Wybory samorządowe. Uprawnienia seniorów i osób z niepełnosprawnością

Już 7 kwietnia odbędzie się pierwsza tura wyborów samorządowych. Osoby z niepełnosprawnością i te, które najpóźniej w dniu głosowania ukończą 60 lat mogą przy wybieraniu radnych, wójtów, burmistrzów i prezydentów miast korzystać z szeregu uprawnień.

Uprawnienia wyborców z niepełnosprawnością i w wieku senioralnym  i ważne terminy przedstawiła na swojej stronie Państwowa Komisja Wyborcza.

Informacja o wyborach

Wyborca z niepełnosprawnością oraz wyborca, który najpóźniej w dniu głosowania ukończy 60 lat ujęty w Centralnym Rejestrze Wyborców w stałym obwodzie głosowania w danej gminie, ma prawo do uzyskiwania informacji o:

1) terminie wyborów oraz godzinach głosowania;

2) właściwym dla siebie okręgu wyborczym i obwodzie głosowania;

3) lokalach obwodowych komisji wyborczych znajdujących się najbliżej jego miejsca zamieszkania, w tym o lokalach przystosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnością;

4) warunkach ujęcia wyborcy w spisie wyborców w obwodzie głosowania, w którym znajduje się lokal obwodowej komisji wyborczej dostosowany do potrzeb wyborców z niepełnosprawnością;

5) warunkach bezpłatnego transportu do i z lokalu wyborczego;

6) komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych listach kandydatów i kandydatach;

7) warunkach oraz formach głosowania.

Informacje te są przekazywane wyborcy, na jego wniosek, przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) telefonicznie lub w drukowanych materiałach informacyjnych, w tym w formie elektronicznej. We wniosku, o którym mowa, wyborca podaje nazwisko, imię (imiona) oraz adres stałego zamieszkania. Informacje, o których mowa wyżej, są także udostępniane w Biuletynie Informacji Publicznej gminy oraz podawane do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

Głosowanie korespondencyjne

Głosować korespondencyjnie mogą wyborcy posiadający orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, w tym także wyborcy posiadający orzeczenie organu rentowego o:

1) całkowitej niezdolności do pracy:

2) niezdolności do samodzielnej egzystencji;

3) całkowitej niezdolności do pracy;

4) o zaliczeniu do I grupy inwalidów;

5) o zaliczeniu do II grupy inwalidów;

a także osoby о stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny.

Głosować korespondencyjnie mogą również wyborcy:

1) podlegający w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji

w warunkach domowych;

2) którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończą 60 lat.

Głosować korespondencyjnie można tylko w kraju. Zamiar głosowania korespondencyjnego powinien zostać zgłoszony przez wyborcę komisarzowi wyborczemu najpóźniej w 13. dniu przed dniem wyborów, czyli do 25 marca.

Zgłoszenie zamiaru głosowania korespondencyjnego dotyczy również ewentualnego ponownego głosowania (tzw. II tura) w wyborach wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

W przypadku przeprowadzania ponownego głosowania wyborca, który nie zgłosił zamiaru głosowania korespondencyjnego przed pierwszym głosowaniem, może po dniu pierwszego głosowania zgłosić komisarzowi wyborczemu zamiar głosowania korespondencyjnego w ponownym głosowaniu, najpóźniej w 10. dniu przed dniem ponownego głosowania. Wyborca podlegający w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych może zgłosić zamiar głosowania korespondencyjnego

najpóźniej w 5. dniu przed dniem wyborów, czyli do 2 kwietnia. Natomiast wyborca, który rozpocznie podleganie obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych po tym terminie, może zgłosić ten zamiar najpóźniej w 2. dniu przed dniem wyborów, czyli do 5 kwietnia. W przypadku przeprowadzania ponownego głosowania wyborca podlegający w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych, który nie zgłosił zamiaru głosowania korespondencyjnego przed pierwszym głosowaniem, może po dniu pierwszego głosowania zgłosić komisarzowi wyborczemu zamiar głosowania korespondencyjnego w ponownym głosowaniu, najpóźniej w 5. dniu przed dniem ponownego głosowania. Natomiast wyborca, który rozpocznie podleganie obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych po tym terminie, może zgłosić ten zamiar najpóźniej w 2. dniu przed dniem ponownego głosowania.

