Orzeczenie do celów pozarentowych

W Polsce funkcjonują dwa systemy orzecznicze: do celów rentowych oraz pozarentowych. W tej części naszego poradnika przybliżymy orzecznictwo o niepełnosprawności do celów pozarentowych – kto, po co i w jakiej sytuacji może z niego skorzystać. Wyjaśniamy także różnice pomiędzy tymi dwoma rodzajami orzecznictwa.

I. Różnice w systemach orzeczniczych

1. Orzecznictwo do celów rentowych, które prowadzą lekarze orzecznicy ZUS oraz komisje lekarskie ZUS. Szczególnymi grupami są rolnicy i ich rodziny - podlegają oni lekarzom rzeczoznawcom i komisjom lekarskim Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), a także tzw. służby mundurowe (policjanci, żołnierze, celnicy) i ich rodziny - podlegają komisjom lekarskim MON lub MSWiA.
2. Orzecznictwo do celów pozarentowych - prowadzone przez powiatowe lub miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Pamiętaj!

Orzeczenia ZUS wydawane są do innych celów niż orzeczenia powiatowych lub miejskich zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności (PZON lub MZON). Orzeczenia ZUS oceniają zdolność do pracy i są podstawą do wypłaty świadczeń z ubezpieczenia społecznego, czyli renty, oraz dają takie same uprawnienia do korzystania z różnych ulg jak orzeczenia powiatowych zespołów. Zespoły do spraw niepełnosprawności mają obowiązek stosować tzw. przekładkę. Jeśli osoba ubiegająca się o ustalenie stopnia niepełnosprawności posiada orzeczenie ZUS, to PZON/MZON muszą wydać orzeczenie o niepełnosprawności i dopiero ono daje prawo do ulgi, m.in. ulgi rehabilitacyjnej.

Jednak orzeczenia zespołów powiatowych nie są w żadnym przypadku podstawą do ubiegania się o rentę i emeryturę, ale stwarzają możliwość otrzymania różnych dodatkowych świadczeń przysługujących osobom niepełnosprawnym, np. zasiłku pielęgnacyjnego albo ulgowych przejazdów środkami komunikacji publicznej. Przyczyny niepełnosprawności ustalają zespoły ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności. Wydane przez nie orzeczenia pozwalają na korzystanie z ulg i uprawnień, do których prawa nabywa się właśnie ze względu na charakter i rodzaj niepełnosprawności. Najlepiej więc mieć, na wszelki wypadek, orzeczenia obu tych organów.

O orzecznictwie do celów rentowych przeczytasz tutaj.

Inne orzeczenia

Osoby posiadające ważne orzeczenia o niepełnosprawności wydane przed wejściem w życie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 27 sierpnia 1997 r. (przed 1 stycznia 1998 r.), czyli:

• Komisji ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia (grupa inwalidzka),
• Orzeczenia Lekarzy Orzeczników ZUS (o niezdolności do pracy), 
• Orzeczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (o niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym),

mogą, ale nie muszą, wystąpić do PZON o ustalenie stopnia niepełnosprawności.

W praktyce jednak posiadanie orzeczenia PZON w dużej mierze ułatwia korzystanie z różnego rodzaju ulg i uprawnień przysługujących osobom niepełnosprawnym.

Skrócony tryb orzekania

Osoby posiadające wymienione wyżej ważne orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym lub orzeczenia o niezdolności do pracy mogą złożyć do zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności wniosek o ustalenie stopnia niepełnosprawności i różnego rodzaju wskazań. Odbywa się to zazwyczaj w skróconym trybie postępowania. Zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności ma prawo wtedy żądać od właściwych organów rentowych udostępnienia kopii orzeczeń.

Relacje pomiędzy różnymi orzeczeniami pozostają w zależności i ustawa ściśle precyzuje, które stopnie niepełnosprawności odpowiadają orzeczeniom o niezdolności do pracy bądź inwalidztwie.

 *** w orzeczeniach KRUS nie występuje odpowiednik II grupy

Od orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień określających stopień niepełnosprawności wydanego w postępowaniu uproszczonym, na podstawie innego ważnego orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów lub niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, nie przysługuje odwołanie do wyższej instancji, można jedynie zaskarżyć samą procedurę jego wydania do Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA ocenia, czy orzeczenie zostało wydane zgodnie z prawem, nie rozpatruje sprawy pod względem merytorycznym.

