Jakie są uprawnienia pracownicze osób z niepełnosprawnością?

Każdy pracownik z niepełnosprawnością, tak jak wszyscy pozostali, podlega przepisom Kodeksu pracy. Jednak osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności mają dodatkowe uprawnienia pracownicze, wynikające z Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 z późn. zm.).

Szukasz odpowiedzi na pytania socjalno-prawne dotyczące niepełnosprawności? Zadaj pytanie naszym doradcom i prawnikom w zakładce „Zapytaj doradcę”!

Czas pracy (art. 15 ustawy o rehabilitacji)

Każda osoba ze znacznym, z umiarkowanym i z lekkim stopniem niepełnosprawności nie może pracować dłużej niż 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo. Od 10 lipca 2014 r. osoby ze stopniem znacznym i z umiarkowanym mają dodatkowe uprawnienie – pracują 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Uwaga! Uprawnienie to jest zapisane w Ustawie o rehabilitacji, co oznacza w praktyce, że osoby te nie muszą dostarczać pracodawcy dodatkowych zaświadczeń. Jest to ich przywilej ustawowy, który otrzymują na podstawie orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym. Przysługuje on im od dnia dostarczenia pracodawcy orzeczenia.

Komentarz Edyty Sieradzkiej, wiceprezes Organizacji Ogólnopolska Baza Pracodawców Osób Niepełnosprawnych OBPON.PL

Pamiętajmy, że dla tych osób 7-godzinny dzień pracy jest pełnym wymiarem czasu pracy, oznacza to więc, że jest pełnym etatem, a nie jego częścią. Traktowanie tego wymiaru czasu pracy przez pracodawcę jako część etatu jest niezgodna z prawem.

Dwa wyjątki (art. 16 ustawy)

Wyjątkami od czasu pracy opisanego powyżej są dwie sytuacje, wynikające z art. 16 Ustawy o rehabilitacji:

Pierwszy

Praca przy pilnowaniu, np. monitoringu, ochronie mienia.

Drugi

Dotyczy osób niepełnosprawnych, które same rezygnują ze swojego uprawnienia, czyli same występują z wnioskiem do pracodawcy o skierowanie je na badania do lekarza, który wystawi im zaświadczenie o niestosowaniu wobec nich art. 15 Ustawy o rehabilitacji.

Pamiętaj! Tylko pracownik z niepełnosprawnością może wystąpić z takim wnioskiem, nie może tego zrobić jego pracodawca. Od dnia dostarczenia pracodawcy stosownego zaświadczenia od lekarza, wobec takiego pracownika stosuje się Kodeks pracy, a nie przepisy Ustawy o rehabilitacji.

Przerwa w pracy (art. 17 ustawy)

Każda osoba z niepełnosprawnością w stopniu znacznym, umiarkowanym i lekkim ma prawo do dodatkowej, 15-minutowej przerwy w pracy. Oznacza to w praktyce, że osoba taka, pracująca powyżej 6 godzin na dobę, ma w sumie prawo do 30-minutowej przerwy w pracy – 15 minut przysługuje każdemu pracownikowi na podstawie Kodeksu pracy, a osoby z orzeczeniem mają dodatkowe 15 minut przerwy w ciągu dnia. Przerwę tę mogą wykorzystać w dowolny sposób, a decyzja o tym uzależniona jest od samego pracownika.

Dodatkowy urlop wypoczynkowy (art. 19 ustawy)

Każda osoba w stopniu znacznym i umiarkowanym ma prawo do dodatkowego urlopu w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.

Uwaga! Uprawnienia takiego nie mają osoby ze stopniem lekkim.

Ważne! Uprawnienie to dotyczy wszystkich osób ze stopniem znacznym i z umiarkowanym, niezależnie czy zatrudnieni są na otwartym czy też chronionym rynku pracy. Urlop dotyczy roku kalendarzowego.

Przykład

Jeśli ktoś pracuje od 1 stycznia, a w lipcu tego samego roku jego orzeczenie utraciłoby ważność, dalej ma prawo do dodatkowego, 10-dniowego urlopu, które nabył 1 stycznia. Tak więc urlop ten nie może być przeliczany proporcjonalnie przez pracodawcę do czasu przepracowanego przez osobę z niepełnosprawnością. Utrata bądź zmiana stopnia niepełnosprawności powoduje utratę prawa do kolejnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Jeśli pracownik pracuje 7 godzin, należy pamiętać, że jeden dzień urlopu odpowiada 7 godzinom pracy.

Komentarz Edyty Sieradzkiej

Pracownik nabywa dodatkowy urlop po przepracowaniu roku od zaliczenia go do danego stopnia niepełnosprawności, tj. umiarkowanego lub znacznego. Należy pamiętać, że jeśli pracownik pracował w firmie A pół roku i przeszedł do firmy B, to czas jego pracy sumuje się z obu firm i jeśli daje rok, to również przysługuje mu dodatkowy urlop. W tym celu należy przedstawić pracodawcy świadectwo pracy z poprzedniej firmy oraz orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym lub umiarkowanym.

Pamiętaj! O nabyciu praw do dodatkowego urlopu decyduje data wydania orzeczenia o zaliczeniu do stopnia znacznego lub umiarkowanego niepełnosprawności.

Przykład

Jeśli pracownik otrzymał pierwsze orzeczenie o stopniu znacznym lub umiarkowanym 1 września 2014 r., to musi przepracować cały rok i dopiero 1 września 2015 r. nabędzie prawo do dodatkowego urlopu.

Jeśli dodatkowy urlop nie jest wykorzystany w danym roku, przechodzi na rok następny. Roszczenia w stosunku do dodatkowego urlopu ulegają przedawnieniu po upływie trzech lat.

Przykład

Zatrudniony, pracujący w firmie 5 lat, przedstawił orzeczenie o niepełnosprawności dopiero w chwili zwolnienia go z pracy przez pracodawcę. Sąd orzekł, że pracodawca musi wypłacić mu ekwiwalent za dodatkowy urlop za trzy lata wstecz, a nie za pięć, gdyż prawo do niego z dwóch pierwszych lat uległo przedawnieniu.

Prawo do korzystania ze zwolnienia z pracy (art. 20 ustawy)

Prawo to dotyczy osób tylko i wyłącznie ze stopniem znacznym i z umiarkowanym. Mogą one wykorzystać w wymiarze do 21 dni roboczych zwolnienie, ale nie częściej niż raz w roku, np. na czas uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym bądź wykonywania badań specjalistycznych czy zabiegów usprawniających, jeżeli te czynności nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Komentarz Edyty Sieradzkiej

Coraz częściej pracownicy wykorzystują ten przepis. Pracodawcy jednak często zastanawiają się, jak to uprawnienie ująć w wewnętrznym regulaminie, jakie dokumenty osoba korzystająca ze zwolnienia z pracy powinna przedstawić – czy np. wystarczy zwykłe powiadomienie, że z tego powodu pracownik będzie nieobecny. Według Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych każdy pracodawca powinien ustalić w swoim regulaminie zasady, na jakich te uprawnienia mogą być przez pracownika realizowane.