Zgłoszenie, może być dokonane:

1) ustnie;

2) na piśmie w postaci:

a) papierowej, opatrzonym własnoręcznym podpisem,

b) elektronicznej, opatrzonym kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym, przy użyciu usługi elektronicznej udostępnionej na stronie internetowej gov.pl, po uwierzytelnieniu tej osoby.

3) telefonicznie – w przypadku wyborcy z niepełnosprawnością oraz wyborcy podlegającemu w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych.

Zgłoszenie powinno  zawierać nazwisko i imię (imiona), numer PESEL wyborcy, oznaczenie wyborów, których dotyczy zgłoszenie, oraz adres, na który ma być wysłany pakiet wyborczy. Do zgłoszenia wyborca z niepełnosprawnością dołącza kopię aktualnego orzeczenia właściwego organu orzekającego o ustaleniu stopnia niepełnosprawności. Jeżeli zgłoszenia dokonano ustnie, wyborca musi odrębnie przekazać orzeczenie urzędowi gminy. W zgłoszeniu wyborca z niepełnosprawnością może zażądać dołączenia do pakietu wyborczego nakładek na karty do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille’a oraz może zamieścić lub podać adres poczty elektronicznej lub numer telefonu komórkowego oraz informację o wyrażeniu zgody na przekazanie danych do rejestru danych kontaktowych osób fizycznych. Wyborca głosujący korespondencyjnie będzie ujęty w spisie wyborców w obwodzie głosowania właściwym dla jego stałego miejsca zamieszkania (zgodnie z adresem ujęcia w stałym obwodzie głosowania w Centralnym Rejestrze Wyborców). Wyborca nie później niż 6. dnia przed dniem wyborów, czyli do 1 kwietnia otrzyma pakiet wyborczy, który zostanie doręczony przez przedstawiciela Poczty Polskiej wyłącznie do rąk własnych wyborcy, po okazaniu dokumentu potwierdzającego tożsamość i pisemnym pokwitowaniu odbioru. Jeżeli wyborca nie może potwierdzić odbioru, doręczający sam stwierdzi datę doręczenia oraz wskaże odbierającego i przyczynę braku jego podpisu. Wyborca podlegający w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych, otrzyma pakiet wyborczy nie później niż 2. dnia przed dniem wyborów, czyli do 5 kwietnia  Pakiet zostanie doręczony do drzwi mieszkania lub innego lokalu, w którym przebywa wyborca, przy zachowaniu środków ochrony osobistej.

 W przypadku nieobecności wyborcy pod wskazanym adresem doręczający umieści zawiadomienie o terminie powtórnego doręczenia w skrzynce na listy lub, gdy nie jest to możliwe, na drzwiach mieszkania. Termin powtórnego doręczenia nie może być dłuższy niż 1 dzień od dnia pierwszego doręczenia. W skład pakietu wyborczego przekazywanego wyborcy wchodzą: koperta zwrotna, karty do, koperta na kartę do głosowania, oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu na kartach do głosowania, instrukcja głosowania korespondencyjnego i ewentualnie nakładki na karty do głosowania sporządzone w alfabecie Braille’a, jeżeli wyborca z niepełnosprawnością zażądał ich przesłania. Na karcie do głosowania wyborca oddaje głos, w sposób określony w informacji znajdującej się w dolnej części karty do głosowania. Po oddaniu głosu, karty do głosowania, należy umieścić w kopercie z napisem „Koperta na kartę do głosowania” i kopertę tę zakleić. Niezaklejenie koperty na kartę do głosowania spowoduje, że karty lub karta do głosowania nie będą uwzględnione przy ustalaniu wyników głosowania. Zaklejoną kopertę na kartę do głosowania należy włożyć do koperty zwrotnej zaadresowanej do obwodowej komisji wyborczej.

