Przejdź do treści głównej
Lewy panel

Wersja do druku

O określeniu „kaleka” lub „inwalida”

20.07.2022
Autor: Bogumiła Siedlecka - Goślicka, fot. Bogumiła Siedlecka - Goślicka, zbiór prywatny, Marta Kuśmierz, Monika Replin
Grafika z określeniami "inwalida" i "kaleka"

Czy określenie „kaleka” lub „inwalida” jest obraźliwe i krzywdzące? Czy jednak nie? Takie pytania zadaliśmy ekspertom z różnych dziedzin zawodowych, a także samym osobom z niepełnosprawnościami.

Ewa Pawłowska – Prezeska Fundacji Integracja

Określenia „kaleka” i „inwalida” budzą we mnie sprzeciw, są stygmatyzujące, podkreślają ograniczenia a nie możliwości. Z góry szufladkują człowieka, budząc też różne emocje, czasami lęk, czasami strach, poczucie winy czy litość.

Są dalekie mojemu patrzeniu na świat i ludzi z optymizmem, wiarą , nadzieją i miłością. Nie mają wartości motywujących do życia, działania. Nie wzmacniają, wręcz przeciwnie. Chętnie wykreśliłabym je ze słownika.

Ewa Pawłowska - Prezes Fundacji Integracja

(Fot. Marta Kuśmierz)

Alicja Długołęcka - Pedagożka i edukatorka seksualna, wykładowczyni na Wydziale Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie

Nic o nas bez nas- to podstawowa zasada przy opisywaniu samej/samego siebie. To osoby z niepełnosprawnościami powinny decydować jak chcą być nazywane. Z pewnością termin "inwalida" powinien pójść do lamusa. Wywodzi się on z łaciny i oznacza kogoś, kto wymaga specjalnej troski, a to stoi w sprzeczności z ideą aktywnej rehabilitacji.

Likwidowanie barier i przystosowanie otoczenia do maksymalnej samodzielności i samodecyzyjnosci powinno być istotą myślenia o OSOBACH, które funkcjonują mniej typowo niż większość. Chodzi o poszukiwanie alternatywnych rozwiązań, które umożliwiają pełne funkcjonowanie w społeczeństwie, a nie podkreślanie pewnych "braków". "Inwalidztwo" to niezwykle ograniczające pojęcie. "kaleka" pochodzi z języków wschodniosłowiańskich i oznacza "brak czegoś", więc tym bardziej nie mieści się we współczesnym rozumieniu niepełnosprawności. Przenieśmy więc punkt widzenia na możliwości i dostosowanie otoczenia i nie traktujmy niepełnosprawności jako cechy opisującej ludzką tożsamość!

Alicja Dlugolecka pedagożka i edukatorka seksualna, wykładowczyni

(Fot. zbiór prywatny)

Paulina Mikuła – autorka kanału na YouTube „Mówiąc inaczej”

Dawniej określenia takie jak „kaleka”, „inwalida” były neutralne. Dziś jednak są stygmatyzujące, a nawet pogardliwe. O wiele lepszą formą jest „osoba z niepełnosprawnością”, bo ona podkreśla podmiotowość.

Podkreśla, że dana osoba jest taka jak my, tyle że jej dodatkową cechą jest niepełnosprawność, co nie czyni jej gorszą czy też niewystarczającą. Słowa „inwalida” używamy rzadko, głównie w języku urzędowym, prawniczym.

„Kaleka” pojawia się w połączeniach typu: „kaleka życiowa”, „kalekie rozwiązanie”, „ty kaleko”. Jest więc nacechowane negatywnie. Na szczęście świadomość językowa w tym aspekcie wciąż się zwiększa, dlatego jestem prawie pewna, że za chwilę pożegnamy te określenia, tym bardziej że mamy je czym zastąpić.

Paulina Mikuła – autorka kanału na YouTube „Mówiąc inaczej”

(Fot. zbiór prywatny)

Piotr Mosak - Psycholog

Psychologia od lat bada wpływ etykietowania na nasze funkcjonowanie. Wnioski są przerażające. Można dziś porównać to do stygmatyzowania, a współcześnie, nawet do hejtu.

Prosty przykład - wybierzmy imię, którego nie znosimy, źle się nam kojarzy, pomyślmy o słowie, które nas obraża i wzbudza w nas niezgodę i złość. A teraz wyobraźmy sobie, że codziennie, nieświadomi, nawet mili ludzie, zwracają się do nas tymi słowami. Prawdopodobnie będziemy się z tym źle czuli. Ale to nie koniec. Wyobraźmy sobie, że prosimy te osoby żeby jednak inaczej nas nazywały, że proponujemy inne imię i zamianę tego, co jest dla nas wręcz obelgą, i tłumaczymy, że chodzi o nasz komfort psychiczny, ale Osoby te jednak nie wprowadzają żadnych zmian, tłumacząc, że przesadzamy, że od zawsze używają takich pojęć i przecież nic się nie stało.

