Wizerunek osób z niepełnosprawnością intelektualną w mediach

Obrazy mówią głośniej niż słowa!

Nie przedstawiajcie takich obrazów (fotografii, filmów) ludzi niepełnosprawnych intelektualnie, które ukazują ich jako:

• smutnych lub godnych pożałowania to jedynie utwierdza pogląd, że nie jest przyjemnie z nimi przebywać i nie ma sensu im pomagać
• źle ubranych i zaniedbanych to jedynie utwierdza pogląd, że uzasadnione jest aby ich nie cenić i nie szanować, i że nie są; to osoby, z którymi chciałoby się identyfikować
• samotnych lub odizolowanych od świata to jedynie utwierdza pogląd, że oni nie są częścią naszego świata; nie należą do naszej społeczności.
• siedzących lub leżących bezczynnie to jedynie utwierdza pogląd, że oni nic nie potrafią robić.
• robiących coś nie zrozumiałego lub pozbawionego godności (np. dorosła osoba grająca w dziecięcą grę, w łazience lub wc) to jedynie utwierdza pogląd, że to "wieczne dzieci"; że nie są w stanie być inni; że nie zasługują na szacunek
• w niecodziennym, nietypowym otoczeniu lub sytuacjach to jedynie utwierdza pogląd, że są to ludzie chorzy, wymagający szczególnych warunków, osoby całkowicie zależne, które np. same nie potrafią nic powiedzieć, zdecydować, którym jest wszystko obojętne itp.

Przedstawiajcie ludzi niepełnosprawnych intelektualnie:

• jako szczęśliwych i zainteresowanych to sprawi, że inni najpierw pomyślą "to ktoś atrakcyjny", a dopiero później "choć jest upośledzony"
• jako normalnie ubranych i zadbanych to sprawi, że inni łatwiej ich zidentyfikują jako "kogoś takiego jak ja" lub kogoś kogo znam
• w towarzystwie innych osób to sprawi, że inni uznają, że ktoś, kto sprawia radość osobom z którymi przebywa
• w codziennym, zwyczajnym środowisku to sprawi, że inni pomyślą "oto ludzie, którzy robią takie same rzeczy, jak ja"
• występujących w rolach społecznych właściwych dla wieku i płci to sprawi, że inni uznają, że w zasadzie oni się nie różnią od innych w tym wieku, że potrafią np. pracować czy uczyć się.

Te "za" i "przeciw" mogą być trudne, gdy chcemy np. pomóc w zdobyciu funduszy na poprawę złych warunków czy świadczeń. Jeżeli już przedstawiamy obraz ludzi źle traktowanych, wyizolowanych, nieszczęśliwych, to zawsze przedstawiajmy również obraz pozytywny.
Nie wystarczy pokazywać obraz negatywny i dopiero potem mówić lub pisać o jego alternatywie. Siła przekazu wizualnego jest zbyt duża.
Odbiorcy zapamiętają jedynie negatywne zdjęcia, potwierdzające ich głęboko zakorzenione lęki i uprzedzenia.

"Nie istnieje coś takiego, jak naturalny obraz osoby z upośledzeniem umysłowym. Dopóki nie sprawimy, że będzie on pozytywny, ludzie będą szukali potwierdzenia dla swych negatywnych przekonań - świadomie lub też nieświadomie"

Słowa również są ważne!

Słowa nie są jedynie nośnikiem komunikatów przez nas zamierzonych. Mogą być również nośnikiem innych, bardziej subtelnych informacji, a ich efekt może być całkowicie różny od naszych intencji i oczekiwań.