Następnie należy wypełnić oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu, na którym należy:

1) wpisać miejscowość i datę jego sporządzenia,

2) własnoręcznie podpisać się.

Oświadczenie wkłada się do koperty zwrotnej (z adresem obwodowej komisji wyborczej).

Niewłożenie oświadczenia do koperty zwrotnej lub niepodpisanie go spowoduje, że karty (karta) do głosowania nie będą uwzględnione przy ustalaniu wyników głosowania.

Kopertę zwrotną zawierającą:

1) zaklejoną kopertę z kartami (kartą) do głosowania;

2) podpisane oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu

należy zakleić i przekazać przedstawicielowi Poczty Polskiej.

Przedstawiciel Poczty Polskiej odbierze zamkniętą kopertę zwrotną od wyborcy z niepełnosprawnością i wyborcy, który najpóźniej w dniu głosowania ukończy 60 lat, którzy otrzymali pakiet wyborczy, na podstawie okazanego przez nich dokumentu potwierdzającego tożsamość. Odbiór następuje za pokwitowaniem najpóźniej w:

1) dniu wyborów, jeżeli wyborca w momencie doręczenie pakietu wyborczego zgłosił

potrzebę jej odbioru, pod adresem wskazanym przez tego wyborcę;

2) przedostatnim dniu roboczym poprzedzającym dzień wyborów – w placówce Poczty

Polskiej usytuowanej na obszarze gminy, w której wyborca jest ujęty w stałym

obwodzie głosowania w Centralnym Rejestrze Wyborców;

3) trzecim dniu roboczym poprzedzającym dzień wyborów w dowolnej placówce Poczty Polskiej.

Wyborca z niepełnosprawnością oraz wyborca, który najpóźniej w dniu głosowania ukończył 60 lat może w dniu wyborów, do czasu zakończenia głosowania, osobiście dostarczyć kopertę zwrotną do obwodowej komisji wyborczej, której adres znajduje się na kopercie zwrotnej. Wyborca podlegający w dniu głosowania obowiązkowej kwarantannie, izolacji lub izolacji w warunkach domowych przekazuje, najpóźniej w dniu wyborów, przedstawicielowi Poczty Polskiej zamkniętą kopertę zwrotną pod adresem, pod który doręczono mu pakiet wyborczy, przy zachowaniu środków ochrony osobistej.

Głosować korespondencyjne nie mogą wyborcy umieszczeni w spisach wyborców w obwodach głosowania utworzonych w zakładach leczniczych, domach pomocy społecznej, zakładach karnych, aresztach śledczych i domach studenckich, a także wyborcy, którzy udzielili pełnomocnictwa do głosowania.

Głosowanie przez pełnomocnika

Głosować przez pełnomocnika mogą wyborcy posiadający orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności , w tym także wyborcy posiadający orzeczenie organu rentowego o:

1) całkowitej niezdolności do pracy;

2) niezdolności do samodzielnej egzystencji;

3) całkowitej niezdolności do pracy;

4) o zaliczeniu do I grupy inwalidów;

5) o zaliczeniu do II grupy inwalidów;

a także osoby о stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny.

Ponadto głosować przez pełnomocnika mogą wyborcy, którzy najpóźniej w dniugłosowania ukończą 60 lat.

Głosować przez pełnomocnika można tylko w kraju a pełnomocnikiem może być tylko osoba posiadająca prawo wybierania. Nie może nim być:

1) osoba wchodząca w skład komisji obwodowej właściwej dla obwodu głosowania

osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania;

2) mąż zaufania;

3) obserwator społeczny;

4) osoba kandydująca w wyborach.

