Prezes PFRON: Widzimy ogromną skalę potrzeb

Wojna, wysoka inflacja, wzrost cen energii  - jak to wszystko wpływa na realizację ambitnych działań  PFRON, jak choćby program samochodowy. Na pytania o plany i sytuację Funduszu odpowiada Prezes Zarządu PFRON, Krzysztof Michalkiewicz.

Mateusz Różański: Mija rok od wybuchu wojny w Ukrainie. Jakie działania podejmował przez ten czas Fundusz i jakiego wsparcia udało się udzielić?

Prezes Zarządu PFRON, Krzysztof Michalkiewicz: Przede wszystkim mamy program „Pomoc obywatelom Ukrainy z niepełnosprawnością”. Są w nim trzy moduły. Pierwszy jest skierowany do indywidualnych osób z niepełnosprawnością i polega na dofinansowaniu zakupu czy naprawy wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie. Odbiorcą drugiego są samorządy, które chcą realizować programy na rzecz uchodźców z niepełnosprawnością z Ukrainy i potrzebują na to pieniędzy. Trzeci moduł został przygotowany z myślą o organizacjach pozarządowych i składa się on z dwóch części. Pierwsza przeznaczona jest dla organizacji z województw podkarpackiego i lubelskiego, które otrzymują pieniądze na prowadzenie punktów, w których mogą przebywać uchodźcy z niepełnosprawnością (wraz ze swymi rodzinami czy opiekunami), zanim trafią do miejsc docelowych. Obecnie zainteresowanie tym elementem programu jest mniejsze, ale wojna jest nieprzewidywalna i nie wiemy, czy liczba uchodźców z Ukrainy nagle nie wzrośnie. Program jest na razie zaplanowany do czerwca tego roku, ale już myślimy o jego przedłużeniu, bo nie wiemy, kiedy i jak wojna się skończy. Druga część skierowana jest do organizacji z całego kraju, które zapewniają dostęp do rehabilitacji społecznej i zawodowej, a także organizują miejsca pobytu dla ukraińskich uchodźców z niepełnosprawnością.  Na realizację programu „Pomoc osobom Ukrainy z niepełnosprawnością” w tym roku zabezpieczyliśmy 50 mln zł. Warto jeszcze wspomnieć, że zaraz po wybuchu wojny uruchomiliśmy infolinię pomocową w języku ukraińskim, gdzie można dowiedzieć się o oferowanym wsparciu.

Polakom z niepełnosprawnością przysługuje od 2021 roku możliwość składania skarg na brak dostępności.  Czy ludzie wysyłają dużo takich skarg i czego one najczęściej dotyczą?

Zgodnie z zapisami Ustawy o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, skargę można złożyć dopiero po tym, jak wystąpiło się do podmiotu publicznego o zapewnienie dostępności i nie przyniosło to skutku - w postaci zapewnienia dostępności do danego budynku czy usługi ani lub zaproponowania rozwiązania alternatywnego. Większość skarg dotyczy barier architektonicznych, a jeśli chodzi o bariery informacyjno-komunikacyjne dotyczą one zwykle niemożności skorzystania z tłumacza języka migowego. W sumie skarg na brak zapewnienia dostępności było 43, w tym 27 na brak dostępności architektonicznej i 16 na brak dostępności informacyjno-komunikacyjnej. Przewaga skarg na bariery architektoniczne wcale nas nie dziwi, bo zdajemy sobie sprawę z tego, jak wiele instytucji publicznych, które często mieszczą się np. w starych budynkach, wciąż nie jest dostępnych dla osób ze szczególnymi potrzebami, w tym dla seniorów, których w Polsce żyje coraz więcej. Cieszymy się jednak, że wzrasta świadomość w tym zakresie i że mamy konkretne rozwiązania ustawowe i narzędzia do poprawy sytuacji osób ze szczególnymi potrzebami.

W marcu  rusza zapowiadany od dawna program samochodowy. Czy może pan przedstawić jego szczegóły? Jakich efektów spodziewa się Fundusz?

Mówimy o programie „Mobilność osób z niepełnosprawnościami” dedykowanym osobom ze znacznym stopniem niepełnosprawności poruszającym się na wózku, z którego nie są w stanie samodzielnie przesiąść się do auta. W ramach programu dofinansowanie można otrzymać zarówno do zakupu auta, którego pasażerem będzie osoba z niepełnosprawnością, jak również takiego, którym będzie ona samodzielnie kierowała. Dla tych dwóch grup są różne kwoty i progi dofinansowania. Samochody, których zakup chcemy dofinansowywać, są bardzo drogie i jest ich bardzo niewiele na rynku. Przed nami stoi zadanie wybrania tych spośród osób składających wnioski, którzy najbardziej potrzebują pomocy w takiej formie. Mamy jednak nadzieję, że dzięki temu programowi,  ułatwiającemu mobilność, życie wielu osób zmieni się na lepsze.