Uwaga: Osoba posiadająca ważne orzeczenie o niepełnosprawności wydane przez służby mundurowe, aby móc korzystać z uprawnień przewidzianych przez ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 27 sierpnia 1997 r., musi uzyskać orzeczenie zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności (niemożliwe jest w takim przypadku zastosowanie uproszczonej procedury).

II. Do czego służy orzeczenie o niepełnosprawności

Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności, orzeczenia o stopniu niepełnosprawności lub orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień w pierwszej kolejności określa status osoby nim dysponującej jako osoby niepełnosprawnej w sensie prawnym. Ponadto pozwala korzystać, po spełnieniu określonych warunków, z szeregu form pomocy, do których należą m.in.:

• w zakresie rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia – możliwość uzyskania odpowiedniego zatrudnienia (w tym w zakładach aktywności zawodowej i zakładach pracy chronionej), możliwość uczestnictwa w szkoleniach (w tym specjalistycznych), korzystania ze ściśle określonych przywilejów pracowniczych (m.in.: prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, dłuższej przerwy w pracy, krótszego wymiaru czasu pracy), możliwość wsparcia działalności gospodarczej lub rolniczej;
• w zakresie rehabilitacji społecznej – możliwość uczestniczenia w terapii zajęciowej realizowanej w warsztatach terapii zajęciowej oraz możliwość uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych;
• dofinansowanie zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby;
• ulgi w podatkach, zniżki w komunikacji, zwolnienie z opłat radiowo-telewizyjnych (abonamentu);
• usługi socjalne, opiekuńcze, terapeutyczne i rehabilitacyjne świadczone przez instytucje pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki;
• uprawnienia do zasiłku pielęgnacyjnego i innych świadczeń rodzinnych (np. dodatków do zasiłku rodzinnego związanych z niepełnosprawnością) oraz do zasiłku stałego z pomocy społecznej.

Definicja niepełnosprawności: Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej.

Podstawa prawna: Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. 2011 nr 127 poz. 721).

III. O czym orzekają PZON/MZON?

PZON/MZON orzekają o:

• niepełnosprawności (w przypadku dzieci do 16. r.ż.),
• stopniu niepełnosprawności (w przypadku osób powyżej 16 r.ż.),
• wskazaniach do ulg i uprawnień.

1. Orzeczenie o niepełnosprawności do 16. r.ż.

Podstawą uznania osoby, która nie ukończyła 16. roku życia, za niepełnosprawną są następujące kryteria:

• przewidywany okres trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych (określonych w rozporządzeniu) przekraczający 12 miesięcy,
• niezdolność do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodująca konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku,
• znaczne zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagające systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu bądź poza nim.

Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 r.ż. (Dz. U. 2002 nr 17 poz. 162).

Uwaga: Wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas określony, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez nie 16. roku życia.  O okresie tym decyduje ocena możliwości poprawy funkcjonowania dziecka. Orzeczenie o niepełnosprawności wydaje się na wniosek złożony do powiatowego/miejskiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności przez ustawowego przedstawiciela dziecka.

Ważne: W świetle przepisów dzieckiem jest osoba, która nie ukończyła 16. roku życia.

2. Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności dla osób powyżej 16 r.ż.

W orzeczeniu PZON/MZON określa się jeden z trzech stopni niepełnosprawności:

1. Znaczny stopień niepełnosprawności: osoba z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolna do pracy albo zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagająca, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób, w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Obie przesłanki muszą wystąpić łącznie. Niezdolność do samodzielnej egzystencji to naruszenie sprawności organizmu, które uniemożliwia danej osobie samodzielne zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych bez pomocy innych osób (samoobsługa, poruszanie się, komunikacja).
2. Umiarkowany stopień niepełnosprawności: osoba z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolna do pracy albo zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagająca czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.
3. Lekki stopień niepełnosprawności: osoba o naruszonej sprawności organizmu, która powoduje w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne. Te dwie przesłanki nie muszą występować łącznie, czyli posiadanie jednej z nich daje możliwość zaliczenia do stopnia lekkiego.

Uwaga: Zaliczenie do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza zatrudnienia danej osoby na otwartym rynku pracy, czyli poza zakładami pracy chronionej. Pracodawca chcący zatrudnić osoby o takim stopniu niepełnosprawności musi przystosować stanowisko pracy do ich potrzeb. Kontrolę nad zapewnieniem przez pracodawcę odpowiednich warunków sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy.