Pełnomocnictwo można przyjąć:

1) tylko od jednej osoby lub

2) od dwóch osób, jeżeli co najmniej jedną z nich jest wstępny (ojciec, matka, dziadek, babka, itd.), zstępny (syn, córka, wnuk, wnuczka, itd.), małżonek, brat, siostralub osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli w stosunku do pełnomocnika.

Pełnomocnictwa udziela się przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) lub przed innym pracownikiem urzędu gminy upoważnionym przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) do sporządzania aktów pełnomocnictwa do głosowania. W celu sporządzenia aktu pełnomocnictwa wyborca składa wniosek do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) gminy, w której jest ujęty w stałym obwodzie głosowania w Centralnym Rejestrze Wyborców.

Wniosek należy złożyć najpóźniej w 9. dniu przed dniem wyborów, czyli do 29 marca. Wzór wniosku ustalony został przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji i można go znaleźć na stronie Państwoej Komisji Wyborczej.

Przed pierwszym głosowaniem w wyborach wójta (burmistrza, prezydenta miasta)akt pełnomocnictwa sporządza się odrębnie na pierwsze głosowanie (tzw. I turę) oraz na ponowne głosowanie (tzw. II turę), jeżeli będzie ono przeprowadzane. Natomiast wyborca, który nie złożył wniosku o sporządzenie aktu pełnomocnictwa przed pierwszym głosowaniem, może po dniu pierwszego głosowania złożyć wniosek o sporządzenie aktu pełnomocnictwa, najpóźniej w 9. dniu przed dniem ponownego głosowania.

Wniosek może być złożony:

1) ustnie;

2) na piśmie w postaci:

a) papierowej, opatrzonym własnoręcznym podpisem,

b) elektronicznej, opatrzonym kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym, przy użyciu usługi elektronicznej udostępnionej na stronie internetowej gov.pl, po uwierzytelnieniu tej osoby. Powinien on zawierać nazwisko i imię (imiona), numer PESEL oraz adres zamieszkania zarówno wyborcy, jak i osoby, której ma być udzielone pełnomocnictwo do głosowania, oraz oznaczenie wyborów, których dotyczy pełnomocnictwo do głosowania. Wyborca we wniosku może zamieścić adres poczty elektronicznej lub numer telefonu komórkowego oraz informację o wyrażeniu zgody na przekazanie danych do rejestru danych kontaktowych osób fizycznych.

Do wniosku należy dołączyć:

• pisemną zgodę osoby mającej być pełnomocnikiem na przyjęcie pełnomocnictwa — wzór zgody na przyjęcie pełnomocnictwa ustalony został przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji i można go znaleźć na stronie PKW;

• kopię aktualnego orzeczenia właściwego organu orzekającego o ustaleniu stopnia niepełnosprawności tylko w przypadku, gdy wyborca udzielający pełnomocnictwa w dniu głosowania nie będzie miał ukończonych 60 lat;

Akt pełnomocnictwa jest sporządzany z zasady w miejscu stałego zamieszkania wyborcy, chyba że wyborca we wniosku zwróci się o jego sporządzenie w innym miejscu na obszarze

gminy, w której stale zamieszkuje i ujęty jest w stałym obwodzie głosowania w Centralnym Rejestrze Wyborców. Wyborca ma prawo cofnięcia udzielonego pełnomocnictwa. Cofnięcie pełnomocnictwa następuje przez:

1) złożenie najpóźniej na 2 dni przed dniem wyborów, czyli do 5 kwietnia  stosownego oświadczenia wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) gminy, w której sporządzono akt pełnomocnictwa. Oświadczenie należy złożyć w godzinach pracy urzędu gminy.

2) doręczenie takiego oświadczenia właściwej obwodowej komisji wyborczej w dniu głosowania w godzinach od 700 do 2100, pod warunkiem, że pełnomocnik jeszcze nie oddał głosu.

