Co może zmienić podpisanie protokołu fakultatywnego?

- Pragnę potwierdzić gotowość oraz chęć podjęcia działań zmierzających do podpisania i ratyfikacji wspomnianego protokołu – tak Ministra Dziemianowicz-Bąk napisała do Rzecznika Praw Obywatelskich w piśmie, dotyczącym podpisania przez Polskę protokołu fakultatywnego do Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnością. 

Protokół zakłada przede wszystkim możliwość wysyłania przez obywateli skarg do Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych przy ONZ. Jaki skutek dla polskiego systemu prawnego może mieć jego podpisanie? Zapytaliśmy o to Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.

Dwie procedury

- Protokół fakultatywny ustanawia dwie procedury mające na celu wzmocnienie wdrażania i monitorowania Konwencji. Pierwszą z nich jest procedura komunikacji indywidualnej umożliwiająca osobom fizycznym wnoszenie do Komitetu petycji dotyczących naruszeń ich praw – tłumaczy dr Monika Wiszyńska-Rakowska, Pełnomocniczka RPO ds. osób z niepełnosprawnościami - Drugą jest procedura dochodzeniowa dająca Komitetowi uprawnienia do podejmowania dochodzeń w sprawie poważnych lub systematycznych naruszeń Konwencji. Komitet został również upoważniony do żądania podjęcia środków przejściowych, celem uniknięcia nieodwracalnych szkód wynikających ze zgłaszanych naruszeń - dodaje prawniczka.

Skargi w Strategii

Dr Wiszynska-Rakowska wskazuje przy okazji, że w przygotowanej jeszcze przez poprzedni rząd Strategii na rzecz osób z niepełnosprawnościami na lata 2021-2030, dostrzeżono potrzebę wypracowania mechanizmów umożliwiających złożenie skargi przez osoby z różnymi niepełnosprawnościami.

- Działanie zakłada również informowanie osób z niepełnosprawnościami o ich prawach i możliwościach zgłaszania skarg, które będą rozpatrywane w ramach niezależnego mechanizmu kontroli. Powyższe informacje miały zostać opracowane w polskim języku migowym, tekście łatwym do czytania i zrozumienia oraz systemie komunikacji osób głuchoniewidomych. Wskazany mechanizm miał jednak umożliwiać składanie skarg na poziomie krajowym – tłumaczy.

Polska na szarym końcu

Od podpisania Konwencji ONZ przez nasz kraj minie w tym roku 13 lat, to Polska jest jednym z dwóch ostatnich krajów członkowskich Unii Europejskie, które nie podjęły jeszcze kroków w celu podpisania i ratyfikacji protokołu. Oprócz Polski nie zrobiła tego jeszcze tylko Holandia.

Tu trzeba zaznaczyć, że o konieczności podpisania protokołu mówili m.in. kolejni Rzecznicy Praw Obywatelskich od czasów dra Janusza Kochanowskiego.

- Wreszcie warto się zastanowić nad ratyfikacją protokołu dodatkowego do Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Przykłady z Węgier pokazują, że mechanizm skargowy – przewidziany powyższym protokołem – może być skuteczną metodą egzekucji praw – mówił nam dzisiejszy Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar,w wywiadzie udzielonym jeszcze przed objęciem stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich. 

Co w taki razie stało na przeszkodzie?

Trzy lata robią różnicę

- W stanowisku Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przedstawionym w piśmie z 23 marca 2016 r. podkreślono, że sposób sformułowania większości postanowień dotyczących społecznych praw człowieka nie pozwala, przy zastosowaniu zwykłych i powszechnie uznanych metod interpretacji, na wywiedzenie z nich uprawnień indywidualnych(praw podmiotowych). Zdaniem ówczesnego Ministra (była to wówczas Elżbieta Rafalska przyp. red.), Komitet do spraw praw osób niepełnosprawnych doszukiwać się będzie w zapisach dotyczących praw społecznych elementów praw podmiotowych w oparciu o koncepcję minimalnych standardów zasadniczych. Koncepcja ta jest jednak kwestionowana przez państwa – przypomina dr Wiszyńska-Rakowska - Dodatkowo podkreślono, że istnieje rozbieżność decyzji komitetu i polskich sądów w kwestii powoływania się przez osoby indywidualne postanowień umów międzynarodowych dotyczących praw społecznych jako podstawy skarg. W dalszej części pisma wyrażano również obawy, że wielokrotna wymiana korespondencji, organizacja spotkania delegacji krajowej z komitetem i ocena, czy zalecenia komitetu zostały w pełni wykonane, wydaje się wykraczać poza to, do czego uprawniony jest komitet – wskazuje Pełnomocniczka RPO.

W 2022 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej potwierdziło, że przedstawione wcześniej stanowisko Polski w kwestii ratyfikowania tej umowy międzynarodowej nie uległo zmianie – ratyfikacja nie jest planowana.

Dopiero w styczniu tego roku Ministra Agnieszka Dziemianowicz-Bąk wyraziła wolę zmianę tego stanu rzeczy.