Student znów spóźniony?

Pod koniec stycznia poinformowaliśmy o wdrożeniu dotychczasowego programu PFRON "Student II" w struktury realizowanego przez samorządy powiatowe Aktywnego Samorządu (teraz jako Modułu II). Czytelnicy żywo zareagowali na tę zmianę, umieszczając pod artykułem liczne komentarze, w większości mało pozytywne.

Z punktu widzenia PFRON i realizatorów wdrożenie programu przebiegło bez większych problemów. Jednak dotrzymanie urzędowych terminów nie przełożyło się na zadowolenie beneficjentów. Jeszcze w połowie lipca docierały do nas sygnały o kłopotach z realizacją programu. Wraz z rozpoczynającym się nowym rokiem akademickim postanowiliśmy przyjrzeć się tej sprawie i wyjaśnić wątpliwości nagromadzone wokół Modułu II Aktywnego Samorządu.

Zasady zasadami

Od bieżącego roku program "Student II" jest jednym z elementów pilotażowego programu Aktywny Samorząd. Nie jest już realizowany przez PFRON, ale samorządy powiatowe. W latach 2008–2010 PFRON i Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej przeprowadziły badania, z których wynikało, że jakość życia osób z niepełnosprawnością jest ściśle związana z jakością działania społeczności lokalnych. Jak informował na swojej stronie PFRON, program Aktywny Samorząd miał być „ważnym krokiem w kierunku wydajniejszego modelu polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych”. Zdaniem autorów badania, samorząd powinien wziąć większą odpowiedzialność za „poprawę efektywności pomocy kierowanej do osób niepełnosprawnych”, a żeby to zrobić, „musi otrzymać dobre prawne oprzyrządowanie oraz silniejsze niż dotąd wsparcie finansowe dla działań prowadzonych wobec osób niepełnosprawnych”.

Fot.: www.sxc.hu

Tymczasem beneficjenci zamiast korzystać z ułatwionego dostępu do edukacji, narzekają na zamieszanie i brak informacji o losach swoich wniosków i terminie wypłat. Czy pretensje są słuszne, czy coś jest na rzeczy? Co jest powodem kłopotów w realizacji programu i jakie będą jego losy? Z tym zwróciliśmy się do realizatorów.

Wszystko źle?

Użytkownicy forum portalu www.niepełnosprawni.pl zgłaszają różne problemy, z którymi zetknęli się podczas starań o dofinansowanie. Byli niezadowoleni przede wszystkim z opóźnień w podpisywaniu umów i wypłacie środków. Jacek z Wolsztyna napisał bezpośrednio do redakcji: „Od momentu kiedy powiaty przejęły program ["Student II" – przyp. red.], pieniędzy od razu mniej i na dodatek dofinansowanie na II semestr otrzymałem w lipcu! Czyli po zakończeniu nauki! Zgroza, po prostu zgroza”. Użytkownik forum Krzysiek nie kryje rozgoryczenia z powodu urzędniczego marazmu: „A w Warszawie kiedy będą podpisywane umowy? Nikt nic nie wie. Urzędasy z Warszawy wyjątkowo źle, wręcz upodlająco traktują niepełnosprawnych. Miało być lepiej, jak sprawy studenta przejmie Aktywny Samorząd (w Warszawie wyjątkowo nieaktywny)”.

Agata Łuzdowska, z-ca dyrektora Stołecznego Centrum Osób Niepełnosprawnych – organu odpowiedzialnego za realizację Aktywnego Samorządu w Warszawie – tłumaczy, z czego wynikają późne terminy podpisywania umów ze studentami:

– Umowa z PFRON została podpisana 25 kwietnia 2013 r. Okres pomiędzy podpisaniem umowy z PFRON a początkiem przyjmowania wniosków to okres ustalania zasad realizacji zadania, przygotowania druków wniosków oraz promocji Aktywnego Samorządu na terenie Warszawy. Od 17 czerwca rozpoczęto weryfikację formalną wniosków przyjętych w I turze. 24 czerwca wysłano listę wnioskodawców do weryfikacji pod względem ewentualnych zobowiązań wobec PFRON (to są wymagania PFRON). 15.07. otrzymaliśmy zwrotne potwierdzenie pozytywnej weryfikacji list, a już 16 lipca zostały podpisane pierwsze umowy ze studentami. Na 26 lipca przygotowujemy pierwszy zestaw wypłaty środków. Procedura taka jest ustalona ze względu na sprawiedliwy podział środków, bez pominięcia jakiegokolwiek wnioskodawcy, spełniającego warunki do uzyskania pomocy. Zaznaczam, że przy realizacji tego zadania pracują dwie osoby, dla których są to dodatkowe obowiązki, i dwoje stażystów z Urzędu Pracy.

Użytkownik Zbyszek alarmował na forum: „Uwaga! Uczelnie nie chcą wydawać faktur z opóźnionym terminem płatności. Taki dokument jest konieczny do wniosku, aby był kompletny. Uczelnie obawiają się, że płatność będzie bez końca odwlekana przez Aktywny Samorząd. Studenci mogą być skreśleni z listy studentów (ci, których nie stać na zapłacenie czesnego) i tym samym nie spełnią warunku programu Student II”. W odpowiedzi na uwagę Zbyszka, Agata Łuzdowska zapewnia, że nie było potrzeby dostarczania zaświadczenia z uczelni ze wsteczną datą, aby wniosek o dofinansowanie nauki był ważny:

– Nie potrzeba wstecznej daty. Niezbędna jest informacja z uczelni o ponoszonych kosztach. Jeżeli student zapłacił wcześniej i nie ma szans na fakturę VAT, bo wydaje się ją do 7 dni po zapłaceniu, to uczelnia wydaje zaświadczenie z datą aktualną i informacją, kiedy, w jakiej wysokości i za który semestr dokonano płatności. Z punktu widzenia PFRON Z perspektywy PFRON sytuacja w Aktywnym Samorządzie wcale nie wygląda źle. Działając zgodnie ze swoim harmonogramem, Fundusz wyznaczył limit finansowy dla Modułu II i w ciągu tygodnia podpisał umowy z samorządami. Kiedy okazało się, że dla części z nich kwoty mogą okazać się za małe, przedłożył liczbę objętych programem beneficjentów nad terminowość wypłat. Limit środków: 25,7 mln zł – przeznaczonych na realizację Modułu II PFRON ustalił 25 kwietnia br. Do 30 kwietnia zawierane były umowy na realizację programu z poszczególnymi samorządami.

Fot.: www.sxc.hu

Jednak część z nich, wiedząc jakim dysponuje budżetem, wystąpiła do PFRON o zwiększenie limitu. Decyzja została podjęta 24 czerwca. W jej wyniku oddziały PFRON otrzymały dodatkowo ok. 5 mln zł na realizację programu w pierwszym półroczu.

Ewa Balicka-Sawiak, rzecznik prasowy PFRON wyjaśnia: „Sygnalizowane opóźnienia mogą dotyczyć semestru letniego roku akademickiego 2012/2013 oraz realizatorów programu z terenów dużych aglomeracji (przede wszystkim Warszawy). Przyczyną może być procedura zwiększania (na wniosek realizatorów) limitu środków finansowych na dofinansowania studentów oraz duża liczba wnioskodawców”.

W zeszłym roku, kiedy bezpośrednim realizatorem programu był PFRON, sytuacja wyglądała dosyć podobnie. „W trakcie realizacji programu przez PFRON w 2012 roku środki finansowe w analogicznym okresie akademickim były wypłacane po 15 czerwca 2012 roku” – dodaje rzecznik.

