Wysyp kleszczy

Kleszcze to małe pajęczaki wzbudzające powszechne przerażenie. Nie ma co się dziwić, gdyż są aktywne niemal cały rok, nie mają wrogów naturalnych, a do tego przenoszą bardzo groźne choroby, jak kleszczowe zapalenie mózgu czy boreliozę (chorobę z Lyme).

Kleszcze są aktywne przy temperaturze 5 st. C, czyli w obecnych warunkach pogodowych w Polsce – prawie cały rok. Co więcej, przenoszą się z łąk do miast, gdzie mogą żyć w piwnicach czy parkach. To sprawia, że na kontakt z nimi narażeni jesteśmy wszędzie. Kleszcze występują w trzech formach rozwoju: larwy, nimfy i osobnika dorosłego, a to oznacza, że w ciągu swojego życia mają kilku żywicieli – człowiek jest żywicielem przypadkowym. Wielkość kleszczy zaczyna się od 0,5 mm i dochodzi nawet do 20 mm. Najedzony kleszcz powiększa się i staje się wypukły, natomiast głodny jest płaski.

Gdzie występują

Dosłownie wszędzie – w parkach, piwnicach, ale najczęściej na łąkach i w wysokiej trawie. Kleszcze nie spadają na nas z drzewa, ale czyhają w trawie lub na krzewach. Po dostaniu się do żywiciela wędrują po jego ciele, aż znajdą dogodne miejsce. U ludzi bardzo często wbijają się w skórę za uszami, szyję, klatkę piersiową, zgięcia łokci i kolan albo pachwiny. Na ukłucie narażeni są zwłaszcza działkowicze i osoby przebywające na plażach wokół jezior. Kleszcze znajdują się w przydomowych ogródkach, jak i na obrzeżach lasów.

Jak się ustrzec

Przede wszystkim ważny jest ubiór. Idąc np. do lasu, należy zadbać o jasne ubranie (na jasnym kolorze dobrze widać tego pajęczaka), spodnie włożyć w skarpetki lub buty, mieć strój z długim rękawem, zabezpieczyć głowę kapeluszem. Konieczne jest także używanie repelentów, czyli środków odstraszających. Po powrocie do domu należy dokładnie się obejrzeć.

Jak ochronić psa lub kota

Na groźne choroby przenoszone przez kleszcze narażone są także zwierzęta. Psy z powodu odkleszczowej babeszjozy mogą nawet umrzeć, dlatego należy zabezpieczać je preparatami odstraszającymi kleszcze i pchły – mogą to być obroże, tabletki czy krople.

Warto pamiętać, że inne są preparaty dla psów, a inne dla kotów. Po spacerze należy obejrzeć zwierzę, bo na jego sierści, nawet przy zabezpieczaniu preparatami przeciwkleszczowymi, pajęczaki mogą przebywać, wędrować po ciele i przejść na domowników.

Odstraszacze

Niestety, nawet jeśli kleszcze nie przepadają za niektórymi zapachami, to np. taki olejek lawendowy nie odstraszy ich tak skutecznie jak repelenty chemiczne. Zawsze należy dopasować repelent do wieku użytkownika – dla dzieci będzie on słabszy, co też może się wiązać z koniecznością powtarzania aplikacji co 2–3 godziny. Należy przeczytać na opakowaniu, co jaki czas należy ponownie użyć repelentu, aby był skuteczny – część z nich jest dezaktywowana przez skórę, stąd powinna być używana wyłącznie na kompletną odzież. Z ziół, które odstraszają kleszcze, możemy polecić lawendę, szałwię, miętę pieprzową, rozmaryn, tymianek, melisę i eukaliptus. Na pewno nie zaszkodzi stosowanie olejków zapachowych razem z repelentami.

Po ukąszeniu

Trzeba kleszcza wyjąć, i to jak najszybciej. Im dłużej pozostaje wkłuty w skórę, tym większe jest ryzyko zakażenia. Kleszcza należy chwycić palcami lub pęsetą jak najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem wyjąć (nie kręcić nim, nie szarpać, żeby się nie urwał). Nigdy nie wolno go zgniatać palcami, polewać alkoholem, smarować olejem ani kremami. Drażnienie wbitego kleszcza spowoduje, że uwolni więcej śliny z toksynami i patogenami do krwi swojego żywiciela, co zwiększa ryzyko zakażenia.