3. Symbole przyczyn niepełnosprawności

Symbol przyczyny niepełnosprawności zawarty w orzeczeniu odzwierciedla rozpoznanie uszkodzenia lub choroby, która niezależnie od przyczyny jej powstania powoduje zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej dziecka. Orzeczenie może zawierać więcej niż jeden symbol przyczyny niepełnosprawności, ale nie więcej niż trzy symbole schorzeń, które w porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu. Ustawodawca ograniczył liczbę symboli przyczyn niepełnosprawności na każdym z orzeczeń do trzech, wymagając jednocześnie, aby w przypadku orzeczenia stopnia niepełnosprawności albo niepełnosprawności, każdy z symboli zawartych w orzeczeniu niezależnie od pozostałych stanowił samodzielną przyczynę orzeczonej niepełnosprawności lub orzeczonego jej stopnia.

Symbole oznacza się następująco:

1. 01-U – upośledzenie umysłowe;
2. 02-P – choroby psychiczne;
3. 03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu;
4. 04-O – choroby narządu wzroku;
5. 05-R – upośledzenie narządu ruchu;
6. 06-E – epilepsja;
7. 07-S – choroby układu oddechowego i krążenia;
8. 08-T – choroby układu pokarmowego;
9. 09-M – choroby układu moczowo-płciowego;
10. 10-N – choroby neurologiczne;
11. 11-I – inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego;
12. 12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe.

Podstawa prawna: Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2003 r. nr 139 poz. 1328).

4. Orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień

Orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień wydaje się osobie, która posiada jedno z następujących orzeczeń:

• ważne orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o:
  • całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji,
  • niezdolności do samodzielnej egzystencji,
  • całkowitej niezdolności do pracy,
  • częściowej niezdolności do pracy oraz celowości przekwalifikowania;
• ważne orzeczenie organu rentowego (ZUS, MSWiA, MON), wydane przed 1 stycznia 1998 r. o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów;
• ważne orzeczenie KRUS o niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, wydane przed 1 stycznia 1998 r.

W postępowaniu o wydanie orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień stopień niepełnosprawności określa się na podstawie przedłożonych ważnych orzeczeń organów rentowych, wskazanych powyżej. Natomiast zawarte w orzeczeniu wskazania lekarz ustala stosownie do naruszonej sprawności organizmu i ograniczeń funkcjonalnych uzasadniających korzystanie z ulg i uprawnień na podstawie bezpośredniego badania osoby zainteresowanej. Orzeczenie o wskazaniach do ulg i uprawnień wydaje się do czasu upływu ważności orzeczenia o inwalidztwie lub niezdolności do pracy. W przypadku składania tego wniosku nie wymagane jest złożenie zaświadczenia o stanie zdrowia, a tylko pełna dokumentacja medyczna.

Uwaga: W postępowaniu o wydanie tego rodzaju orzeczenia uczestniczy wyłącznie lekarz-członek powiatowego/miejskiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Ponieważ orzeczenie wydawane jest w oparciu o inną prawomocną i ostateczną decyzję administracyjną, nie przysługuje od niego odwołanie. Orzeczenie jest ostateczne i niezaskarżalne.

IV. Procedury uzyskania orzeczenia do celów pozarentowych w powiatowych lub miejskich zespołach ds. orzekania o niepełnosprawności

Uwaga: Zespoły orzekają na wniosek: osoby zainteresowanej, przedstawiciela ustawowego tej osoby, przedstawiciela ustawowego dziecka.

1. Wniosek o wydanie orzeczenia powinien zawierać:

• dane osobowe: imię i nazwisko wnioskodawcy, datę urodzenia, adres zamieszkania,
• cel uzyskania orzeczenia (np. uzyskanie świadczeń finansowych z pomocy społecznej, posiadania uprawnień do korzystania z ulg, karty parkingowej, możliwość korzystania z warsztatów terapii zajęciowej),
• uzasadnienie wniosku (czyli określenie sytuacji społecznej i zawodowej, informacje o tym, czy dana osoba ubiegała się wcześniej o ustalenie niepełnosprawności i czy pobiera świadczenia z ubezpieczania społecznego).