Wyborca, który udzielił pełnomocnictwa może głosować osobiście w lokalu wyborczym, pod warunkiem, że wcześniej nie oddał głosu jego pełnomocnik. Głosowanie osobiste przez wyborcę powoduje wygaśnięcie pełnomocnictwa. Głosowania przez pełnomocnika nie przeprowadza się w obwodach głosowania utworzonych w zakładach leczniczych, domach pomocy społecznej, zakładach karnych, aresztach śledczych i domach studenckich. Pełnomocnictwa do głosowania nie może udzielić osoba, która zgłosiła zamiar głosownia Korespondencyjnego.

Głosowanie w wybranym lokalu wyborczym

Wyborca z niepełnosprawnością może głosować osobiście w lokalu wyborczym w obwodzie głosowania właściwym dla jego miejsca zamieszkania. Może także głosować w wybranym przez siebie lokalu wyborczym dostosowanym do potrzeb osób z niepełnosprawnością. W tym celu powinien on złożyć wniosek o zmianę miejsca głosowania. W wyborach samorządowych wniosek o zmianę miejsca głosowania może dotyczyć wyłącznie lokalu obwodowej komisji wyborczej dostosowanego do potrzeb wyborców z niepełnosprawnością położonego w okręgu wyborczym właściwym dla adresu, pod którym wyborca ujęty jest w stałym obwodzie głosowania w Centralnym Rejestrze Wyborców. Jedynie w przypadku gdy w tym okręgu wyborczym nie ma takiego lokalu wyborczego, wniosek może dotyczyć lokalu obwodowej komisji wyborczej dostosowanego do potrzeb wyborców z niepełnosprawnością położonego w innym okręgu wyborczym.

Wniosek należy złożyć najwcześniej w najpóźniej w 3. dniu przed dniem Wyborów, czyli do 4 kwietnia.  Wniosek dotyczy również ewentualnego ponownego głosowania w wyborach wójta (burmistrza, prezydenta miasta). W przypadku przeprowadzania ponownego głosowania wyborca z niepełnosprawnością, który nie złożył wniosku o dopisanie do spisu wyborców w wybranym przez siebie obwodzie głosowania w okręgu wyborczym właściwym ze względu na miejsce stałego zamieszkania przed pierwszym głosowaniem, może po dniu pierwszego głosowania zgłosić taki wniosek dotyczący ponownego głosowania. Wniosek należy złożyć najwcześniej w 13. dniu a najpóźniej w 3. dniu przed dniem ponownego głosowania.

Po złożeniu powyższego wniosku wyborca zostanie skreślony ze spisu w stałym obwodzie głosowania właściwym dla adresu zameldowania na pobyt stały lub adresu stałego zamieszkania. Informacja o lokalach obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnością dostępna jest w Biuletynie Informacji Publicznej gminy oraz w obwieszczeniu wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o numerach i granicach obwodów głosowania, najpóźniej w dniu 30. dniu przed dniem wyborów.

Bezpłatny transport do lokalu wyborczego i transportu powrotnego

W gminach, w których w dniu wyborów nie funkcjonuje gminny przewóz pasażerski  wyborcy ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, w tym także wyborcy

posiadający orzeczenie organu rentowego o:

1) całkowitej niezdolności do pracy;

2) niezdolności do samodzielnej egzystencji;

3) całkowitej niezdolności do pracy;

4) o zaliczeniu do I grupy inwalidów;

5) o zaliczeniu do II grupy inwalidów;

a także osoby о stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny oraz wyborcy, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończą 60 lat, mają prawo do bezpłatnego transportu z:

1) miejsca zamieszkania, pod którym dany wyborca ujęty jest w spisie wyborców, albo

miejsca podanego we wniosku o zmianę miejsca głosowania, do lokalu wyborczego

właściwego dla obwodu głosowania, w którego spisie wyborców ujęty jest

ten wyborca;

2) miejsca pobytu do najbliższego lokalu wyborczego w dniu głosowania.

3) lokalu wyborczego, do miejsca, w którym dany wyborca rozpoczął podróż.

