Dekalog pracującego rencisty

Czy gdy zacznę pracować, stracę rentę? Czym jest przychód, a czym dochód? Kiedy muszę zwracać rentę? Dostajemy wiele pytań od rencistów, którzy chcą być aktywni zawodowo. Odpowiadamy na 10 najczęstszych.

Pytanie 1. Praca a utrata renty

Mam rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Zamierzam podjąć zatrudnienie. Czy każde wynagrodzenie, które otrzymam, spowoduje zabranie mi renty?

Osoby uznane za niezdolne do pracy mogą być zatrudnione, a podjęcie zatrudnienia nie oznacza automatycznie utraty renty.

Na zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości wpływa przychód osiągany z tytułu wykonywania działalności podlegającej obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Za działalność podlegającą obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym uważa się m.in. zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.

Szczegółowe informacje, jakiego rodzaju działalność objęta jest obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, można znaleźć na stronie ZUS.

Jeśli przychód, osiągany przez osobę otrzymującą rentę z tytułu niezdolności do pracy:

• nie przekroczy 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, renta wypłacana jest w pełnej wysokości;
• przekroczy 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, ale nie przekroczy jego 130 proc., świadczenie będzie zmniejszone o kwotę przekroczenia przychodu;
• przekroczy 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nastąpi zawieszenie prawa do renty.

Informacje o aktualnych kwotach maksymalnego zmniejszenia oraz wysokości kwot powodujących zmniejszenie lub zawieszanie świadczeń można znaleźć na stronie ZUS.

Zatem odpowiedź na pytanie brzmi: zawieszenie prawa do renty nastąpi jedynie w przypadku, jeśli osoba pobierająca rentę uzyska przychód przekraczający 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Pytanie 2. Praca z rentą socjalną

Mam rentę socjalną. Dostałam propozycję pracy, ale kolega mi powiedział, że jak zacznę pracować, to nie będę otrzymywała renty. Czy to prawda?

Nie, podjęcie zatrudnienia nie oznacza utraty prawa do renty socjalnej. Ustawa o rencie socjalnej precyzuje, kiedy świadczenie to jest zawieszane. W przypadku renty socjalnej jest inaczej niż w przypadku renty z tytułu niezdolności do pracy, prawo do renty socjalnej podlega bowiem zawieszeniu za miesiąc, w którym osoba uprawniona osiągnęła przychód w łącznej kwocie przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych.

A zatem podjęcie zatrudnienia nie oznacza zawieszenia renty. Dopiero uzyskanie ww. przychodu oznacza jej zawieszenie. W przypadku renty socjalnej katalog przychodów powodujących jej zawieszenie jest jednak szerszy niż w przypadku renty z tytułu niezdolności do pracy.

Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, m.in. pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, umowy zlecenia, umowy agencyjnej, itp. oraz całego szeregu innych przychodów, np. kwoty świadczenia rehabilitacyjnego, stypendium sportowego, itp.

Należy także pamiętać, że w przypadku renty socjalnej, przy przekroczeniu dopuszczalnego limitu osiąganego przychodu, renta nie jest zmniejszana, ale zawieszana (nawet jeśli kwota zostanie przekroczona np. o 2 zł). W praktyce oznacza to, że za miesiące, w których przekroczony jest dopuszczalny limit, świadczenie się nie należy.

Pełne informacje, dotyczące zawieszania prawa do renty socjalnej, można znaleźć na stronie ZUS.

Pytanie 3. Przychód a dochód

Jestem pracującym rencistą. Powiedziano mi, że renta może być zmniejszona lub zawieszona, jeśli osiągnę przychód w określonej wysokości. Czy przychód to jest to samo, co dochód?

Nie, chociaż często w potocznym rozumieniu oba wyrażenia używane są zamiennie. 

Przychód oznacza dochody bez uwzględnienia kosztów uzyskania przychodu, czyli to są kwoty brutto, podane np. w umowie o pracę.

Koszty uzyskania przychodu to wydatek poniesiony w celu uzyskania przychodu lub utrzymania źródła przychodów.

Dochód zaś to są przychody pomniejszone o koszty uzyskania przychodu. 

To od dochodu, po dokonaniu przewidzianych przepisami odliczeń (np. składki na ubezpieczenie społeczne, ulgi itp.), naliczany jest podatek dochodowy (PIT).

Warto zwrócić uwagę , że w poszczególnych ustawach często ustawodawca definiuje, co na potrzeby danej ustawy rozumie przez dochód. Inaczej np. dochód rozumiany jest w Ustawie o pomocy społecznej, a inaczej przy ubieganiu się o dofinansowanie np. do turnusu rehabilitacyjnego.

Pytanie 4. Netto czy brutto?

Czy kwoty dorabiania do renty, podawane przez ZUS, to są kwoty netto, czy brutto?

Kwoty wynagrodzeń, podawane w umowach, jak i wysokość świadczeń emerytalno-rentowych, podawana w decyzjach, są to kwoty brutto, czyli przed potrąceniem obowiązujących składek na ubezpieczenie społeczne i podatek. Podobnie jest z podawanymi na stronach ZUS informacjami o kwotach limitów dorabiania do rent, zawsze są to kwoty brutto.

Zatem sprawdzając, czy nie jest przekroczony limit przychodu, nie należy brać pod uwagę wynagrodzenia przelewanego przez pracodawcę na konto, a kwotę zawartą w umowie.

Pytanie 5. Kto pilnuje limitów?

Mam rentę socjalną i pracuję. Miałem otrzymywać wynagrodzenie w wysokości, która nie powoduje zawieszenia świadczenia. Okazało się, że muszę zwrócić rentę za trzy miesiące, ponieważ moje zarobki przekroczyły dopuszczalne limity. Dlaczego mam zwracać rentę? Przecież pracodawca powinien tego pilnować.