A my, skoro nam to przeszkadza, jesteśmy przewrażliwieni i koniec tematu. To bardzo częsty scenariusz poczucia wykluczenia i obniżenia własnej wartości u osób z niepełnosprawnością. Stąd już prosta droga do rezygnacji, niechęci do życia, do terapii. Dalej pojawia się odrzucenie pomocy i brak nadziei na dobrą przyszłość i życie. W efekcie czego, mamy wycofanie się z życia osoby z niepełnosprawnością, zamknięcie w czterech ścianach, depresje i często myśli samobójcze. Wsparciem okazuje się sam szacunek i wychodzenie na przeciw potrzeb, a jedną z nich jest nieużywanie określeń - „inwalida” i „kaleka”

Piotr Mosak psycholog

(Fot. zbiór prywatny)

Dr n. med. Agnieszka Nalewczyńska - Położna i ginekolożka 

Bardzo dbam o poprawność językową i dla mnie nie do przyjęcia jest w profesjonalnym ale, także potocznym nazewnictwie używanie słowa „kaleka”. Często ośmieszając kogoś, kto tak naprawdę nie ma żadnej niepełnosprawności.

Musimy być bardzo ostrożni dlatego Że może sprawić niezwykłą przykrość osobie, która faktycznie zmaga się z niepełnosprawnością. Oprócz wsparcia fizycznego musi za tym iść również werbalne.

Agnieszka Nalewczyńska - Położna i ginekolożla

(fot. zbiór prywatny)

Jolanta Golianek - Prezeska „Fundacja Poparzeni”

Osoby z widoczną różnicą, czyli z bliznami po oparzeniu ciała, mogą się spotkać z dyskryminacją w przedszkolu, szkole, w pracy i w innych dziedzinach życia społecznego. 

Słowa takie jak: kaleka, inwalida, głupek powinny zniknąć z naszego słownika codziennego. Osoby po oparzeniu ciała często słyszą: boże, ja z takim wyglądem nie wyszłabym na ulicę; tobie ręki nie podam; co tam bełkoczesz; został/a z tobą z litości; kto cię zatrudni z takim wyglądem itp. Uważam, że przede wszystkim powinniśmy widzieć człowieka i to co sobą reprezentuję a nie przez pryzmat wyglądu.

Czy osoba „zdrowa" chciałaby, żeby do niej ktoś się zwracał przez pryzmat jej wyglądu lub poglądu politycznego? Ja zawsze mówię, że osoby z niepełnosprawnością są czasem bardziej empatyczne od osób zdrowych. Po części, to jak się  ktoś zwraca do nas, wiele mówi o tej osobie. Rozumiem, że czasem możemy poczuć zakłopotanie itd, ale każdy myślący człowiek wie, że kaleka, inwalida jest obraźliwe. 

Julia Golianek - Prezes Fundacji Poparzeni

(Fot. zbiór prywatny)

Artur Świercz - Pełnomocnik Zarządu Województwa Mazowieckiego ds. Osób Niepełnosprawnych

Nie jest tajemnicą, że język kreuje rzeczywistość, a to w jaki sposób się do siebie zwracamy ma ogromne znaczenie. Jeśli chodzi o sformułowania w stosunku do osób z naszego środowiska najtrafniej jest mówić o osobach z niepełnosprawnością. Podmiot, którym jest przede wszystkim człowiek zostaje wyraźnie wskazany. To że świat jest pełen barier i niedogodności nie oznacza, że my Osoby z Niepełnosprawnościami mamy się temu przyporządkowywać.

O zwrotach „kaleka” czy „inwalida” nie będę się rozwodzić, należy je wyprzeć ze świadomości

Artur Świerszcz - Pełnomocnik Zarządu Województwa Mazowieckiego ds. Osób Niepełnosprawnych

(Fot. Monika Replin)

Katarzyna Bartosiewicz - Pierwsza stypendystka im. Piotra Pawłowskiego

Kaleka i inwalida, to określenia, które słyszałam jako dziecko od moich kolegów i koleżanek w szkole. Były dla mnie bardzo bolesne.

Nazywanie mnie w ten sposób mówiło mi, że jestem kimś innym, że jestem kimś gorszym. Nawet teraz, jeszcze często się słyszy określenie inwalida, czasami to nawet nie wynika ze złośliwości tylko z niewiedzy.