Transport do lokalu i transport powrotny zapewnia wójt (burmistrz, prezydent miasta), gminy w której w dniu wyborów nie funkcjonuje gminny przewóz pasażerski. Wyborcy z niepełnosprawnością  którego stan zdrowia nie pozwala na samodzielną podróż, może towarzyszyć opiekun.

Zamiar skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego powinien zostać zgłoszony przez wyborcę właściwemu wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) najpóźniej w 13. dniu przed dniem wyborów, czyli do 25 marca. Zgłoszenie zamiaru skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego dotyczy również ewentualnego ponownego głosowania w wyborach wójta (burmistrza, prezydenta miasta). W przypadku przeprowadzania ponownego głosowania wyborca, który nie zgłosił zamiaru skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego przed pierwszym głosowaniem, może po dniu pierwszego głosowania (tzw. I tura) zgłosić właściwemu wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) zamiar skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego w ponownym głosowaniu (tzw. II tura), najpóźniej w 5. dniu przed dniem ponownego głosowania. Zgłoszenie może być dokonane ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej. Powinno ono zawierać nazwisko i imię (imiona), numer PESEL wyborcy oraz opiekuna, jeśli ma towarzyszyć wyborcy, oznaczenie miejsca zamieszkania, wskazanie, czy wyborca ma zamiar skorzystać z transportu powrotnego, oznaczenie wyborów, których dotyczy zgłoszenie, oraz numer telefonu lub adres poczty elektronicznej wyborcy, o ile takie posiada.

W zgłoszeniu:

1) wyborca, którego stan zdrowia nie pozwala na samodzielną podróż, oświadcza o tym fakcie,

2) wyborca z niepełnosprawnością oświadcza o orzeczonym stopniu niepełnosprawności i ważności orzeczenia. Wyborcę, który zgłosił zamiar skorzystania z prawa transportu do lokalu, wójt (burmistrz, prezydent miasta) informuje o godzinie transportu do lokalu w dniu głosowania, najpóźniej w 3. dniu przed dniem głosowania, czyli do 4 kwietnia.

Wyborca, który zgłosił zamiar skorzystania z prawa do transportu do lokalu lub transportu powrotnego, może wycofać swoje zgłoszenie albo zrezygnować tylko z transportu powrotnego nie później niż na 2 dni przed dniem głosowania. Wycofanie zgłoszenia albo zrezygnowanie z transportu powrotnego może być dokonane ustnie w urzędzie gminy, pisemnie lub w formie elektronicznej.

Głosowanie przy użyciu nakładki

W lokalu wyborczym wyborca z niepełnosprawnością może także głosować przy użyciu nakładki na kartę do głosowania w wyborach sporządzonej w alfabecie Braille'a. W dniu wyborów obwodowa komisja wyborcza wraz z kartami lub kartą do głosowania wyda wyborcy z niepełnosprawnością, na jego prośbę, nakładki lun nakładkę. Po oddaniu głosu wyborca obowiązany jest zwrócić komisji obwodowej nakładki lub nakładkę.

Pomoc w lokalu wyborczym

Wyborcy z niepełnosprawnością, na jego prośbę, może pomagać w głosowaniu w lokalu wyborczym inna osoba, w tym także niepełnoletnia. Pomoc ta może mieć tylko techniczny charakter. Nie może ona polegać na sugerowaniu wyborcy sposobu głosowania lub na głosowaniu w zastępstwie tego wyborcy. Dopuszczalne jest, aby na życzenie wyborcy z niepełnosprawnością w pomieszczeniu za zasłoną przebywała osoba udzielająca pomocy. Osobą tą nie może być członek komisji, mąż zaufania, ani obserwator społeczny lub międzynarodowy. Natomiast komisja jest obowiązana, na prośbę wyborcy z niepełnosprawnością, do przekazania ustnie treści obwieszczeń wyborczych w zakresie informacji o komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach.