Europejski Akt o Dostępności będzie obowiązywał w Polsce. Co zmieni nowa ustawa

Dostępność i standardy połączeń ratunkowych – także dla osób głuchych, informacja pasażerska w czasie rzeczywistym, dostosowane biletomaty, bankomaty i terminale, dostępne usługi bankowe i e-handel – to rozwiązania, które wprowadza Ustawa o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze.

Ustawa przygotowana przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej została uchwalona przez Sejm 26 kwietnia (Dz. U. 2024 poz. 731), a jej przepisy wejdą w życie  28 czerwca 2025 roku. Ustawa służy wprowadzeniu do polskiego prawa dyrektywy Unii Europejskiej nr 2019/882, tzw. Europejskiego Aktu o Dostępności.

Wszystkie obszary życia

Ustawa obejmuje praktycznie wszystkie obszary naszego życia – od zakupów online, przez transport po codzienne zarządzanie finansami. Ułatwi podróżowanie, dostęp do edukacji, rozrywki i kultury. Spod jej rygorów wyłączone są mikroprzedsiębiorstwa, ale tylko te świadczące usługi. Mikroprzedsiębiorstwa zajmujące się obrotem produktów będą podlegać zapisom ustawy.

Jej przepisy dotyczą takich produktów jak: komputery osobiste, laptopy i ich systemy operacyjne u, terminale płatnicze oraz samoobsługowe (bankomaty, wpłatomaty, automaty biletowe, urządzenia do odprawy samoobsługowej), routery, modemy, odtwarzacze multimedialne służące do odbioru usług audiowizualnych, e-czytniki.,

Ustawa obejmuje swoim zakresem również usługi telekomunikacyjne i komunikacji alarmowej (z wyjątkiem komunikacji odbywającej się pomiędzy maszynami), dostępu do audiowizualnych usług medialnych, usługi cyfrowe w transporcie pasażerskim (drogowym, lotniczym, kolejowym i wodnym), takie jak udzielanie informacji o usługach transportowych, w tym udzielanie informacji o podróży w czasie rzeczywistym za pośrednictwem stron internetowych, urządzeń mobilnych, interaktywnych ekranów informacyjnych,, bankowości detalicznej, rozpowszechniania książek elektronicznych oraz handlu elektronicznego.

Wymagania dostępności według ustawy

Ustawa nie określa szczegółowo, jak wyglądać ma dana usługa czy produkt, ale ustanawia wymagania funkcjonale, czyli efekt, jaki ma być osiągnięty przez produkt albo usługę, aby jak największa liczba osób, niezależnie od swej sprawności, mogła w jak najwyższym stopniu korzystać samodzielnie z tego produktu albo usługi. Ma to fundamentalne znaczenie dla osób z niepełnosprawnościami, ale także seniorów, czy osób z czasowymi ograniczeniami funkcjonalnymi. Oznacza to na przykład, że producent, importer czy dystrybutor smartfonów czy laptopów będzie musiał zapewnić, że z oferowanych przez nich produktów będą mogły korzystać osoby z różnymi niepełnosprawnościami, a same urządzenia będą miały możliwość np. zainstalowania oprogramowania potrzebnego osobom niewidomym czy głuchym. Co ważne –przepisy te dotyczą również firm, które importują produkty spoza Unii Europejskiej, na przykład z Chin.

To samo dotyczy usług świadczonych cyfrowo. Oprócz samego wymogu dostępności cyfrowej, ustawa nakłada obowiązek zapewnienia warunków technicznych do wprowadzania rozwiązań potrzebnych osobom z niepełnosprawnością. Oznacza to, że od np. serwisów streamingowych będzie wymagane to, by zapewniły warunki techniczne umożliwiające wyświetlanie tłumaczenia języka migowego, jeśli takie tłumaczenie zapewnia nadawca audiowizualny.