Dlatego tak ważne jest, by edukować i mówić, jak krzywdzące są to słowa dla osób z niepełnosprawnością.

(Fot. zbiór prywatny)

Edyta Banasiewicz - Inicjatorka akcji „Piaseczno bez Barier”,  „Lady D Mazowsza 2022”

Dla mnie osobiście nazewnictwo nie ma większego znaczenia. Wszyscy jesteśmy ludźmi nie mówi się na rudego rudy a na piegowatego piegowaty. Nie lubię i uważam, że nie powinno używać się słowa „kaleka”, bo to brzmi nie czasowo i obraźliwe. Określenie „inwalida” jest do przyjęcia ponieważ może też dotyczyć "inwalidę wojennego"..

Nie odpowiada mi za to nowo przyjęte określenie  „osoba z niepełnosprawnością”. Nie lubię go i zdecydowanie wolę osoba niepełnosprawna lub osoba z ograniczoną sprawnością fizyczną. Dlaczego nie lubię określenia osoba z niepełnosprawnością? Mam jedną niepełnosprawność fizyczną i mówiąc o sobie, jako osoba niepełnosprawna, to mówię o tej jednej niepełnosprawności, choć częściej mówię o sobie osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim.

Mówiąc osoba z niepełnosprawnościami czuję tak jak by wszystkie niepełnosprawnosci na mnie spłynęły i jest mi z tym bardzo źle. Jak już wspomniałam, uważam takie nazewnictwa za niepotrzebne, ponieważ „człowiek to człowiek”. Przecież gdy widzimy osobę w okularach, to nie zwracamy na to uwagi.

Edyta Banasiewicz

(Fot. zbiór prywatny)

Sylwia Błach - Pisarka, programistka, blogerka

To język kształtuje rzeczywistość, a sposób, w jaki się do siebie odnosimy, ma ogromne znaczenie. Nie wyobrażam sobie odzywać się do kogoś tak, jak ta osoba nie chce być nazywana - i nie chodzi tu nawet o słowa obraźliwe, ale o takie pozorne drobiazgi jak zdrabnianie imienia czy używanie innej płci, niż nas poproszono. Zgodnie z tą regułą unikam nazywania osób z niepełnosprawnościami w sposób niezgodny z kulturą osobistą i zaleceniami rady językowej.

Skoro od kilku lat mówi się o tym, że słowa "kaleka" i "inwalida" są obraźliwe, używanie ich uważam za niewłaściwe. Oczywiście istnieją wyjątki od reguły. Czasem osoby z niepełnosprawnościami używają tych słów w kontekście żartobliwym czy prześmiewczym, tak jak osoby homoseksualne czasem nazywają się "lesbami" i "pedałami". Jednakże jeśli nie jesteśmy z kimś blisko i nie wiemy, czy wypada użyć danego określenia, powinniśmy kierować się ogólnie przyjętymi normami i kulturą osobistą.

A słowa "inwalida" i "kaleka" zdecydowanie wskazują na brak szacunku z naszej strony. I choć dyskusja o tym, jak określać osobę z niepełnosprawnością ciągle trwa, to wyznaję jedną zasadę: jeśli mamy wątpliwości, użyjmy słownika, encyklopedii, zajrzyjmy do opinii językoznawców, sprawdźmy zasady savoir-vivre. To pomoże nam się odnaleźć w wielu sytuacjach, nie tylko w tej związanej z używaniem właściwych określeń.

Sylwia Błach - pisarka, programistka i blogerka

(Fot. zbiór prywatny)

 

A co Wy sądzicie na ten temat? Zgadzacie się z naszymi rozmówcami? Zachęcamy do dzielenia się z Waszymi opiniami w komentarzach!

 

Dodaj komentarz

Uwaga, komentarz pojawi się na liście dopiero po uzyskaniu akceptacji moderatora | regulamin

