Od 1 listopada nadawcy programów muszą zapewnić dostępność ważnych komunikatów dla osób z niepełnosprawnością

„Nadawcy programów telewizyjnych są obowiązani do zapewnienia, by informacje o charakterze nadzwyczajnym, w tym publiczne komunikaty i ogłoszenia w sytuacji klęski żywiołowej, były rozpowszechniane wraz z udogodnieniami dla osób z niepełnosprawnościami, chyba że ich rozpowszechnienie wraz z tymi udogodnieniami było niemożliwe – głosi nowy ust. 1a i ust. 1b art. 18a ustawy o radiofonii i telewizji po nowelizacji z 11 sierpnia 2021 r.” – przypomina prof. Marcin Wiącek, Rzecznik Praw Obywatelskich.

Trwająca pandemia COVID-19 stanowi sytuację nadzwyczajną, a stopniowo wprowadzane i znoszone obostrzenia przez wiele miesięcy były podawane w formie niedostępnej dla osób głuchych. Od 1 listopada 2021 r. komunikaty dotyczące pandemii czy stanu wyjątkowego powinny być tłumaczone na polski język migowy, zawierać napisy dla niesłyszących czy audiodeskrypcję.

Zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami, na zasadzie równości z innymi, dostępu do informacji i komunikacji, jest obowiązkiem państwa. Jego realizacja ma przede wszystkim umożliwić im samodzielne funkcjonowanie i pełny udział we wszystkich sferach życia.

Obowiązek ten wynika nie tylko z praw człowieka, ale jest też elementem szerszej zmiany cywilizacyjnej, która każe przy komunikatach wszelkiego rodzaju zwracać większą uwagę na potrzeby odbiorcy i uwzględniać jego indywidualną sytuację. Stąd coraz większe znaczenie, jakie m.in. w Unii Europejskiej przykładane jest do dostępności produktów, usług i informacji.

W przypadku usług audiowizualnych, a więc programów stacji telewizyjnych, platform streamingowych, czy telewizji na żądanie, szczegółowe obowiązki nadawców opisuje unijna dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych. Jej postanowienia każde państwo członkowskie wdraża swoją własną ustawą. 

Komunikaty dla wszystkich

Rzecznik podczas prac nad zmianami pisał do wicepremiera, ministra kultury Piotra Glińskiego, że trzeba wprowadzić wymóg dostępności komunikatów w sytuacjach nadzwyczajnych dla wszystkich nadawców. Musieliby te najważniejsze komunikaty czynić dostępnymi.

Chodzi o to, że wielu głuchych w Polsce nie zna języka polskiego. Na co dzień posługują się innym językiem – PJM, czyli polskim językiem migowym. Dlatego ważne jest tłumaczenie zwłaszcza szczególnie istotnych informacji na PJM. Osoby niedosłyszące potrzebują z kolei napisów, zaś osoby niesłyszące, ale znające język polski, potrzebują audiodeskrypcji – czyli informacji nie tylko o tym, co kto mówi, ale jakie inne dźwięki są elementem komunikatu.

RPO zwracał też uwagę, że projekt wprowadzałby obowiązki nadawców w zakresie usług audiowizualnych na niższym poziomie niż w przypadku programów telewizyjnych. Tylko 30% audycji umieszczonych w udostępnianym publicznie katalogu musiałoby mieć udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami. Brak przy tym przepisów o regularnym przedstawianiu stosownych sprawozdań przez nadawców i dostawców usług medialnych mających w celu pomiaru postępu w stopniowym udostępnianiu usług.

Obowiązek sprawozdania i możliwość skargi

W ustawie z 11 sierpnia 2021 r. wprowadzono też obowiązek nadawców do przedkładania Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji sprawozdań z wykonywania obowiązku zapewnienia odpowiedniego poziomu udostępnianych audycji z udogodnieniami dla niepełnosprawnych. Sprawozdanie dotyczące dostępności wszystkich programów telewizyjnych i usług medialnych będzie przekazywane Komisji Europejskiej.

KRRiT otrzymała również dodatkowe uprawnienia w postaci prowadzenia punktu kontaktowego ds. dostępności usług medialnych dla osób z niepełnosprawnościami wzroku oraz słuchu. Od 1 listopada można zgłosić się do KRRiT, aby uzyskać informacje dotyczące dostępności programów oraz złożyć skargę na brak dostępności programów. Dzięki temu mechanizmowi będzie można informować o wszelkich nieprawidłowościach związanych z dostępnością i dążyć do ich eliminacji.

Ponadto – zgodnie  z nowym brzmieniem art. 18 ust. 1 ustawy – audycje nie mogą propagować działań sprzecznych z prawem, z polską racją stanu oraz postaw i poglądów sprzecznych z moralnością i dobrem społecznym.

W szczególności nie mogą zawierać treści nawołujących do nienawiści lub przemocy lub dyskryminujących ze względu na:

• płeć, 

• rasę, 

• kolor skóry, 

• pochodzenie etniczne lub społeczne,

• cechy genetyczne, 

• język,

• religię lub przekonania, 

• poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, 

• przynależność państwową, 

• przynależność do mniejszości narodowej, 

• majątek,

• urodzenie, 

• niepełnosprawność, 

• wiek,

• orientację seksualną, 

• oraz nawołujących do popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym.

Tych treści nie będą też mogły zawierać audycje dostarczane w ramach audiowizualnych usług medialnych na żądanie. 

Ocena co do spełnienia tych przesłanek pozostaje w gestii Przewodniczącego KRRiT. W przypadku pojawienia się zabronionych treści może on wezwać dostawcę usługi medialnej do zaniechania działań w zakresie dostarczania usług medialnych, jeżeli naruszają one przepisy ustawy, uchwały KRRiT lub warunki koncesji.