Poza tym wymagane są:

• zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką znajduje się wnioskodawca (może to być lekarz pierwszego kontaktu), zaświadczenie takie ważne jest miesiąc od daty wydania i w tym czasie należy złożyć wniosek,
• oryginały lub uwierzytelnione kopie dokumentacji medycznej (historia choroby), umożliwiające ocenę stopnia niepełnosprawności,
• jeśli wniosek dotyczy uzupełnienia wydanego wcześniej orzeczenia o niezbędne wskazania, bez których dana osoba niepełnosprawna nie może korzystać z jakiejś ulgi, musi ona złożyć oświadczenie o posiadaniu prawomocnego orzeczenia, ale bez wymaganych wskazań (np. brak jest w dokumencie informacji, że jest niewidoma). Wymagane druki wniosku do wypełnienia można otrzymać w zespole ds. orzekania o niepełnosprawności (można się zwrócić do zespołu o przesłanie czystych wniosków pocztą).

Druki wniosku o wydanie orzeczenia oraz zaświadczenia lekarskiego można pobrać ze stron właściwych zespołów orzekających lub otrzymać je w ich siedzibach. Każdy zespół ma swoje wzory formularzy, gdyż rozporządzenie nie narzuca jednego ich wzoru.

Kompletne wnioski, wraz z dokumentacją choroby, składa się (lub wysyła listem poleconym) do PZON/MZON.

Następnie oczekuje się na listowne powiadomienie o terminie posiedzenia składu orzekającego (otrzymuje się takie powiadomienie z wezwaniem do stawienia się w zespole, nie później niż 7 dni przed dniem posiedzenia).

Uwaga: Jeżeli dołączona do wniosku dokumentacja jest niewystarczająca do wydania orzeczenia o niepełnosprawności, stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień, przewodniczący powiatowego zespołu zawiadamia na piśmie osobę zainteresowaną lub przedstawiciela ustawowego o konieczności jej uzupełnienia oraz wyznacza termin złożenia brakującej dokumentacji z pouczeniem, że nieuzupełnienie jej w określonym terminie spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpoznania.

Ważne: Osoby ubiegające się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności mogą zostać skierowane na badania specjalistyczne do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności w przypadku, gdy dokumentacja medyczna dołączona do wniosku jest np. wewnętrznie niespójna. W wojewódzkim zespole przeprowadza się badania pulmonologiczne, okulistyczne, elektromiograficzne, ultrasonograficzne i psychologiczne. Badania specjalistyczne mogą również zostać przeprowadzone w trakcie postępowania odwoławczego przed zespołem wojewódzkim. Odmowa przeprowadzenia badań specjalistycznych przez osobę zainteresowaną lub dziecko może skutkować pozostawieniem wniosku o wydanie orzeczenia lub odwołanie bez rozpoznania.

Do czasu wydania orzeczenia osoba zainteresowana lub przedstawiciel ustawowy dziecka może wycofać wniosek o wydanie orzeczenia. Wycofanie wniosku nie wymaga żadnego uzasadnienia.

Wnioskodawca bierze udział w posiedzeniu składu orzekającego. Podczas posiedzenia przeprowadza się badanie lekarskie – ocenę stanu zdrowia osoby zainteresowanej lub dziecka oraz dokonuje się oceny ograniczeń w pełnieniu ról życiowych (społecznych, zawodowych), będących następstwem naruszenia sprawności  organizmu.

O terminie rozpatrzenia wniosku zawiadamia się zainteresowanego lub jego przedstawiciela ustawowego nie później niż na 7 dni przed jego rozpatrzeniem. Niestawienie się osoby zainteresowanej na posiedzenie powoduje pozostawienie sprawy bez rozpatrzenia. Jeżeli jednak okoliczność niestawienia się jest usprawiedliwiona ważnymi przyczynami lub zdarzeniami losowymi (nagła choroba, wypadek itp.), przewodniczący zespołu na wniosek osoby zainteresowanej wyznacza nowy termin rozpatrzenia sprawy.

Uwaga: Ocena wystąpienia okoliczności uzasadniających wyznaczenie powtórnego terminu posiedzenia należy do przewodniczącego zespołu orzekającego o niepełnosprawności i ma charakter zindywidualizowany. Przewodniczący zespołu nie ma zatem obowiązku uwzględnić wniosku strony.

2. Gdzie składamy wniosek

Wniosek składa się w powiatowym/miejskim zespole do spraw orzekania 
o niepełnosprawności właściwym dla miejsca stałego pobytu (w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych) osoby zainteresowanej lub właściwym dla miejsca pobytu w przypadku osób:

• bezdomnych,
• przebywających poza miejscem stałego pobytu ponad dwa miesiące ze względów zdrowotnych lub rodzinnych,
• przebywających w zakładach karnych i poprawczych,
• przebywających w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej.