Mimo zapewnień PFRON, realizacja Modułu II w mniejszych miastach nie przebiegała dużo sprawniej. Anna Zdeb z Wydziału ds. Osób Niepełnosprawnych PCPR w Lublinie komentuje: – Studenci narzekali, bo wszystko przesunęło się w czasie. Kiedy realizacja w PFRON przebiegała semestralnie, nie było opóźnień. Ze względu na to, że program został przekazany nam do realizacji, terminy musiały zostać wydłużone. Nie była to wina ani nasza, ani PFRON. Wiadomo, że na taką operację trzeba czasu. Z naszego punktu widzenia nie było większych problemów w realizacji Modułu II, ale przypuszczam, że w przyszłym semestrze będzie to prostsze, bo będzie szło bardziej na zasadzie dofinansowania niż refundacji. Jak się okazało, kluczem do sukcesu było wcześniejsze doświadczenie w realizacji programu. Rzecznik prasowy szczecińskiego MOPR Wojciech Dąbrówka zapewnił redakcję, że „realizacja Modułu II jest dla szczecińskiego MOPR o tyle łatwiejsza, że pracownicy Działu Pomocy Osobom Niepełnosprawnym posiadają spore doświadczenie we współpracy z PFRON. Niemałe znaczenie ma również to, że rok wcześniej realizowaliśmy pilotaż programu Aktywny Samorząd. Cenimy sobie dotychczasową współpracę z Zachodniopomorskim Oddziałem Funduszu. W przeciwieństwie do wielu innych powiatów mieliśmy świadomość, jakie wyzwania stoją przed nami podczas drugiej edycji przedsięwzięcia”.

A studenci na to...

Dla studentów najważniejsze było otrzymanie dofinansowania do nauki w terminie mniej więcej zgodnym z terminem opłacania czesnego. Student Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I Wydziału Zamiejscowego w Nowym Tomyślu jest bardzo niezadowolony z organizacji wydawania dofinansowań: „Nie chcę marudzić, doceniam to, że dostałem pieniądze, to wielki plus. Pokryło całe czesne i bardzo mi pomogło. Ale coś jest nie tak, skoro wnioski można było
składać jeszcze w maju, a pieniądze były wypłacone dopiero w lipcu, po zakończeniu nauki. Nie rozumiem też, dlaczego musiałem podawać jeszcze raz dane, które już są w PFRON. W dodatku z roku na rok pieniędzy jest mniej. Mam nadzieję, że od przyszłego roku akademickiego coś się zmieni, na pewno będę się przyglądał tej sytuacji”.

Rzecznik PFRON twierdzi, że: „do Biura PFRON dotarła informacja o przedłużającym się terminie udzielenia wsparcia, dlatego wystosowaliśmy do WCPR prośbę o przyspieszenie wypłaty przyznanych dofinansowań w ramach Modułu II przedmiotowego programu.

Do Mazowieckiego Oddziału PFRON nie wpłynęły sygnały z WCPR wskazujące na trudności merytoryczne tego realizatora w trakcie realizacji programu”. Umowy rzeczywiście zostały podpisane w przyspieszonym tempie, a zaraz za nimi poszły przelewy. Jak wyglądała komunikacja między beneficjentami a poszczególnymi realizatorami programu?

W przeciwieństwie do części użytkowników forum, Jacek z Wolsztyna jest dobrego zdania: „Papiery złożyłem w terminie wcześniejszym, nie na ostatnią chwilę i informacja była bardzo dobra. Obiecali, że zadzwonią i zadzwonili. Pod tym względem było ok”. Agata Łuzdowska z warszawskiego SCON ma raczej pozytywną opinię o studentach ubiegających się o dofinansowanie: – W większości przypadków współpraca układała się dobrze. Wnioski były wypełnione profesjonalnie, uzasadnienie wniosków precyzyjne i rzeczowe. Ale są też tacy państwo, którzy w ostatnim tygodniu składali wnioski, bardzo nieprecyzyjnie wypełnione, z rozmydlonym uzasadnieniem, wymagające interwencji i pomocy urzędnika, co niepotrzebnie pochłaniało czas, tak istotny w tym terminie.

Organizacyjne zamieszanie i opóźnienia w wypłacie dofinansowań to niewątpliwe utrudnienie, ale studenci też nie są bez winy. Zdarzało się, że urzędnicy spotykali się z roszczeniową postawą, brakiem samodzielności w wypełnianiu wniosków, a nawet agresją studentów.