Czyli można zakładać, że ten program przetrze szlak przed kolejnymi działaniami wspierającymi mobilność osób z niepełnosprawnością.

Również mam taką nadzieję. Warto w tym miejscu podkreślić, że jest to program autorstwa Rady Nadzorczej Funduszu, a sam Fundusz jest jedynie jego realizatorem.

Kolejny program, o którym jest bardzo głośno w ostatnich tygodniach, to Wypożyczalnia sprzętu.  Czy możemy poznać szczegóły dotyczące zasad na jakich będzie ona działała i  jaki sprzęt będzie w niej dostępny.

W początkowym okresie funkcjonowania wypożyczalnia dysponować będzie sprzętem wspomagającym m.in. dla osób z niepełnosprawnościami kończyn dolnych np. różnymi rodzajami wózków elektrycznych, skuterów elektrycznych. Dla osób z niepełnosprawnością narządu słuchu przewidziano technologie wspomagające w postaci aparatów słuchowych, czy sprzętu i oprogramowania wspomagającego słyszenie. Ponadto do dyspozycji beneficjentów z niepełnosprawnością narządu wzroku dostępne będą m.in. powiększalniki, drukarki i linijki brajlowskie, czy specjalistyczne oprogramowania dedykowane osobom niewidomym. Należy wskazać, że wypożyczalnia oferować będzie również sprzęt i oprogramowania do komunikacji alternatywnej, jak też sprzęt ogólny - wspomagający typu łóżka rehabilitacyjne, czy podnośniki transportowe. Zgodnie z założeniami programu asortyment wypożyczalni będzie systematycznie uzupełniamy, zgodnie z zapotrzebowaniem wynikającym z realnych potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Oferowany sprzęt spełniać będzie najwyższe standardy technologiczne, a wypożyczany asortyment będzie dostosowywany i konfigurowany pod kątem indywidualnych potrzeb osoby z niepełnosprawnością. Aktualnie opracowywane są szczegółowe zasady funkcjonowania wypożyczalni, a także projektowany jest system informatyczny (w ramach istniejącego Systemu Obsługi Wsparcia) do realizacji tego przedsięwzięcia. Warto tu podkreślić, że zgodnie z założeniami programu za część logistyczną obsługi wypożyczalni odpowiedzialny będzie tzw. realizator logistyczny. Procedura wyłonienia operatora procedowana będzie przez nas zgodnie z ustawą prawo zamówień publicznych i wynikających z niej terminów. Niemniej jednak PFRON dołoży wszelkich starań, aby wypożyczalnia rozpoczęła przyjmowanie osób z niepełnosprawnością w możliwie najkrótszym terminie. Wszelkie informacje będą na bieżąco publikowane na naszej stronie.

Jak przebiega realizacja programów związanych z mieszkalnictwem? Są one bardzo ważne dla naszych czytelników.

To zależy od programu, bo jest ich aż trzy. Jeśli chodzi o „Wspomagane wspólnoty mieszkaniowe”, to spłynęło do nas 55 wniosków organizacji pozarządowych, które chcą go realizować. Wśród nich 29 zostało rozpatrzonych pozytywnie. 26 zostało odrzuconych, głównie ze względu na sprawy własnościowe. Program przewiduje trzy możliwości dla lokali, w których prowadzone będą wspólnoty mieszkaniowe: własność, użytkowanie wieczyste i dzierżawa na czas nieoznaczony. Tymczasem często organizacje dysponują lokalem dzierżawionym na czas oznaczony i z tego powodu odpadło dużo wniosków. Zastanawiamy się więc zatem co zrobić, jakie zmiany wprowadzić, by te ponad 50 organizacji mogło zacząć prowadzić takie wspólnoty. Dlatego myślimy o zmianie kryteriów naboru wniosków.
Drugi program to „Mieszkanie dla absolwenta”. Jesteśmy zadowoleni, że aż 344 powiaty podpisało z nami umowę na jego realizację. To jest aż 91 procent wszystkich powiatów w Polsce. Trwają już nabory wniosków. Trzeci program to „Dostępne mieszkanie”, czyli dofinansowanie zamiany mieszkania na bardziej dostępne. 345 powiatów przystąpiło do tego programu. W tej chwili zaczynamy drugi etap i 314 powiatów rozpoczęło nabory wniosków.

