Po co jest lekki stopień?

„Dostałem lekki stopień niepełnosprawności i właśnie się dowiedziałem, że nic mi z tego tytułu nie przysługuje. To po co go dają?” - z takim problemem zgłaszało się w ostatnich tygodniach do Centrum Integracja w Warszawie wiele osób. Trudno wprost odpowiedzieć na tak postawione pytanie, bo prawdopodobnie każdy z pytających miał inne oczekiwania związane z uzyskaniem orzeczenia.

AKTUALIZACJA 07.03.2023

Szukasz odpowiedzi na pytania socjalno-prawne dotyczące niepełnosprawności? Zadaj pytanie naszym doradcom i prawnikom w zakładce „Zapytaj doradcę”!

W obowiązującym w Polsce systemie ulgi i uprawnienia zależą przede wszystkim od stopnia niepełnosprawności, czasem także od przyczyny niepełnosprawności (np. dodatkowe uprawnienia dla osób z dysfunkcją wzroku lub słuchu). Najwięcej uprawnień, co jest zrozumiałe, mają osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, a najmniej – osoby z najniższym, tj. lekkim stopniem niepełnosprawności.

Poniżej postaramy się przedstawić najważniejsze uprawnienia osób z lekkim stopniem niepełnosprawności.

Przede wszystkim warto pamiętać, że zgodnie z obowiązującym stanem prawnym, aby zostać uznanym za osobę niepełnosprawną, należy posiadać orzeczenie o niepełnosprawności.

W Polsce mamy:

orzekanie do celów rentowych (ZUS, KRUS, branżowe: wojsko, policja)

ZUS orzeka o niezdolności do pracy. Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu się. W ZUS wydawane są orzeczenia o:

• całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji, jeśli stwierdza się naruszenie sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych,
• całkowitej niezdolności do pracy, jeżeli osoba utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy,
• częściowej niezdolności do pracy, jeśli osoba utraciła - w znacznym stopniu - zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem kwalifikacji.

orzekanie do celów pozarentowych (Miejskie/Powiatowe Zespoły Orzekania o Niepełnosprawności)

Miejskie lub powiatowe zespoły orzekania o niepełnosprawności (MZON/PZON) wydają osobom powyżej 16. roku życia orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Ustalane są trzy stopnie:

• znaczny,
• umiarkowany,
• lekki.

Oba orzeczenia wydawane są na podstawie różnych ustaw i do różnych celów. Można mieć dwa orzeczenia, co w wielu wypadkach jest korzystne. Czasami bywa tak, że orzeczenie do celów rentowych jest niższe (np. częściowa niezdolność do pracy) a to wydane do celów pozarentowych jest wyższe (np. stopień umiarkowany). W takiej sytuacji osoba korzysta z ulg i uprawnień przysługujących osobie z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, natomiast dla ZUS jest osobą częściowo niezdolną do pracy.

Fot.: sxc.hu

Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności, także w stopniu lekkim (orzeczenie wydane przez MZON/PZON) lub o częściowej niezdolności do pracy (ZUS), daje status osoby niepełnosprawnej.

Ulgi w komunikacji

Komunikacja międzymiastowa

Osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności nie mają zniżek przy zakupie biletów na przejazdy PKP i PKS. Wyjątek stanowi młodzież w wieku od 16 do 24 lat oraz studenci niepełnosprawni do 26. roku życia, którzy zgodnie przepisami mogą korzystać z przejazdów koleją (PKP) ze zniżką 78 proc. w drodze do szkoły, szkoły wyższej, placówki  opiekuńczo-wychowawczej, ośrodka szkolno-wychowawczego, domu pomocy społecznej, zakładu opieki zdrowotnej, poradni specjalistycznej, na turnus rehabilitacyjny itp. Konieczne jest posiadanie dokumentu poświadczającego cel podróży, np. zaświadczenia wydanego przez szkołę oraz dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność.
Więcej o zniżkach dla osób z niepełnosprawnością na stronie Intercity.pl.

Fot.: sxc.hu

Komunikacja miejska

Ważne! Ulgi w komunikacji miejskiej czy gminnej ustalane są w drodze uchwał rady miasta lub gminy. Dlatego mogą być różne w poszczególnych miejscowościach.
Dla przykładu, w Warszawie osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności nie mają prawa do ulg komunikacji miejskiej, ale jeśli są równocześnie rencistami (tj. posiadają orzeczenie wydane przez ZUS o częściowej niezdolności do pracy), na podstawie legitymacji emeryta/rencisty wydanej przez ZUS są uprawnieni do przejazdów ze zniżką 50 proc. Natomiast dzieci i młodzież z niepełnosprawnością mogą – nie dłużej niż do ukończenia 26. roku życia – korzystać z bezpłatnych przejazdów komunikacją miejską w Warszawie. Dokumentem poświadczającym ww. ulgę jest np. legitymacja osoby niepełnosprawnej.