Słowa opisują ludzi

• "upośledzeni umysłowo", "umysłowo chorzy", nienormalni", "opóźnieni"

Takie określenia przypisują ich do grupy, która z reguły ma niski status społeczny. Zacierają indywidualność i wyzwalają przesądy, i lęki. Zamiast tego lepiej używać:
"ludzie/osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub "z upośledzeniem umyslowym", "ludzie, którzy są niepełnosprawni intelektualnie"

• "pacjenci", "podopieczni", "klienci"

Takie brzmiące profesjonalnie słowa potwierdzają przekonania, że mamy do czynienia z ludźmi wymagającymi "specjalnej terapii" i "specjalnego leczenia", gdyż są chorzy, całkowicie zależni od otoczenia i bezustannie korzystają z różnych świadczeń - medycznych, socjalnych itp. Lepiej jest pisać i mówić:
"osoby, które tu mieszkają", "ludzie, którzy korzystają z tych usług" lub po prostu używać imion i nazwisk

• "dzieci", "dzieciaki", "młodzież"

Te określenia oraz używanie wyłącznie imion, często w formie zdrobnienia (Józio, Krzyś, Danusia), są poprawne jedynie w odniesieniu do dzieci. Stosowanie jednak w opisie ludzi dorosłych utwierdzają w przeświadczeniu, że to "wieczne dzieci". Lepiej jest posługiwać się wyrażeniami:
"ludzie", "osoby", lub używać imion i nazwisk (pan Józef Kowalski, pani Danuta Nowak).

Słowa mogą być pozytywne i negatywne

Nośnikiem komunikatów o treści pozytywnej lub negatywnej może być sam sposób, w jaki dobieramy słowa. Jeżeli mówimy o tym, czego osoby z niepełnosprawnością intelektualną "nie potrafią" to potwierdzamy jedynie zakorzenione uprzedzenia. Jeżeli mówimy o tym, co "potrafią" to pomagamy odbiorcom w uświadomieniu sobie faktu, że ludzie z upośledzeniem umysłowym są jednostkami, które są wartościowe i które się rozwijają.
Nie znaczy to, że powinniśmy stwarzać nierealistyczny obraz!

Wcale im nie pomożemy, jeżeli będziemy przekazywać fałszywy obraz tego, co są w stanie osiągnąć. Oznacza to natomiast, że zawsze warto podkreślać informacje pozytywne.

Wiedza, a właściwie niewiedza i wywodzące się z niej liczne mity zakorzenione w świadomości społecznej na temat ludzi upośledzonych umysłowo oraz chorych psychicznie leżą u podstaw, potwierdzonego w licznych badaniach, głębokiego dystansu społecznego wobec obu grup. Aby tę niekorzystną sytuację zmienić, aby tworzyć dla każdej z grup, specyficzne dla niej, sprzyjające warunki do rozwoju osobowego, uczestniczenia w życiu społecznym i poprawy jakości życia, trzeba budować nowoczesny system rehabilitacji społecznej, polegający na dostosowanym do indywidualnych potrzeb wspieraniu osobistym i środowiskowym oraz na zamienianiu postaw społecznych. Osłabienie lęków społecznych, które stawiają bariery pomiędzy INNYMI a tzw. zdrowymi można dokonywać dysponując wiedzą, argumentami i umiejętnościami.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA A CHROBA PSYCHICZNA - ZASADNICZE RÓŻNICE

Niepełnosprawność intelektualna jest stanem a nie chorobą, skutkiem uszkodzenia lub nieprawidłowej budowy mózgu lub/i występujących w drastycznym nasileniu czynników społecznych
Choroba psychiczna jest chorobą o specyficznych objawach i dynamicznym przebiegu

Niepełnosprawność intelektualna występuje od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa
Choroba psychiczna pojawia się na ogół w wieku młodzieńczym, ale również w innych okresach życia, zwłaszcza w momentach krytycznych. Zawsze taka osoba ma w swej historii okres normalnego życia, w tym edukacji.

Leczenie

Na niepełnosprawność intelektualną nie ma lekarstwa w tradycyjnym rozumieniu. Bardzo dobre efekty daje wspomaganie rozwoju ruchowego, poznawczego, społecznego i mowy, podejmowane od momentu zauważenia objawów i w sposób ciągły, różnymi metodami, w procesie edukacji, wychowania i terapii oraz rehabilitacji, a także umożliwienie prowadzenia normalnego życia z formami aktywności dostosowanymi do wieku w kontakcie z rówieśnikami, w otartym środowisku. Wówczas niezbędne jest wspieranie w samodzielności i niezależności.
Choroba psychiczna jest leczona przede wszystkim farmakologicznie. W psychiatrii humanistycznej ważną rolę odgrywa też psychoterapia oraz terapia zajęciowa.

