Samodzielność wspierana

Zatrudnienie wspomagane to płatne zatrudnienie z ciągłym wsparciem na otwartym rynku pracy. Jest to skuteczna metoda na znalezienie i utrzymanie pracy przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną. To też szansa na przekonanie pracodawców, że mogą one wykonywać swoje obowiązki równie rzetelnie jak inni pracownicy.

Propagowane w Polsce od kilku lat zatrudnienie wspomagane nie jest na świecie nowością. Rozwinęło się na początku lat 80. w USA, na bazie tzw. szkoleń poprzez pracę, których uczestnikami były osoby niepełnosprawne intelektualnie.

Wsparcie, jakie otrzymywały w miejscach pracy od profesjonalnych trenerów, zachęciło pracodawców do oferowania im posad w swoich firmach. W ciągu ostatnich 20 lat zatrudnienie wspomagane wprowadziło wiele państw Europy Zachodniej, ale także Australia, Kanada, Irlandia, a nawet Peru i Zambia.

- U nas procesowi zatrudniania osób z niepełnosprawnością intelektualną (zwłaszcza głębszych stopni) nadal, niestety, towarzyszą obawy - mówi Monika Głaz z Centrum Doradztwa Zawodowego i Wspierania Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie w Warszawie.

- Wynikają one głównie ze stereotypowego postrzegania samej niepełnosprawności intelektualnej.

To nie choroba!

Niepełnosprawność intelektualna jest stanem, nie chorobą. Nie można jej wyleczyć ani się nią zarazić. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogą mieć trudności z wysławianiem się, przyswajaniem wiedzy lub odbiorem złożonych komunikatów, albo mieć mniejszą wydolność fizyczną, ale w pracy funkcjonują tak jak osoby sprawne.

Fot. Ch. Niedenthal, zdj. udostępnione przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Uposledzeniem Umysłowym

Pracodawcy mówią, że wprawdzie trzeba poświęcić im więcej czasu na przyuczenie do wykonywania pewnych czynności, ale są to pracownicy lojalni.

- Zwykle osoby te mają za sobą długie okresy, kiedy nie doświadczyły pracy - mówi Monika Głaz. - Ponieważ mają takie same potrzeby jak inni, to jeśli dostają szansę na zbudowanie poczucia własnej wartości, zaufania do siebie i na wynagrodzenie, dzięki któremu podniesie się ich stopa życiowa - szanują pracodawcę w dwójnasób.
Warto podkreślić, że osoby niepełnosprawne intelektualnie poprzez swoją otwartość wprowadzają do firmy ciepłą, przyjazną atmosferę.

Sprawdzają się najlepiej w pracach prostych i powtarzalnych. To dlatego zatrudniane są zwykle nie na stanowiska, ale do konkretnych czynności, które wykonują cierpliwie, dokładnie, wręcz pedantycznie. Szczególnie doceniane są w branży gastronomicznej, ogrodnictwie i przy pracach porządkowych.

- W każdej firmie, na każdym stanowisku znajdą się takie prace, które można powierzyć osobom z niepełnosprawnością intelektualną - dodaje Monika Głaz. - Mogą one też obsługiwać urządzenia, pod warunkiem że konstrukcja sprzętu umożliwia bezpieczne użytkowanie.

Od oferty do pracy

Co powinien zrobić pracodawca, aby zatrudnić osobę z niepełnosprawnością intelektualną:
1. Firma zgłasza się do Centrum DZWONI zajmującego się aktywizacją zawodową i pośrednictwem pracy dla tej grupy osób.
2. Pracownicy Centrum - doradcy zawodowi oraz trenerzy pracy - podczas spotkań analizują specyfikę konkretnej firmy oraz istniejące w niej stanowiska pracy. Wskazują pracodawcy, jakie czynności mogliby wykonywać pracownicy z niepełnosprawnością intelektualną oraz tworzą wspólnie z menedżerami firmy opisy stanowisk pracy - włącznie z godzinami, w których mają być wykonane dane czynności.
3. Korzystając z bazy danych beneficjentów, Centrum przedstawia pracodawcy kandydatów na pracowników.
4. Po zatwierdzeniu opisów stanowisk oraz wyrażeniu przez pracodawcę i przyszłego pracownika zgody na zatrudnienie, specjaliści organizują spotkanie (lub kilka)
z załogą firmy. Podczas tych miniszkoleń przekazywane są informacje na temat niepełnosprawności intelektualnej, np. na czym polega ten stan, jak się komunikować z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, jak wobec nich się zachowywać, jak wskazywać konkretne uchybienia.
5. Trener pracy krok po kroku uczy i pokazuje pracownikowi niepełnospranemu czynności, które będzie on wykonywał w miejscu pracy.

Rolą trenera pracy w zatrudnieniu wspomaganym jest bowiem nie tylko pomoc w wyborze określonych prac, ale też wyuczenie ich, towarzyszenie w szkoleniach prowadzonych przez firmę (np. bhp), monitorowanie postępów w pracy i pomoc w rozwiązywaniu ewentualnych problemów.

Fot. P. Stanisławski

Z czasem, jeśli trener uzna, że pracownik niepełnosprawny usamodzielnia się, że zintegrował się ze współpracownikami, powoli wycofuje się i monitoruje sytuację. Jednak do końca okresu zatrudnienia udziela wsparcia zarówno jemu, jak i pracodawcy.

- Zanim dojdzie do podpisania umowy z pracownikiem niepełnosprawnym intelektualnie, proponujemy, aby odbył on u pracodawcy 2 - 4-tygodniową, bezpłatną praktykę. - dodaje Monika Głaz - Ten czas pozwala obu stronom na poznanie się. Pracodawca ma szansę przekonać się, czy wybrana osoba sprawdzi się w pracy, a pracownik - czy zajęcie mu odpowiada i chciałby związać się z firmą na dłużej. Specjaliści z Centrum dokładają starań, aby każda taka praktyka zakończyła się zatrudnieniem. Nasza pomoc jest bezpłatna. Pracodawca nie ponosi też kosztów zatrudnienia trenera pracy.

Przykłady prac, które mogą wykonywać osoby z niepełnosprawnością intelektualną:
• przy montażu sprzętu elektrycznego i elektronicznego - niebędącego pod napięciem
• proste zajęcia introligatorskie
• w obsłudze cateringowej
• przy pomocy w opiece nad dziećmi lub osobami starszymi
• w pralni - pranie, prasowanie
• w biurze - kserowanie, porządkowanie dokumentów, niszczenie dokumentów, naklejanie znaczków, przepisywanie tekstów, sprzątanie
• w sklepie: wykładanie i pakowanie towarów, naklejanie metek lub etykiet, sprzątanie, porcjowanie
• przy sprzątaniu - odkurzanie, wycieranie kurzu, mycie podłóg, wyrzucanie śmieci, zmywanie
• w kuchni - obieranie warzyw i owoców, krojenie, przygotowywanie i podawanie posiłków, zmywanie naczyń
• w ogrodnictwie - sadzenie roślin, podlewanie, grabienie, zbieranie owoców.

*****

Artykuł powstał w ramach projektu "Integracja - Praca. Wydawnicza kampania informacyjno-promocyjna"
współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich.