Zniesienie ubezwłasnowolnienia. Są szczegóły ustawy wprowadzającej model wspieranego podejmowania decyzji

- A na popołudniowym posiedzeniu Zespołu Programowania Prac Rządu podjęliśmy decyzję m.in.o formalnym uruchomieniu prac nad modelem wspieranego podejmowania decyzji – poinformował na Twitterze minister Maciej Berek, przewodniczący Komitetu Stałego Rady Ministrów - To rewolucyjna zmiana. Nie będzie już orzeczeń o całkowitym lub częściowym ubezwłasnowolnieniu. Osoby, które potrzebują wsparcia w prowadzeniu swoich życiowych spraw, otrzymają to wsparcie, bez pozbawiania ich podmiotowości prawnej – napisał minister Berek.

W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów pojawił się projekt ustawy, której celem jest wprowadzenie rozwiązań opartych na zastąpieniu ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji.

Według autorów projekt stanowi realizację Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami i krajowej Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030. To właśnie w tej Strategii przewidziano wprowadzenie w miejsce instytucji ubezwłasnowolnienia modelu wspieranego podejmowania decyzji.                                  

Pełnomocnictwo rejestrowe

Projekt zakłada m.in. możliwość ustanowienia pełnomocnika rejestrowego, który miałby  dokonywać czynności prawnych zarówno w sferze majątkowej jak i osobistej w przypadku, gdy dana osoba na przykład utraci w przyszłości zdolność do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem . W przeciwieństwie do opieki ustanawianej przez sąd, sam zainteresowany zabezpiecza i reguluje swoje sprawy osobiste oraz majątkowe na wypadek mogącej powstać w przyszłości niepełnosprawności. Sami autorzy projektu zakładają, że instytucja ta wymaga szczególnej regulacji prawnej.  Ma być ona też odpowiedzią na rosnącą liczbę osób z chorobami neurodegeneracyjnymi. 

Pełnomocnictwo medyczne

W projekcie ustawy przewidziany jest szczególny rodzaj pełnomocnictwa rejestrowego, określany mianem pełnomocnictwa medycznego. Jak wskazują autorzy projektu, w dotychczasowym stanie braku uregulowania pełnomocnictwa medycznego przez ustawę głównym punktem sporu było, czy w sprawach tak osobistych jak decyzje o opiece medycznej w ogóle dopuszczalne jest udzielenie upoważnienia innej osobie, a odpowiedź na takie pytanie była przeważnie negatywna. W obszarze opieki zdrowotnej, gdy stan mentalny pacjenta uniemożliwi mu decydowanie, konieczność podjęcia decyzji medycznej może ujawnić się natychmiast, dlatego umocowanie pełnomocnika powinno aktywować się od razu z chwilą utraty przez pacjenta kompetencji decyzyjnych.  

To właśnie kwestia wykonywania zabiegów – od prostego wyrwania zębów po operacje ratujące życie jest jedną z najczęstszych przyczyn podejmowania decyzji o ubezwłasnowolnieniu osób z niepełnosprawnością.

Dwa typy kuratorów

Przygotowany przez resort sprawiedliwości projekt wprowadza sądowy instrument wsparcia oparty na instytucji kuratora. Projekt przewiduje dwa typy kuratorów. Kurator wspierający będzie ustanawiany dla osób wymagających lżejszej formy wsparcia, a kurator reprezentujący dla osób wymagających intensywniejszej formy wsparcia.
Rolą kuratora wspierającego ma być  wspieranie  osoby pełnoletniej w prowadzeniu wszelkich spraw, spraw określonego rodzaju albo doraźnej pomocy w załatwieniu konkretnej sprawy. Osoba potrzebująca wsparcia zachowa pełną autonomię decyzyjną co do swoich spraw.

W przypadku kuratora reprezentującego, w sprawach, wynikających z czynności, których kurator może dokonywać w imieniu konkretnej osoby, osoba potrzebująca wsparcia nie będzie miała zdolności procesowej i decyzję w jej imieniu będzie podejmował kurator reprezentujący. Przyznanie prawa reprezentacji przez sąd ograniczone będzie jednak wyłącznie do określonego rodzaju spraw lub czynności wskazanych w postanowieniu sądu o powołaniu kuratora. Osoba wspierana będzie mogła samodzielnie zawierać umowy w drobnych sprawach życia codziennego lub czynności prawne polegające na zaciągnięciu zobowiązania lub rozporządzeniu mieniem o wartości nieprzekraczającej określonej przez sąd kwoty. Rozwiązanie to ma na celu

Kuratorzy obu rodzajów będą ustanawiani przez sąd. Kurator reprezentujący będzie powołany, gdy osoba potrzebująca wsparcia będzie znajdować się w stanie uniemożliwiającym zrozumienie treści lub skutki oświadczenia woli lub dokonać samodzielnie czynności prawnych, oraz która w związku z tym nie może w dostateczny sposób chronić swoich interesów.

Co ważne, kurator będzie wyznaczany na oznaczony czas, nie dłuższy niż 5 lat. Ustanowienie kuratora będzie mogło być ponowione.

Asysta prawna

Kolejnym rozwiązaniem zawartym w projekcie jest asysta prawna. Projekt opisuje m.in. zasady zawierania umowy asysty prawnej między przyjmującym obowiązki asystenta prawnego i osobą zlecającą asystę, a istotą zobowiązania będzie udzielenie osobie wsparcia w wykonywaniu zdolności do czynności prawnych przy prowadzeniu określonych w umowie własnych spraw osoby zlecającej asystę prawną. Projekt przewiduje klauzulę generalną w postaci dobrych obyczajów, którymi powinny się kierować strony umowy, a przyjmujący obowiązki asystenta prawnego będzie zobowiązany powstrzymywać się od nadmiernego wywierania wpływu na swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli przez osobę zlecającą asystę.