Miejscem stałego pobytu jest miejscowość, w której wnioskodawca zamieszkuje pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania.

3. Komisja w miejscu zamieszkania

W przypadku gdy osoba starająca się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności nie może uczestniczyć w posiedzeniu składu orzekającego z powodu długotrwałej i nierokującej poprawy choroby, uniemożliwiającej osobiste stawienie się w zespole (co trzeba udokumentować odpowiednim zaświadczeniem lekarskim), badanie stanu zdrowia, konieczne do wydania orzeczenia, może być przeprowadzone w miejscu pobytu danej osoby. Trzeba wtedy we wniosku zaznaczyć w odpowiedniej rubryce, iż nie jest możliwe samodzielne przybycie na posiedzenie składu orzekającego.  Nawet w takim przypadku to lekarz – przewodniczący składu orzekającego – decyduje, czy rzeczywiście zachodzą okoliczności uniemożliwiające osobiste stawiennictwo i potwierdza to złożona dokumentacja medyczna.

W przypadku gdy przewodniczący składu orzekającego uzna, iż dokumentacja medyczna, którą dysponuje, jest wystarczająca do wydania orzeczenia (dotyczy to osób przewlekle chorych lub przebywających w szpitalu, które mają ograniczoną możliwość poruszania się), orzeczenie może być wydane bez badania pacjenta.

4. Termin rozpatrzenia wniosku

Wniosek powinien być rozpatrzony nie później niż w ciągu miesiąca od dnia jego złożenia. W przypadku bardziej skomplikowanych spraw wniosek powinien być rozpatrzony nie później niż w ciągu 2 miesięcy od daty jego złożenia. O każdym przypadku niezałatwienia sprawy w wyżej wymienionych terminach powiatowy zespół obowiązany jest zawiadomić wnioskodawcę, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Do terminów nie wlicza się okresów zawieszenia postępowania oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo z przyczyn niezależnych od organu.

Uwaga: W przypadku wniosków składanych po raz pierwszy o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień, wniosków składanych po upływie ważności przedmiotowych orzeczeń albo wniosków składanych w związku z zmianą stanu zdrowia osoby posiadającej orzeczenie o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności, wszczęcie postępowania następuje z chwilą złożenia wniosku, natomiast do terminu rozpatrzenia wniosku nie wlicza się okresów opóźnienia spowodowanych przez działanie lub zaniechanie strony (np. okresu oczekiwania na uzupełnienie wniosku przez osobę zainteresowaną, okresu oczekiwania na uzupełnienie dokumentacji medycznej przez wnioskodawcę).

Natomiast w przypadku złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności w okresie ważności posiadanego orzeczenia, termin załatwienia sprawy liczy się od dnia następującego po dniu upływu terminu ważności dotychczasowego orzeczenia. W takich przypadkach wniosek powinien być składany nie wcześniej niż na 30 dni przed upływem ważności posiadanego orzeczenia.

Ważne: Przedłużenie terminu postępowania orzeczniczego nie wpływa na ważność wydanego orzeczenia, tj. nie powoduje jego nieważności.

5. Odwołania

Od orzeczenia PZON/MZON można się odwołać w terminie 14 dni od doręczenia orzeczenia (jeśli nie zgadzamy się z danym orzeczeniem lub z jakimkolwiek zapisem w jego treści) do Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności za pośrednictwem powiatowego zespołu, który wydał orzeczenie. Z kolei od tego orzeczenia przysługuje odwołanie do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych za pośrednictwem wojewódzkiego zespołu. Postępowanie w takich sprawach jest wolne od opłat sądowych.