Komentarze

  • Próba zniekształcania rzeczywistości
    Gregoras
    28.07.2024, 15:48
    Skoro rzeczywistość jest jaka jest to należy odchodzić od kłamstwa bo kłamstwo jest rzeczą okropną. Sam jestem osobą z niepełnosprawnościami i jakoś nie uważam że jestem upoważniony do tytułowania się jako Übermensch
    odpowiedz na komentarz
  • wszystko spoko, ale...
    JUla
    03.12.2023, 12:50
    gdzie podpowiadajki od Was jak w takim razie możemy osoby z niepełnosprawnością nazywać?
    odpowiedz na komentarz
  • problem tam,gdzie go nie ma
    zona
    21.09.2023, 11:39
    odpowiedz na komentarz
  • off white hoodie
    off white hoodie
    25.11.2022, 10:34
    odpowiedz na komentarz
  • supreme
    supreme
    02.11.2022, 12:49
    odpowiedz na komentarz
  • zależy jakie intencje ma osoba, która to mówi
    Ewa
    23.07.2022, 23:06
    Mnie Inwalidkę I grupy nie rusza taka nazwa ( sama o sobie też tak mówię :)) bo to prawda, ale ułomna nie jestem, co o sobie słyszałam, więc ....
    odpowiedz na komentarz
  • Osoba z niepełnosprawnością
    Hanna Pasterny
    23.07.2022, 13:07
    Utożsamiam się z opinią Edyty Banasiewicz. Nie lubię słowa „kaleka”. Wolałabym nie być nazywana „inwalidką”, ale przecież ten rzeczownik występuje nawet w nazwach niektórych stowarzyszeń. Ponadto „inwalidztwo” brzmi stosunkowo neutralnie. Gdyby było inaczej, wszyscy z orzeczeniem grupy inwalidzkiej postaraliby się o nowe, z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Nie lubię też określenia „osoba z niepełnosprawnością”, a jeszcze bardziej „z niepełnosprawnościami”, jakby miało się ich kilka. Liczba mnoga jest poprawna jedynie w przypadku niepełnosprawności sprzężonych oraz gdy również „osoby” występują w liczbie mnogiej. Moja przyjaciółka w spektrum autyzmu nie cierpi określenia „osoba z autyzmem”. Uważa, że autyzm w pewien sposób ją definiuje, poza tym w przypadku osób wysokofunkcjonujących często neguje się ich problemy. Zdecydowanie woli określenie „osoba autystyczna”. Polityczna poprawność i nowomoda powodują, że tworzy się dziwolągi językowe, np. „sprawni inaczej”. Nie wiadomo już, czy ktoś jest niewidomy czy słabowidzący, bo żeby nikogo nie urazić bezpieczniej mówić „słabowidzący”. Znikły osoby z niepełnosprawnością ruchową, bo nastały osoby o alternatywnej motoryce. Nie wiadomo, czy dziecko ma niepełnosprawność intelektualną, czy tylko trudności w uczeniu się. To jakaś paranoja i absurd. Podsyłam link do mojego felietonu „Jedna ślepa, druga wariatka”, który kilka lat temu opublikowano na portalu Niepełnosprawni. http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/758100
    odpowiedz na komentarz
  • Kulawi
    Miśka
    21.07.2022, 20:04
    A mi się oprócz tych dwóch słów nie podoba słowo kulawa, kulawi to jest bardzo negatywne słowo i nic w nim zabawnego
    odpowiedz na komentarz
  • niepełnosprawny człowiek
    Żółwik
    21.07.2022, 19:46
    To osoby niepełnosprawne same powinny być empatyczne dla otoczenia i nie pozwalać aby ktokolwiek ich bezzasadnie obrażał. Powinny zachowywać się tak samo jak wszyscy zdrowi i tego samego wymagać od innych. swoją drogą, że niepełnosprawny dużo dłużej wykonuje te czynności które są uwarunkowane jego niepełnosprawnością i kosztuje go to o wiele więcej wysiłku. Do słownictwa, czy utkwionego czyjegoś wzroku na niepełnosprawnym, lub unikaniu w tłumie spotkania muszą się niepełnosprawni przyzwyczaić bo całego społeczeństwa nie nauczą. Bolesne jest to, że w dobie takiej cywilizacji mobing dzieci z niepełnosprawnością jest większy niż w latach powojennych i jest nie tylko ze strony rówieśników. W latach powojennych unikatowe były sytuacje konieczności zmiany szkoły ze względu na prześladowania, przemoc lub drwiny o gorszy ubiór czy wyposażenie, a w obecnych latach jest to częsta sytuacja. I to nie jest wina dzieci tylko tych co ich wychowują.
    odpowiedz na komentarz
  • Czy to kogoś obchodzi?
    Jedrula
    21.07.2022, 17:38