Kolejne uprawnienia związane są z możliwością korzystania z odliczeń w ramach rocznego rozliczania podatku od osób fizycznych (PIT) - to tzw. ulga rehabilitacyjna

Zgodnie przepisami art. 26 par. 7a Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, tylko osoby uznane za niepełnosprawne lub opiekunowie osób niepełnosprawnych mogą korzystać z tzw. ulgi rehabilitacyjnej. Osoby posiadające orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności mogą odliczać:

1. adaptację i wyposażenie mieszkań oraz budynków mieszkalnych stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
2. przystosowanie pojazdów mechanicznych do potrzeb wynikających z niepełnosprawności – tj. montaż specjalistycznego sprzętu umożliwiającego prowadzenie pojazdu osobie z różnego rodzaju ograniczeniami (dokumentujemy to stosownymi fakturami),
3. zakup i naprawę indywidualnego sprzętu, urządzeń i narzędzi technicznych, niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności (z wyjątkiem sprzętu gospodarstwa domowego),
4. zakup wydawnictw i materiałów (pomocy) szkoleniowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
5. odpłatność za pobyt na turnusie rehabilitacyjnym – udokumentowana stosowną fakturą wystawioną w ośrodku wpisanym na listę miejsc organizujących turnusy rehabilitacyjne (rejestr ośrodków mogących organizować turnusy rehabilitacyjne znajdziemy na stronie: ebon.mpips.gov.pl),
6. odpłatność za pobyt na leczeniu w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, za pobyt w zakładzie rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz odpłatność za zabiegi rehabilitacyjne (udokumentowana fakturą za pobyt w ośrodku, który może świadczyć usługi leczniczo-uzdrowiskowe)
7. opłacenie tłumacza języka migowego (dokumenty potwierdzające wykonanie usługi przez firmę bądź osobę fizyczną),
8. kolonie i obozy dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością oraz dzieci osób z niepełnosprawnością, które nie ukończyły 25. roku życia (kwoty potwierdzone fakturą),
9. leki – w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy faktycznie poniesionymi wydatkami w danym miesiącu a kwotą 100 zł, jeśli lekarz specjalista stwierdzi, że osoba z niepełnosprawnością powinna stosować określone leki – stale lub czasowo (wydatki dokumentujemy fakturami). Niezbędne jest posiadanie zaświadczenia wydanego przez lekarza specjalistę o konieczności przyjmowania leków w danym roku podatkowym. Trzeba zatem odpowiednio wcześnie zadbać o takie zaświadczenie lekarskie (dotyczące lekarstw, a nie np. suplementów diety). Nie ma ustalonego wzoru tego zaświadczenia;
10. odpłatne przejazdy środkami transportu publicznego związane z pobytem:
    a) na turnusie rehabilitacyjnym,
    b) w zakładach, o których mowa wyżej,
    c) na koloniach i obozach dla dzieci i młodzieży, o których mowa wyżej.
    Wydatek możemy udokumentować biletem na przejazd i potwierdzeniem pobytu.
11. Począwszy od rozliczenia za 2017 rok, niezależnie od stopnia niepełnosprawności można odliczyć od podatku używanie samochodu osobowego, stanowiącego własność (współwłasność) osoby z niepełnosprawnością lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę z niepełnosprawnością albo dziecko z niepełnosprawnością, które nie ukończyło 16. roku życia. Od rozliczenia za 2017 r. nie jest ważny cel przejazdu (wcześniej były to jedynie potrzeby związane z koniecznym przewozem na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne).
    Ulga przysługuje osobom z niepełnosprawnością lub podatnikom mającym na utrzymaniu osoby z niepełnosprawnością, których dochód (tj. dochód osób będących na utrzymaniu) nie przekracza 10080 zł w roku podatkowym (wcześniej była to kwota 9120 zł). Kwota odliczenia nie może przekraczać w roku podatkowym 2280 zł. Odlicza się kwotę faktycznie poniesionego wydatku. Nie jest wymagane posiadanie dokumentu stwierdzającego wysokość poniesionych wydatków (np. faktur za paliwo).

Fot.: sxc.hu

Wydatki, o których mowa powyżej, podlegają odliczeniu od dochodu, jeśli nie zostały sfinansowane (dofinansowane) ze środków Zakładowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Zakładowego Funduszu Aktywności, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych lub ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia, Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych albo nie zostały zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek formie. Jeśli wydatki były częściowo sfinansowane z tych funduszy, odliczeniu podlegają poniesione koszty.
Więcej informacji o uldze rehabilitacyjnej na stronie Pit.pl.

Osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności mogą także ubiegać się o dofinansowanie w powiatowym centrum pomocy rodzinie

Może chodzić o dofinansowanie do:

• uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym,
• likwidacji barier architektonicznych,
• likwidacji barier w komunikowaniu się i technicznych,
• zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze.

Przy ubieganiu się o ww. dofinansowania obowiązuje kryterium dochodowe (z wyjątkiem środków przeznaczonych na likwidację barier architektonicznych).