Głuchy łatwiej wezwie pomoc

Ustawa wpłynie też na realizację usług, z których korzystamy codziennie – zarówno tych świadczonych przez podmioty prywatne – jak na przykład handel internetowy, ale też m.in. transport i telefony alarmowe. Te ostatnie mają być dostępne również w formie komunikacji tekstowej w czasie rzeczywistym (Real Time Communication).

Jest to technologia polegająca na tym, że wiadomość jest widoczna dla odbiorcy, tak jak jest pisana, bez konieczności klikania przycisku „wyślij” czy naciskania klawisza enter. Jest to ważne m.in. w przyypadku powiadamiania służb ratunkowych. To, co pisze zgłaszający, będzie widoczne od razu dla m.in. osoby obsługującej numer 112. Będzie to przydatne m.in. w sytuacjach nagłych wypadków, pożarów, czy choćby wylewu lub zawału serca, ale też dla osób z niepełnosprawnością, gdyż przyśpieszy to wysyłanie szybkich wiadomości. Na przykład osoby głuche będą mogły szybko przesłać informację o potrzebie pomocy w czasie rzeczywistym, wystarczy, że napiszą na przykład „pomocy wypadek na ulicy”. Na bieżąco każde wpisywane słowo będzie widoczne dla odbiorcy wiadomości – dokładnie tak, jak gdyby była to rozmowa telefoniczna. Dzięki temu, nawet jeśli osoba straci przytomność lub z innej przyczyny nie będzie w stanie dokończyć wysyłania wiadomości, operator telefonu ratunkowego, będzie mógł ją zlokalizować i wysłać pomoc.

W urządzenia umożliwiające komunikację w czasie rzeczywistym będą musiały być wyposażone m.in. centra powiadamiania ratunkowego, a przedsiębiorcy z branży telekomunikacyjnej będą musieli zapewniać przesyłanie danych w sposób pozwalający na taką komunikację. Z kolei firmy oferujące komunikację video będą musiały zapewnić możliwość komunikacji zarówno głosowej, pisemnej, jak i wideo w czasie rzeczywistym, z czego na pewno skorzystają osoby głuche.

Rozwiąże to problem dostępności numeru 112, który co prawda dostępny jest w formie aplikacji umożliwiającej kontakt osobom głuchym, ale wprowadzane przez ustawę rozwiązanie nie będzie wymagało instalacji dodatkowej aplikacji i logowania.

Na kolei też będzie łatwiej

Kolejną ważną zmianą, którą wprowadza ustawa, jest usprawnienie informacji pasażerskich.

Ustawa wprowadza wymóg dostępności aplikacji kolejowych, jak również tych powiązanych z innymi środkami transportu i nakłada obowiązek informowania w dostępny dla wszystkich sposób nie tylko o godzinie przyjazdu pociągu, ale też o możliwych połączeniach, możliwościach przesiadki, ale spodziewanym spóźnieniu pociągu i alternatywnych połączeniach. Dzięki temu na przykład osoba głucha, słabosłysząca lub nieznająca języka polskiego może być szybko poinformowana o na przykład zmianie peronu, na który przyjedzie pociąg, ale też szybko znajdzie informację o alternatywnym połączeniu w przypadku dużego opóźnienia pociągu.

Również sam system zakupu biletu na pociąg czy autobus i sam bilet w wersji elektronicznej będą musiały spełnić zasady dostępności. Przy czym, ustawa ogranicza te obowiązki do transportu ponadregionalnego.

Ustawa dotyka też tematu dostępności terminali i biletomatów w transporcie pasażerskim. Obecnie funkcjonujące urządzenia tego typu mogą być używane do ich zużycia lub maksymalnie przez 20 lat od ich zainstalowania. Po 28 czerwca 2025 r. wszystkie nowo instalowane biletomaty będą musiały spełniać wymagania dostępności. To samo dotyczy też bankomatów czy terminali płatniczych w sklepach.

Co może konsument?

Ustawa przewiduje możliwość nakładania kar na przedsiębiorców, którzy nie będą spełniać wymagań dostępności.

