Świadczenie pielęgnacyjne a działalność charytatywna

Jestem mamą chłopca z zespołem Downa w wieku 4 lat. W marcu zamierzam zakończyć pracę zawodową i przejść na świadczenie pielęgnacyjne w celu lepszej opieki nad dzieckiem. Jednocześnie mam objąć stanowisko prezesa w Kole Gospodyń Wiejskich. Będzie to działalność niezarobkowa, charytatywna polegająca na podpisywaniu dokumentów i spotkaniach 2 razy w miesiącu. W miejscowym GOPS zostałam poinformowana, iż nie mogę podjąć tej funkcji, gdyż spowoduje to ograniczenie sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem. W mojej ocenie ta funkcja nie wpłynie na możliwość sprawania opieki nad synem, a co więcej takie spotkania mogą być dla mnie odciążeniem psychofizycznym i wpłyną na poprawę mojego samopoczucia. Moje pytanie, czy GOPS ma prawo odmówić mi tego świadczenie? Czy w oświadczeniu powinnam podać pełnioną funkcję? Czy jest jakieś orzecznictwo w tym temacie? 

Szanowna Pani,

Świadczenie pielęgnacyjne reguluje art. 17 ust 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych i przysługuje ono z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej:

1. matce albo ojcu,
2. opiekunowi faktycznemu dziecka,
3. osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4. innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Wyżej opisane przepisy określają konieczność nie podejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą. W literaturze wskazuje się, że zasadniczym celem świadczenia pielęgnacyjnego jest kompensacja strat materialnych. Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje bowiem wskutek rezygnacji z zatrudnienia (porzucenia zamiaru podjęcia zatrudnienia lub rozwiązania dotychczasowego stosunku zatrudnienia). Brak perspektyw na zatrudnienie w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem w prosty sposób pozbawia osobę ekspektatywy wynagrodzenia za pracę. Niedobory te częściowo są kompensowane w formie świadczenia pielęgnacyjnego określonego w art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych (tak za: Świadczenia rodzinne. Komentarz, red. dr hab. Wojciech Maciejko, Aneta Brzeźna, dr Małgorzata Gajda-Durlik, dr Aneta Korcz-Maciejko, 2019, Legalis). Dlatego przepisy wymagają nie podejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą.

Jak wynika z art. 3 pkt 22 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, ilekroć w ustawie jest mowa o zatrudnieniu lub innej pracy zarobkowej - oznacza to wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. Jak wynika z orzeczenia WSA w Warszawie z dnia 12.02.2015 r. I SA/Wa 2974/14  Katalog ten jest katalogiem zamkniętym i nie może być interpretowany rozszerzająco. Wśród wskazanych w tym przepisie form wykonywania pracy ustawodawca nie wymienia stażu dla bezrobotnych, o jakim stanowi art. 53 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 674 ze zm.). 

Jak więc widać, główny nacisk położony jest w przedmiotowym postępowaniu na kwestię zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Jednakże zapis ustawowy zawiera także zapis „w celu sprawowania opieki nad osobą”. Zapis ten jest jednak ściśle związany z niepodejmowaniem pracy zarobkowej. Nie może on być więc interpretowany dowolnie i rozszerzająco w stosunku do innych aktywności osoby, w szczególności, gdy ta aktywność nie wpływać będzie na sprawowanie opieki nad dzieckiem.  Ponadto w wielu wypadkach opieka wcale nie musi być sprawowana stale przez cały dzień. Wiele matek dzieci niepełnosprawnych zakłada i prowadzi fundacje czy stowarzyszenia, udzielając się społecznie i nie traci przez to prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.  

Proszę zapoznać się w tym kontekście z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Olsztynie z dnia 20 kwietnia 2021 r., II SA/Ol 231/21 zgodnie z którym przepis art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych nie wymaga zamieszkiwania opiekuna z osobą, nad którą jest sprawowana opieka, jakkolwiek w kontekście tego przepisu nie można oczywiście wykluczyć sytuacji, w której sprawowanie opieki – z uwagi na stan zdrowia osoby pozostającej pod opieką – wymagałoby stałego z nią przebywania (co w praktyce wiązałoby się ze wspólnym zamieszkiwaniem) bądź korzystania w sprawowaniu tej opieki z pomocy innych osób. Nie można zatem ani wymagać wspólnego zamieszkiwania, ani też sprawowania opieki nieustannie przez cały dzień i w tym sensie „całodobowo”. Dana osoba ze względu na swój stan zdrowia może wymagać stałej („już na zawsze”) lub długotrwałej (przez okres powyżej 12 miesięcy) opieki lub pomocy. Wobec tego „sprawowanie opieki” zgodne z wymogami danego orzeczenia o niepełnosprawności, nawet jeżeli z uwagi na stan zdrowia (sprawności organizmu) i potrzeby osoby niepełnosprawnej wymaga wykonywania opieki lub pomocy w sposób stały, nie musi polegać na wykonywaniu czynności opiekuńczych lub pomocowych „stale przez cały dzień”.

Należy mieć na uwadze, że postępowanie o świadczenie pielęgnacyjne charakteryzuje się indywidualnymi przypadkami.

Z uwagi na powyższe, z ostrożności procesowej zalecałbym dalsze porozumienie się z organem w kwestii świadczenie pielęgnacyjnego w Pani indywidualnym przypadku. Nie można mimo wszystko wykluczyć bowiem odmiennego stanowiska Organu, które zostanie ewentualnie obalone dopiero na etapie postępowania odwoławczego do SKO czy sądowego.

Z poważaniem,

dr Michał Urban, radca prawny