    Dyskusja z gatunku wyższości świat Wielkiej Nocy nad świętami Bożego Narodzenia (lub odwrotnie). Jeżdżę na wózku inwalidzkim (nie wózku dla niepełnosprawnych) od ponad 10 lat i nigdy nie zastanawiałem się nad tym, jak powinno się o mnie mówić – głuchy to głuchy, pijany to pijany, niewidomy to niewidomy i nikt w tym przypadku nie stara się nazywać takiej osoby mniej drażliwie, stygmatyzująco, jak to któraś z wypowiadających się osób zaznaczyła. Można, co prawda w stosunku do podanych przykładów zastosować zwroty, jak chociażby: osoba niedosłysząca, będąca pod wpływem alkoholu, czy nie rozpoznająca kształtów i kolorów. Tylko co z tego, to tylko słowa, żonglując którymi, średniointeligentna osoba może doprowadzić do sformułowania zamierzonego, dowolnego kształtu. Dla osoby ułomnej, a więc takiej która charakteryzuje się swego rodzaju deficytem zdrowotnym, nie ma znaczenia, w jaki sposób będziemy ją nazywać. Szereg ułomności jest zwykle widoczna gołym okiem, a definiowanie ich neutralnym, czy jak kto woli mniej stygmatyzującym określeniem, istotne jest może w panelach dyskusyjnych, a nie w rzeczywistym wspomaganiu takich ludzi. Może nawet należałoby skonkretyzować przypadłość, bo dzięki temu, w razie potrzeby, można byłoby zaoferować konkretną pomoc. Definicja „niepełnosprawności” to worek bez dna obejmujący swym zakresem wszystkie rodzaje ułomności, które powstały lub są skutkiem obniżenia sprawności funkcji fizycznych, neurologicznych, bądź umysłowych. Wg danych statystycznych w Polsce funkcjonuje ponad 4 mln ludzi, którzy mogą być w ten sposób sklasyfikowani. Fakt, że w ostatnich latach o tej grupie mówi się coraz więcej, ale czy jest to wystarczająca ilość czasu, energii i działan, jaka powinna być poświęcona tej właśnie mniejszości? Czy za prawnymi rozwiązaniami np. problemu likwidowania barier i przystosowanie otoczenia do maksymalnej samodzielności i samodecyzyjnosci osób borykających się z funkcjonowaniem mniej typowym niż większość, idzie jego praktyczna realizacja. Jak zauważa jeden z czytelników portalu niepełnosprawni.pl „Co mi po dostępnym mieście, gdy w moim bloku nie ma windy, ani podjazdu, a spółdzielnia ma to w d...?” Dyskutantów zachęcam do skupienia się nad sposobem rozwiązania takich właśnie problemów, a nie poprawnością językową, tym niech zajmują się poloniści i to najlepiej w zamkniętych gremiach. Nazywanie mnie niepełnosprawnym, kaleką, ułomnym, inwalidą, czy, co tam komu przyjdzie do głowy, jest mi całkowicie obojętne, a wybór pozostawiam zainteresowanym ….
    odpowiedz na komentarz
  • Ani inwalida ani kaleka.
    Marian
    21.07.2022, 16:46
    Jestem osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym od 12-u lat. Mam wykształcenie wyższe, przez 40 lat byłem kierownikiem, dyrektorem (29 lat) a nawet dowódcą i uważam, że nie zasługuję na uwłaczające u nas miano kaleki czy inwalidy.
    odpowiedz na komentarz
  • Kaleka inwalida ślepy
    Eska
    21.07.2022, 16:02
    W literaturze przedmiotu posługujemy się pojęciem kalectwa inwalidztwa ślepoty a w życiu codziennym wymagamy dyskrecji i omówień Czy my nie jesteśmy przewrażliwieni Te wszystkie eufemizmy typu niepełnosprawni sprawni inaczej Uprzedzam hejty jestem kaleka jestem inwalidką i mnie to nie przeszkadza ale śmieszą mnie egzaltowane panie specjalistki Wolałabym dyskusję nad rozwiązaniami systemowymi a nie dyskusję na temat pseudo problemów Mnie niepełnosprawną a raczej kalekę nie przyjmie żadne sanatorium chyba że zapłacą za opiekuna i to jest problem.
    odpowiedz na komentarz
  • Jasne, że się zgadzam!
    Kasia
    21.07.2022, 08:05
    Słowa typu inwalida, czy kaleka są po prostu straszne. Jeśli ktokolwiek ma co do tego wątpliwości, to niech się zastanowi, jak by się poczuł, gdyby ktoś tak powiedział o nim samym.
    odpowiedz na komentarz
  • Pytanie
    Kazek
    21.07.2022, 00:14
    Dlaczego jako pierwsi wypowwiadają się pełnosprawni? Chyba odwrotnie powinno być skoro to ich dotyczy?
    odpowiedz na komentarz
  • Lubię to.
    TAk
    20.07.2022, 11:18
    Niesamowici, tak... napisz do mnie na mój e-mail.
    odpowiedz na komentarz
Prawy panel

Wspierają nas