Wojciech Dąbrówka komentuje to dyplomatycznie: – Pewną niedogodnością jest odkładanie przez studentów składania wniosków na ostatnią chwilę. Nierzadko bywają one niewłaściwie wypełnione i nie zawierają wymaganych załączników. Agata Łuzdowska przedstawia sprawę jasno: – Każdy wniosek ma załączniki. Trzeba spokojnie wszystko przeczytać. Po dokładnym zapoznaniu się, wystarczy jedna wizyta w dziekanacie. Jeżeli człowiek jest studentem, to wymagam od niego czytania ze zrozumieniem. Student ma obowiązek sam wypełnić wniosek. Proszę uwierzyć, że nie jest to trudne. Niektórzy się przyzwyczaili, że jeżeli czegoś nie wypełnią, to trudno. Tak nie może być, bo podczas kwalifikacji takie wnioski są niżej oceniane.

Idzie ku lepszemu?

Wydaje się, że studenci wydali już swoją opinię na temat Studenta II. Nie można jednak zapominać o tym, że po drugiej stronie są urzędnicy, dla których sytuacja jest nowa. – Robimy to pierwszy raz. My też się uczymy, tym bardziej, że Moduł II jest tylko jednym z siedmiu podzadań w Aktywnym Samorządzie. Mam nadzieję, że tegoroczne doświadczenia usprawnią realizację tego zadania w przyszłym roku – wyjaśnia Agata Łuzdowska.

Z kolei PFRON, który odpowiada za monitorowanie i ewaluację Aktywnego Samorządu, przymierza się do jego profesjonalnej oceny. Ewa Balicka-Sawiak przedstawia warunki planowanej ewaluacji całego programu: „Celem ewaluacji będzie uzyskanie oceny dotyczącej przebiegu i wyników programu. Raport z badań powinien m.in. ustalać stan faktyczny w zakresie stopnia wdrożenia, skuteczności oraz jakościi efektów programu. W wyniku tego badania PFRON oczekuje rekomendacji dotyczących warunków, czynników oraz metod sprzyjających poprawie efektywności programu i sprawnej jego realizacji”. Gdyby okazało się, że ocena programu znacząco odbiega od oceny studentów, zawsze istnieje możliwość zgłoszenia nieprawidłowości.

Rzecznik PFRON zapewnia, że „każda osoba niepełnosprawna może i powinna zgłosić do PFRON ewentualne nieprawidłowości związane z realizacją programu. Fundusz wówczas sprawdzi i przeanalizuje otrzymane informacje oraz przedstawi swoje stanowisko w zgłaszanej sprawie, a także podejmie konieczne i możliwe w danym przypadku działania”.

Moduł II w internecie

Wszystkie informacje dotyczące programu Aktywny Samorząd znajdują się na stronie PFRON, w specjalnym banerze. Obecna tura naboru wniosków zaplanowana jest na 1.08–30.09.2013 r.

Korzyści z programu

Moduł II programu Aktywny Samorząd ma służyć podniesieniu kwalifikacji osób z niepełnosprawnością, a docelowo - poprawie szans na rywalizację o zatrudnienie na otwartym rynku pracy. Mogą wziąć w nim udział osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Ubiegać się można o dofinansowanie kształcenia na poziomie wyższym, m.in.: wydatki na czesne, zakwaterowanie, dojazdy, wyjazdy naukowe. Maksymalna kwota, którą można uzyskać na pokrycie kosztów czesnego za jeden semestr nauki w 2013 r., to 3 tys. zł, tak samo jak za przeprowadzenie przewodu doktorskiego. Dodatkowo osoby ze znacznym
stopniem niepełnosprawności mogą otrzymać do 800 zł na pokrycie kosztów kształcenia, a osoby z umiarkowanym stopniem do 500 zł. Dodatek ten może być powiększony nawet o 40 proc. w przypadku osiągania dobrych wyników w nauce (średnia ocen powyżej 4,50). Osoby głuche, niewidome i głuchoniewidome także mogą uzyskać powiększone świadczenie o odpowiednio: 20 proc., 25 proc. i 30 proc. Zgodnie z założeniem, każda osoba, która zakwalifikuje się do programu, otrzyma dofinansowanie.

Sekcja Skarg, Wniosków i Interwencji PFRON: e-mail: interwencje@pfron.org.pl, nr tel.: 22 50 55 213 i 22 50 55 372.