W takim razie  jaka będzie przyszłość tych wszystkich działań realizowanych  w ramach programu „Samodzielność-Aktywność-Mobilność” w następnych latach. Czy będą one poszerzane?

To pytanie do Prezesa Rady Nadzorczej PFRON, którym z mocy ustawy jest Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych. W samej Radzie Nadzorczej zasiadają m.in. przedstawiciele organizacji pozarządowych, związków zawodowych i pracodawców osób z niepełnosprawnością, więc jest to grono znające temat z różnych stron. Wyzwaniem jest oczywiście uruchomienie potrzebnych osobom z niepełnosprawnością działań, ale nie mniejszym jest utrzymanie ich efektów. Zastanawiamy się na przykład nad uruchomieniem specjalnych programów nakierowanych na utrzymanie tego, co uda nam się wypracować w ramach „Samodzielność-Aktywność-Mobilność!”, czyli na przykład Wspomaganych Wspólnot Mieszkaniowych.

Co dzieje się w programie Rehabilitacji Kompleksowej? Czy wprowadzono do niego jakieś modyfikacje po latach jego działania?

Pandemia niejako wymusiła na nas konieczność zmodyfikowania tego programu. Choćby w ten sposób, że dołożyliśmy do niego moduł skierowany do osób z zaburzeniami i chorobami psychicznymi czy po kryzysach psychicznych. Te osoby też wymagają wsparcia we wchodzeniu czy wracaniu na rynek pracy, które potrzebują aby miejsce pracy było dopasowane do ich możliwości potrzeb. Dlatego w ośrodkach kompleksowej rehabilitacji oferujemy im odpowiednie wsparcie psychologiczne i psychiatryczne.

Proszę mi powiedzieć o takich działaniach PFRON jak Usługi indywidualnego transportu door-to-door oraz poprawa dostępności architektonicznej wielorodzinnych budynków mieszkalnych czy "Rehabilitacja 25 plus" ?

Te działania są skierowane do osób doświadczających różnego rodzaju wykluczenia, w tym – w przypadku projektu „door to door” – głównie wykluczenia transportowego, na przykład mieszkańców wsi i małych miasteczek. W dużym mieście łatwiej o dostosowaną komunikację i specjalistyczny transport, czy o rehabilitację, natomiast my chcieliśmy zachęcić tym programem samorządy, w tym w szczególności gminy wiejskie i miejsko-wiejskie do uruchomienia usług indywidualnego transportu. „od drzwi do drzwi”. Dzięki naszemu wsparciu taki transport został uruchomiony na terenie 179 gmin i skorzystało z niego 15 tys. osób.  Ponieważ jest to projekt pilotażowy, to raport z jego przeprowadzenia wraz z rekomendacjami przekażemy właściwym Ministrom – by dzięki uzyskanym wnioskom z realizacji możliwe było w tej sprawie wypracowanie w przyszłości optymalnych rozwiązań systemowych.
Z kolei program „Rehabilitacja 25 plus” cieszy się samymi pozytywnymi opiniami ze strony osób z niepełnosprawnością, co oczywiście bardzo cieszy również nas. Obecnie trwa jego ewaluacja, bo według obecnych zapisów jego aktualna edycja kończy się w sierpniu tego roku, ale będziemy składali wniosek do Rady Nadzorczej o jego przedłużenie i rozszerzenie. 

Jak na działania PFRON  i współfinansowane przez Fundusz wpływa inflacja i wzrost cen energii?

Dla nas najważniejsze jest, aby skutki tych niekorzystnych zjawisk w jak najmniejszym stopniu dotykały naszych beneficjentów. Dlatego m.in. zwiększyliśmy dofinansowanie miejsc pracy osób z niepełnosprawnościami, a także rehabilitacji w WTZ i ZAZ, przekazaliśmy również znacząco większe środki na wsparcie realizowane w ramach programów rady nadzorczej, programów realizowanych przez organizacje pozarządowe (w tym przypadku aż o 100 procent!) oraz samorządy powiatowe i wojewódzkie w ramach tzw. algorytmu.

Jakie są w takim razie plany PFRON na ten rok. Czy możemy się spodziewać nowych programów?

Przede wszystkim chcemy jak najpełniej realizować zapisy Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych oraz by PFRON, wsłuchując się w głos środowiska, nadążał za zmieniającym się światem i potrzebami osób z niepełnosprawnością – by umożliwiać im jak największą podmiotowość i samodzielność.