Wyjętego kleszcza trzeba zabić, żeby nie znalazł kolejnej ofiary. W tym celu najlepiej utopić go w alkoholu (w wodzie dobrze sobie poradzi – dlatego nie wolno spuszczać go żywego w toalecie) lub zgnieść go np. twardym przedmiotem. Miejsce po wyjętym kleszczu trzeba przemyć np. Octeniseptem lub wodą z mydłem. Konieczne jest monitorowanie stanu skóry.

Choroby

Najgroźniejsze są borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Na tę drugą chorobę można się zaszczepić, ale nie ma takiej możliwości w odniesieniu do boreliozy. Według Państwowego Zakładu Higieny w 2017 r. stwierdzono w Polsce 21 200 przypadków tej choroby.

• borelioza

Jak rozpoznać, że ukłucie kleszcza wiąże się z zarażeniem? W przypadku boreliozy do głównych objawów zalicza się pojawienie się tak zwanego rumienia wędrującego, czyli czerwonej obwódki dookoła miejsca wkłucia, o średnicy większej niż 5 cm – mniejsze zmiany rumieniowe są zwykłym odczynem po ugryzieniu. Rumień nie pojawia się jednak u wszystkich; szacuje się, że występuje u około 30 do 60 proc. zakażonych. Do innych objawów zalicza się przewlekłe zmęczenie, zawroty i bóle głowy oraz objawy neurologiczne (np. w postaci porażenia nerwu twarzowego). Mogą wystąpić także inne, rzadsze objawy, jak bóle serca, zapalenie stawów (najczęściej kolanowego) oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Borelioza jest chorobą wywoływaną przez bakterie i wymaga antybiotykoterapii – zwykle od 14 do 28 dni. Jednak leczenie boreliozy zależy w dużej mierze od objawów i czasu rozpoznania choroby. W przypadku niejasnych objawów zakażenie potwierdzą jedynie badania krwi, które może zlecić lekarz neurolog, dermatolog, okulista lub lekarz chorób zakaźnych.

• kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

Jest chorobą ośrodkowego układu nerwowego wywoływaną przez wirusy z rodziny Flaviviridae. Niestety, wirusy te przenikają do krwi w pierwszych minutach ukłucia przez zarażonego kleszcza i na zakażenie nie ma wpływu szybkość wyjęcia pajęczaka z ciała żywiciela.

Kleszczowe zapalenie mózgu najczęściej ma dwufazowy przebieg:

✔I faza: pojawia się gorączka, bóle mięśni, objawy grypopodobne;

✔ II faza: tzw. neurologiczna. Dochodzi w niej do zajęcia centralnego układu nerwowego, najczęściej opon mózgowo-rdzeniowych, rzadziej mózgu i rdzenia kręgowego. Objawy to: wysoka gorączka, silny ból głowy, sztywność karku, napady padaczkowe, porażenia, zaburzenia świadomości i równowagi.

W zależności od odporności i wieku organizmu osoby zakażone mogą przejść kleszczowe zapalenie mózgu bezobjawowo, z I fazą lub II fazą, jednak nawet łagodny przebieg choroby nie warunkuje tego, że nie wystąpią powikłania.

Wśród możliwych powikłań, które dotyczą około 20 proc. chorych, występują:

• zaburzenia snu, pamięci i nastroju,
• przewlekłe zmęczenie,
• silne bóle głowy, mięśni i stawów, a także
• powikłania neurologiczne, takie jak porażenia nerwów oraz zaburzenia mowy i równowagi.

Powikłania mogą być przemijające albo utrzymywać się długo po przebytej infekcji. Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania rozwojowi KZM jest szczepienie ochronne, szczególnie zalecane osobom pracującym w lesie, rolnikom oraz osobom aktywnym fizycznie na świeżym powietrzu (grzybiarzom, biegaczom, turystom). Szczepienie można wykonać także u dzieci, np. przed ich wyjazdem na kolonie.

Artykuł pochodzi z numeru 2/2023 magazynu „Integracja”.

Sprawdź, jakie tematy poruszaliśmy w poprzednich numerach.

Zobacz, jak możesz otrzymać magazyn Integracja.