Szczegółowe informacje dotyczące zasad ubiegania się o dofinansowania oraz o dokumentach, które należy złożyć, można uzyskać w oddziałach PCPR lub znaleźć na ich stronach internetowych.

Pracujące osoby niepełnosprawne

Przepisy Ustawy z 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 z późn. zm.) oraz Kodeksu pracy zapewniają pracującym osobom niepełnosprawnym z lekkim stopniem (zatrudnionym na umowę o pracę) odpowiednie warunki zatrudnienia:

• Czas pracy osoby niepełnosprawnej z lekkim stopniem wynosi maksymalnie 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo (z wyjątkiem osób zatrudnionych przy pilnowaniu).
• Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, to pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy (z art. 134 Kodeksu pracy). Niezależnie od tego uprawnienia, osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy, którą wykorzystać może na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas takiej dodatkowej przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy.
• Racjonalne usprawnienia - tzn. przeprowadzenie koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych, zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby. Może to być likwidacja barier architektonicznych, odpowiednie wyposażenie stanowiska pracy (np. oprogramowanie do komputera) czy przeniesienie stanowiska pracy z piętra na parter).

Uprawnienia pracodawcy zatrudniającego niepełnosprawnego pracownika

• Dofinansowanie do wynagrodzenia niepełnosprawnego pracownika

Pracodawcy zatrudniającemu osobę niepełnosprawną (umowa o pracę) przysługuje z PFRON miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia. Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

WAŻNE! Od 1 kwietnia 2014 r. wszyscy pracodawcy (zakłady pracy chronionej i otwarty rynek pracy) otrzymują takie samo dofinansowanie do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników.
Dla pracodawców zatrudniających osoby z lekkim stopniem/ częściowo niezdolnych do pracy przewidziano:
a) dla pracowników bez schorzeń specjalnych - 500 zł
b) dla pracowników ze schorzeniami specjalnymi - 600 zł (w sumie 1100 zł)
Schorzenia specjalne to: choroba psychiczna, niepełnosprawność intelektualna, całościowe zaburzenia rozwojowe, epilepsja, dysfunkcja wzroku.

• Zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej
• Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej
• Zwrot kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego

Ulga paszportowa

W czasach otwartych granic w strefie Schengen wyrobienie paszportu nie jest tak ważne jak dawniej. Warto jednak wiedzieć, że osobom z niepełnosprawnością przysługują zniżki przy wyrabianiu tego dokumentu, zwłaszcza, że obecnie kosztuje to 140 zł.

Ulga 50 proc. (czyli trzeba zapłacić 70 zł) przysługuje po udokumentowaniu m.in.:

• emerytom, rencistom, osobom niepełnosprawnym i współmałżonkom tych osób, pozostającym na ich wyłącznym utrzymaniu,
• os obom przebywającym w domach pomocy społecznej lub w zakładach opiekuńczych, albo korzystających z pomocy społecznej w formie zasiłków stałych.

Nie pobiera się natomiast opłaty paszportowej m.in. od:

• osób przebywających w domach pomocy społecznej lub w zakładach opiekuńczych albo korzystających z pomocy społecznej w formie zasiłków stałych, jeżeli ich wyjazd za granicę następuje w celu długotrwałego leczenia lub w związku z koniecznością poddania się operacji.

Karta parkingowa (już nie przysługuje)

Jeszcze do połowy 2014 r. osoby zaliczone do lekkiego stopnia niepełnosprawności mogły otrzymać kartę parkingową w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem 05-R (upośledzenie narządu ruchu) lub 10-N (choroby neurologiczne). Jednak 1 lipca 2014 r. zaczęły jednak obowiązywać nowe przepisy dotyczące zasad wydawania kart parkingowych. Stare karty parkingowe były ważne do końca czerwca 2015 r.

Kartę parkingową, uprawniającą do parkowania na tzw. kopertach, mogą obecnie otrzymać jedynie osoby ze znacznym i z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, a jednocześnie z ograniczonymi możliwościami poruszania się. Osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności mogą otrzymać kartę parkingową tylko w przypadku ustalenia przyczyny niepełnosprawności oznaczonej symbolem 04-O (choroby narządu wzroku), 05-R (upośledzenie narządu ruchu) lub 10-N (choroba neurologiczna).

Według znowelizowanych przepisów osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności nie mogą więc już otrzymać karty parkingowej.

W poszczególnych kategoriach uprawnień wybraliśmy tylko przysługujące osobom posiadającym orzeczenia o lekkim stopniu niepełnosprawności/ częściowej niezdolności do pracy. Mamy nadzieję, że udało nam się pomóc ocenić, „po co dają lekki stopień niepełnosprawności”.

Przeczytaj również nasz poradnik pt. „Co daje umiarkowany stopień?".

Warto także dowiedzieć się, jakie ulgi i uprawnienia przysługują osobom z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności.