Zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych
w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością nie stanowiprzeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy”. Dodatkowo pamiętajmy, że od decyzji ZUS odbierającej prawo do renty możemy się odwołać.

3. Kiedy pracodawca zobowiązany jest stosować przepisy Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych?

Zawsze gdy jego pracownik ujawni fakt posiadania ważnego orzeczenia o niepełnosprawności, niezdolności do pracy bądź o grupie inwalidzkiej. Nie ma znaczenia wielkość zakładu pracy, to czy jest zakładem pracy chronionej, czy otwartego rynku pracy, czy to tzw. budżetówka, sektor prywatny czy organizacja pozarządowa. W zakresie uprawnień pracowniczych ustawa ma jednakowe zastosowanie do wszystkich pracodawców.

Fot.: www.sxc.hu

4. Czy osoby z niepełnosprawnością muszą pracować w zakładach pracy chronionej?

NIE. Osoby z niepełnosprawnością mogą pracować w dowolnym rodzaju zakładzie pracy. W przypadku niektórych orzeczeń o niepełnosprawności spotyka się wskazanie „praca w zakładzie pracy chronionej” bądź praca na stanowisku przystosowanym do niepełnosprawności”, ale należy to traktować jako zalecenie, a nie bezwzględny nakaz.Potwierdza to Art. 4 par. 5 Ustawy o rehabilitacji...: „Zaliczenie do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności osoby nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, w przypadkach:

1) przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;
2) zatrudnienia w formie telepracy”.

Warto dodać, że nie wszystkie rodzaje niepełnosprawności wymagają kosztownych dostosowań miejsca pracy. Dodatkowo Ustawa o rehabilitacji... przewiduje możliwość refundacji środków przeznaczonych przez pracodawcę na stworzenie bądź dostosowanie miejsca pracy dla osoby niepełnosprawnej.

5. Czy pracodawca chcący zatrudnić osobę z niepełnosprawnością musi spełnić jakieś dodatkowe warunki?

W zasadzie w przypadku zakładów otwartego rynku pracy jedynym dodatkowym wymogiem jest dostosowanie stanowiska pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Warto zaznaczyć, że w przypadku dużej części tych osób nie ma potrzeby dodatkowego dostosowania miejsca pracy.

6. Czy muszę pokazać swoje orzeczenie pracodawcy?

Jeśli chodzi o osoby posiadające tylko orzeczenie o stopniu z niepełnosprawności, to w żadnych przepisach nie został zapisany obowiązek ujawnienia go pracodawcy. Zatem nie ma takiego obowiązku. Trochę inaczej wygląda sytuacja osób mających prawo do renty (socjalnej bądź z tytułu niezdolności do pracy). Na etapie przygotowywania umowy o pracę wszyscy pracownicy
wypełniają oświadczenie dla ZUS. Natomiast lekarzowi medycyny pracy należy bezwzględnie udzielić wszystkich informacji dotyczących stanu zdrowia, a także orzeczonego stopnia niepełnosprawności.

7. Czy osoby z niepełnosprawnością mogą pracować na umowę cywilnoprawną?

Informację o umowach cywilnoprawnych można znaleźć w „Integracji” 12/2012 i na naszym portalu. W zasadzie każda osoba może zawrzeć umowę cywilnoprawną. Warto jednak pamiętać, że w przypadku tych umów nie jesteśmy chronieni przez Kodeks pracy, w związku z tym, o ile nie zawrzemy tego w umowie, nie mamy prawa do: urlopu, płacy minimalnej, określonego czasu pracy i nadgodzin, gratyfikacji za pracę w święta, odprawy czy okresu wypowiedzenia umowy.

Z drugiej strony pracodawca zatrudniający osobę z niepełnosprawną na podst. umowy cywilnoprawnej nie ma możliwości otrzymania refundacji wynagrodzenia bądź zmniejszenia opłaty na PFRON.

8. Czy osobę z niepełnosprawnością można zwolnić tak jak każdego pracownika?

Przepisy Ustawy o rehabilitacji... (w Art. 14) przewidują szczególną ochronę osób, które w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowych stanowiskach. W takim przypadku pracodawca zobowiązany jest wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie 3 miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy.

Przepis nie ma zastosowania, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było udowodnione przez pracodawcę naruszenie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości. W innych przypadkach zwalnianie osób niepełnosprawnych odbywa się na zasadach identycznych jak osób pełnosprawnych.

Oczywiście, jeśli jedynym powodem zwolnienia osoby jest fakt niepełnosprawności, możemy mieć do czynienia z działaniami dyskryminacyjnymi. Wtedy warto skonsultować sprawę z Państwową Inspekcją Pracy (www.pip.gov.pl).

9. Czy to prawda że osobom z niepełnosprawnością przysługuje dodatkowy urlop?

Nie wszystkim i z pewnymi warunkami. Na podst. Art. 19 Ustawy o rehabilitacji...: osobie ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu orzeczenia jej jednego z tych stopni niepełnosprawności. Warto pamiętać, że w przypadku gdy mamy ciągłość orzeczenia urlop nabyty u jednego pracodawcy przysługuje też po zmianie pracy. Urlop ten nie przysługuje osobom, które mają ustawowo zagwarantowany urlop dłuższy niż 26 dni. Oprócz zasad jego uzyskania, urlop ten traktuje się jako wypoczynkowy i dotyczą go zasady urlopu wypoczynkowego, regulowane przepisami Kodeksu pracy.

fot.: EastNews

10. Czy osoba niepełnosprawna ma dodatkowy urlop, jadąc na turnus rehabilitacyjny?

Na podstawie Art. 20 Ustawy o rehabilitacji... osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawnością ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym. Ważne jest, że musi to być turnus rehabilitacyjny, a nie może – być wyjazd do sanatorium. Pracodawca powinien zostać poinformowany o terminie wyjazdu na turnus. Po turnusie należy przedstawić pracodawcy potwierdzenie uczestniczenia w turnusie. Dodatkowo, jeśli w danym roku wykorzystujemy zwolnienie z pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym oraz urlop wypoczynkowy, to ich łączna długość nie może przekroczyć 21 dni. Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

11. Czy osoba z niepełnosprawnością może się zwolnić z pracy, aby pójść na badania lekarskie?

Na podstawie Art. 20 Ustawy o rehabilitacji... osoba ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Ustawa nie określa, ile dni w roku pracownik może wykorzystać na takie badania. Pracodawca może zażądać potwierdzenia, że dana czynność nie mogła być wykonana poza godzinami pracy (np. zaświadczenie o czasie pracy pracowni protetycznej). Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Fot.: www.sxc.hu

12. Czy osoba z niepełnosprawnością ma określony czas pracy?

TAK. Na podstawie Art. 15 Ustawy o rehabilitacji...: Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godz. na dobę i 40 godz. tygodniowo. Osoby niepełnosprawne ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności mogą wystąpić o wydanie „zaświadczenia o celowości zastosowania skróconej normy czasu pracy”.

Z wnioskiem występuje się do pracodawcy, który ma  obowiązek skierować osobę do lekarza medycyny pracy lub w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad osobą z niepełnosprawnością (za badania płaci pracodawca). Lekarz, jeśli uzna to za stosowane, wydaje zaświadczenie po uzyskania którego czas pracy osoby z niepełnosprawnością skraca się do 7 godz. dziennie i 35 tygodniowo (od przedstawienia zaświadczenia pracodawcy jest to pełen etat dla tej osoby. Stosowanie skróconej norm czasu pracy nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości). Ponadto osoby z niepełnosprawnością nie mogą pracować w godzinach nocnych i nadliczbowych. Natomiast jeśli osoba z niepełnosprawnością wyraziła zgodę na zatrudnienie w godzinach nadliczbowych i nocnych i jednocześnie uzyskała zgodę lekarza medycyny pracy, jest to możliwe.

Powyższe zasady nie obowiązują w dwóch przypadkach:

• wobec osób zatrudnionych przy pilnowaniu, czyli „ochroniarzy”;
• wobec osób zatrudnionych, które na własny wniosek zrezygnowały z tych uprawnień, a lekarz medycyny pracy wyraził na to zgodę (nie wszystkie osoby z niepełnosprawnością chcą pracować w ograniczonym czasie pracy).

UWAGA: 13 czerwca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny uznał, że powyższe zasady odnośnie do czasu pracy osób z niepełnosprawnością są niezgodne z Konstytucją RP. Zatem przepisy te utracą moc i nastąpi powrót do zasady, że osoby z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym i znacznym pracują domyślnie 7 godz. dziennie i 35 godz. tygodniowo. Równocześnie Trybunał Konstytucyjny odroczył utratę mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu, o 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w „Dzienniku Ustaw” (prawdopodobnie odroczenie potrwa do lipca 2014 r.).

13. Czy osoby z niepełnosprawnością mają dodatkowe przerwy w pracy?

TAK. Na podst. Kodeksu pracy wszyscy pracujący minimum 6 godz. mają 15 min przerwy na spożycie posiłku. Osoby z niepełnosprawnością mają dodatkowo 15 min przerwy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Przerwę tę normuje Art. 17 Ustawy o rehabilitacji.

Autor jest pracownikiem socjalnym i doradcą zawodowym w programie „Centrum Integracja – Aktywny Warszawiak”, współfinansowanym ze środków m.st. Warszawy.