PZON/MZON przy orzekaniu stopnia niepełnosprawności danej osoby bierze pod uwagę:

• ocenę stanu zdrowia wystawioną przez lekarza – przewodniczącego składu orzekającego, zawierającą opis przebiegu choroby zasadniczej i chorób współistniejących oraz wyniki dotychczasowego leczenia i rehabilitacji
• wiek, płeć, wykształcenie, zawód i posiadane kwalifikacje,
• ewentualne zatrudnienie i warunki pracy (np. czy osoba może pracować jedynie w warunkach pracy chronionej). Przy ocenie zachowania zdolności do pracy osoby, która nie była wcześniej zatrudniona, bierze się pod uwagę, czy i jakie zatrudnienie mogłaby podjąć przy uwzględnieniu jej wykształcenia i posiadanych kwalifikacji, przy obniżonej sprawności organizmu, porównując ją do osoby o podobnym wykształceniu i kwalifikacjach w pełni sprawnej psychicznie i fizycznie,
• możliwości przewrócenia zdolności danej osoby do pracy – wykonywanej do tej pory lub innej – poprzez poddanie jej leczeniu, rehabilitacji lub przekwalifikowanie,
• możliwości poprawy funkcjonowania danej osoby w życiu codziennym oraz w pełnieniu ról społecznych (poprzez leczenie, rehabilitację, zaopatrzenie w przedmioty i środki pomocnicze ortopedyczne, specjalistyczne usługi opiekuńcze).
• ograniczenia występujące w samodzielnej egzystencji i uczestnictwie w życiu społecznym

Zespół ocenia również, czy istnieje konieczność korzystania przez daną osobę z:

• odpowiedniego zatrudnienia,
• szkoleń,
• uczestnictwa w terapii zajęciowej,
• konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze,
• systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji,
• ulg i uprawnień,
• prawa do niestosowania się do niektórych znaków drogowych (możliwość uzyskania karty parkingowej w przypadku osób o obniżonej sprawności ruchowej).

W przypadku zmiany stanu zdrowia osoba z niepełnosprawnością, posiadająca ważne orzeczenie, może wystąpić do zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności o ponowne rozpatrzenie sprawy i wydanie nowego orzeczenia uwzględniającego zmianę stanu zdrowia.

Uwaga: Odwołanie od orzeczenia zespołu powiatowego do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności należy przesłać lub złożyć w powiatowym zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności, który wydał zaskarżane orzeczenie. Odwołania nie należy kierować bezpośrednio do zespołu wojewódzkiego, ponieważ wydłuży to przebieg procesu odwoławczego ze względu na konieczność jego przekazania do zespołu powiatowego celem uprzedniego przeprowadzenia samokontroli. Od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności służy odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia. Odwołanie wnosi się w trybie analogicznym za pośrednictwem wojewódzkiego zespołu, który orzeczenie wydał. Należy pamiętać, że w postępowaniu odwoławczym wojewódzki zespół, podobnie jak powiatowy zespół, ma prawo skorzystać z instytucji samokontroli.

Uwaga: Odwołanie od orzeczenia zespołu wojewódzkiego należy przesłać lub złożyć w wojewódzkim zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności, który wydał zaskarżane orzeczenie. Odwołania nie należy kierować bezpośrednio do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, ponieważ wydłuży to przebieg procesu odwoławczego ze względu na konieczność jego przekazania do zespołu wojewódzkiego celem uprzedniego przeprowadzenia samokontroli.

Wyjątek! Od orzeczeń o wskazaniach do ulg i uprawnień nie przysługuje odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, to postępowanie jest jednoinstancyjne.

V. Legitymacja osoby niepełnosprawnej

Orzeczenie jest podstawą do korzystania z systemu ulg i uprawnień przysługujących osobom z niepełnosprawnością. Potwierdzeniem posiadania orzeczenia jest legitymacja osoby niepełnosprawnej. Organem uprawnionym do jej wydania jest starosta. Legitymacja zawiera między innymi datę ważności oraz symbol przyczyny niepełnosprawności wpisywany do legitymacji na wniosek osoby zainteresowanej lub przedstawiciela ustawowego tej osoby.

Uwaga: Starosta wystawia legitymację dokumentującą niepełnosprawność wyłącznie na podstawie orzeczenia o niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16. roku życia wydawanego przez zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności. Starosta wystawia również legitymację dokumentującą stopień niepełnosprawność wyłącznie na podstawie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności albo orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień, wydawanego przez zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności. Orzeczenia organów orzecznictwa rentowego (ZUS, KRUS, MON, MSWiA) nie stanowią podstawy do wydania przedmiotowych legitymacji.

Ważne: Podstawą wydania każdej z legitymacji jest prawomocne (orzeczenie jest prawomocne wtedy, gdy nie wniesiono od niego odwołania w przewidzianym do tego czasie) orzeczenie o niepełnosprawności, stopniu niepełnosprawności albo o wskazaniach do ulg i uprawnień.