Przebieg

Niepełnosprawność intelektualna nie podlega gwałtownym zmianom. Jeżeli stosuje się wymienione wyżej działania można obserwować stały, choć powolny, postęp zarówno w okresie dzieciństwa, jak i w życiu dorosłym. Szczególnie widoczny przyrost umiejętności i przystosowania społecznego obserwuje się wówczas, gdy osoba niepełnosprawna zostaje zatrudniona i osiąga w tym sukces.
Choroba psychiczna ma często przebieg cykliczny. W okresie remisji następuje powrót do normalnego życia. Jeżeli choroba trwa wiele lat, z licznymi nawrotami, w ciężkich przypadkach występuje trwała degradacja psychofizyczna i społeczna.

Główny problem

Główny problem niepełnosprawności to ograniczenie zdolności poznawczych, intelektualnych, czyli utrudnione spostrzeganie, uwaga, pamięć i myślenie, a zatem i rozumienie. Stąd trudności w uczeniu się, w zdobywaniu wiedzy i umiejętności, również społecznych. Bardziej skuteczne w nauce są metody konkretne i działanie praktyczne. Mocną stroną osób niepełnosprawnych intelektualnie są zazwyczaj normalne, żywe emocje i radość ekspresji, również twórczej. Chcą być kochani i akceptowani, obdarzają uczuciami, są otwarci i bezpośredni w stosunku do innych, czerpią motywację do wysiłków z kontaktów społecznych.
Głównym problemem choroby psychicznej są zaburzenia emocji, które wpływają na generalną lub wybiórczą zmianę postrzegania świata i stosunku do otoczenia (konflikt i zamknięcie się). Na choroby psychiczne często zapadają osoby o wysokim stopniu inteligencji.

Postępowanie

Życie osób z niepełnosprawnością intelektualną powinno być we wszystkich jego okresach zorganizowane możliwie normalnie, to znaczy w otwartym środowisku, choć być może ze wsparciem, lub/i w specjalnych warunkach, ze specjalnym wsparciem w ogólnodostępnych placówkach, w specjalnych placówkach - ale o charakterze otwartym i w ścisłej integracji. Ważne jest wypełnianie ról społecznych właściwych dla wieku, zwłaszcza roli ucznia, pracownika, kolegi, uczestnika rekreacji, członka grupy religijnej, mieszkańca w domu rodzinnym lub, zwłaszcza po utracie oparcia w rodzinie, w małych chronionych mieszkaniach grupowych, lub - u osób bardziej samodzielnych - mieszkaniach wspomaganych. Nowoczesną dyrektywą jest unikanie wszelkich form instytucjonalizacji i zniewalania opieką. Takiemu modelowi, choć w sposób dostosowany, powinny odpowiadać działania wobec osób głęboko i wielorako niepełnosprawnych.
W okresie pogorszenia i stanu ostrego choroby psychicznej niezbędna jest hospitalizacja. Są pacjenci, którzy przebywają w szpitalach psychiatrycznych wiele miesięcy, a nawet lat. Nowoczesna psychiatria zaleca tworzenie specjalistycznego wsparcia środowiskowego, aby ograniczać konieczność izolacji. Wielu chorych, korzystając z opieki psychiatrycznej, może jednocześnie prowadzić normalne życie.

Wszystkie choroby i zaburzenia, które dotykają obie grupy, również te, które u niepełnosprawnych intelektualnie trafiają się częściej (wady rozwojowe, epilepsja, zaburzenia wzroku, słuchu i układu ruchu, a także choroby psychiczne) wymagają leczenia właściwego dla tych chorób, zgodnie z wiedzą medyczną, zarówno u osób z niepełnosprawnością intelektualną jak i z chorobą psychiczną. Tak samo, jak wymagają leczenia u wszystkich ludzi.

Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
Zarząd Główny
02-639 Warszawa
ul. Głogowa 2B
telefon: 0*22 848 82 60; 646 03 14
fax: 0*22 848 61 62
e-mail: wyzwanie@freee.ngp.pl
http://www.psouu.org.pl