Klient, który stwierdzi, że zakupiony przez niego produkt lub usługa nie spełniają wymagań dostępności, może złożyć skargę na niezapewnienie dostępności.

Taką skargę w ciągu 30 dni (z możliwością wydłużenia tego terminu do 60 dni) musi rozpatrzeć przedsiębiorca. Jeśli tego nie zrobi, uznaje się skargę za rozpatrzoną zgodnie z życzeniem konsumenta. Na tym etapie jeszcze nie jest uruchamiany nadzór rynku i sprawa jest traktowana w sposób podobny do reklamacji.

Kontrolą dostępności usług i produktów będą zajmować się organy nadzoru rynku, którym podlegać będą różne branże i segmenty rynku. Będą to: Urząd Komunikacji Elektronicznej, Ministerstwo Cyfryzacji, Rzecznik Finansowy, Wojewódzcy Inspektorzy Transportu Drogowego, Urząd Transportu Kolejowego, Urząd Lotnictwa Cywilnego, Urząd Żeglugi Śródlądowej, Urzędy Morskie.

Niezależnie od skargi mamy w ustawie instytucję zawiadomienia o niespełnieniu przez produkt bądź usługę wymagań dostępności. Zawiadomienie składa się do PFRON. Można to zrobić anonimowo i w języku migowym. Przy zawiadomieniu można wykorzystać wynik rozpatrzenia (lub jego braku) skargi.

PFRON może sam rozpatrzeć zawiadomienie albo skierować je do jednego z organów nadzoru np. do Rzecznika Finansowego, gdy zawiadomienie dotyczy na przykład usług bankowych. Zawiadomienie będzie można złożyć również w języku migowym. Zanim wprowadzone zostaną rozwiązania sankcyjne, instytucja nadzorująca będzie podejmować dialog z daną firmą, choćby po to, żeby przedsiębiorca mógł naprawić błędy, dostosować swoje produkty i usługi etc. W sytuacji, gdy dalej (120 dni od dnia otrzymania wezwania do podjęcia działań naprawczych ) przedsiębiorca nie zapewnił dostępności produktu lub usługi, organ nadzoru rynku może wydać decyzję nakazującą zawieszenie dopuszczenia produktu do obrotu lub nawet wycofanie produktu z rynku czy wstrzymanie świadczenia usług. Ustawa przewiduje też kary pieniężne.

Normy i wytyczne

Obecnie trwają przygotowania krajowych wytycznych dla przedsiębiorców, które będą wyjaśniać zasady dostępności oferowanych produktów i usług, a także toczą się prace nad normami zharmonizowanymi, które zostaną wydane przez europejskie instytucje normalizacyjne.

Jednocześnie PFRON w partnerstwie z Urzędem Komunikacji Elektronicznej rozpoczną niebawem realizację projektu, który ma na celu zbudowanie sprawnego systemu nadzoru rynku, przygotowanie organów nadzoru rynku do realizacji swych ustawowych zadań, a także opracowanie wytycznych dla firm. Biznes będzie mógł też korzystać ze szkoleń i doradztwa, które będą realizowane ze środków funduszy UE w ramach konkursów organizowanych przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP).

Zostanie zapewniony dostęp do finansowania dla przedsiębiorców w celu zwiększenia dostępności prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, w tym umożliwienia im dostosowania swojej działalności do wymogów określonych w przepisach prawa. Wymogi te określa przede wszystkim ustawa o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, a także Europejskiego Aktu o Dostępności. W tym celu uruchomione zostaną preferencyjne pożyczki wraz z możliwością częściowego umorzenia kapitału pożyczki pod warunkiem m.in. zrealizowania celu pożyczki w postaci wspomnianego zwiększenia dostępności w dofinansowanym obszarze.

Pożyczki będą oferowane w ramach działań Banku Gospodarstwa Krajowego i również wspófinansowane ze środków UE - podobnie jak w przypadku działań PARP – ze środków programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego).

Treść ogłoszonej ustawy:https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20240000731