Niestety, opisana powyżej sytuacja zdarza się dość często. Jak już wcześniej nadmieniliśmy, prawo do renty socjalnej jest zawieszane za miesiąc, w którym osoba uprawniona osiągnęła przychód w łącznej kwocie przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych.

Zgodnie z przepisami Ustawy o rencie socjalnej, obowiązek powiadomienia ZUS o osiąganych przychodach spoczywa na osobie pobierającej rentę socjalną lub jej przedstawicielu ustawowym (opiekun prawny lub kurator). Powiadomienie to powinno nastąpić w formie pisemnego oświadczenia, a jeśli od osiąganego przychodu odprowadzane są składki na ubezpieczenia społeczne, osoba pobierająca rentę socjalną zobowiązana jest do przedłożenia zaświadczenia wystawionego przez płatnika składek (np. pracodawcę).

Zatem, w myśl powyższego przepisu, to pracownik pobierający rentę socjalną jest zobowiązany do monitorowania swoich przychodów i powiadamiania ZUS o ich wysokości.

W przypadku przekroczenia dopuszczonych przepisami kwot przychodu, należy za miesiące, w których przekroczony został przychód, nienależnie pobrane świadczenia zwrócić.

W opisanej sytuacji można jedynie złożyć do ZUS prośbę o rozłożenie zaległości na raty i potrącanie jej z aktualnie wypłacanego świadczenia.

Pytanie 6. Rocznie czy miesięcznie?

Otrzymuję rentę socjalną, mam pracę sezonową, przez kilka miesięcy zarabiam ok. średniej krajowej, przez pozostałą część roku nie mam żadnych innych dochodów. Wiem, że są limity dochodów, których nie mogę przekroczyć. Czy moje dochody mogę rozliczać w skali roku, czy za muszę poszczególne miesiące?

Niestety, w przypadku renty socjalnej nie można uzyskiwanych dochodów rozliczać w skali roku. Tak jak wcześniej już wyjaśnialiśmy, prawo do renty socjalnej jest zawieszane za miesiąc, w którym osoba uprawniona osiągnęła przychód w łącznej kwocie przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych.

W przypadku osiągania wysokich dochodów, przekraczających ww. limity, prawo do renty socjalnej będzie zawieszone za te miesiące, w których uzyskiwany jest przychód.  Zatem za miesiące, w których przychody przekraczają ww. przychód, świadczenie się nie należy. Osoba pobierająca świadczenie jest zobowiązana do zawiadomienia ZUS o osiąganiu przychodów, przekraczających powodujących zawieszenie prawa do renty.

Pytanie 7. Kwota maksymalnego zmniejszenia

Co to jest kwota maksymalnego zmniejszenia świadczenia?

Renta z tytułu niezdolności do pracy jest zmniejszana w przypadku przekroczenia przez osobę ją pobierającą przychodu w kwocie 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS dla celów emerytalnych. Świadczenie jest zmniejszane o kwotę przekroczenia przychodu, tj. kwotę stanowiącą różnicę między osiąganym przychodem a progiem zarobkowym, określonym wskaźnikiem 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia:

• 24 proc. kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji – dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy,
• 18 proc. kwoty bazowej – dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

Zmniejszenie świadczenia nie może przekraczać tzw. maksymalnej kwoty zmniejszenia.

Informacje o wysokości aktualnie obowiązującej wysokości kwot maksymalnego zmniejszenia można znaleźć na stronie ZUS.

Pytanie 8. Kwoty graniczne

Mam rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Dodatkowe umowy mam kilka razy w roku, ale są to duże kwoty. Czy ZUS zabierze mi rentę?

Osoba podejmująca zatrudnienie powinna zawiadomić ZUS w formie pisemnej o osiąganych przychodach.

Jest możliwość rocznego rozliczenia świadczeń, polega ono na porównaniu kwot przychodu uzyskanego przez rencistę w rozliczanym roku z kwotami granicznymi, ustalonymi dla tego roku. Ten system rozliczania jest korzystny dla osób osiągających przychód kilka razy w roku.

Warto jednak sprawdzić na stronie ZUS, jakie kwoty graniczne ustalone są dla danego roku, aby uniknąć konieczności zwracania świadczenia.

Dla przykładu, graniczne kwoty przychodu dla 2014 r. wynoszą odpowiednio:

• 31 822,80 zł – suma kwot przychodu odpowiadających 70 proc. przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w 2014 r.,
• 59 099,00 zł – suma kwot przychodu, odpowiadających 130 proc. przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w 2014 r.

Jeżeli łączna kwota przychodu, osiągniętego przez rencistę w danym roku, nie przekroczyła niższej kwoty granicznej przychodu, to ZUS ustala, że w roku tym świadczenie przysługiwało w pełnej wysokości.

Jeżeli zaś przychód uzyskany przez rencistę przekroczył niższą kwotę graniczną, ustaloną dla danego roku (nie przekroczył jednak wyższej kwoty granicznej), oddział ZUS ustali, że świadczenie powinno być zmniejszone. Jeżeli w danym roku rencista uzyska przychód w wysokości przekraczającej wyższą kwotę graniczną, w decyzji rozliczającej świadczenie oddział ZUS ustali, że w całym roku renta podlegała zawieszeniu. W takiej sytuacji będzie istniała konieczność zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Pytanie 9. Jak zgłaszać ZUS zarobki?

W jakiej formie mam zawiadamiać ZUS o zarobkach w danym roku?

Zgodnie z Art. 127 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS, rencista jest zobowiązany zawiadomić organ rentowy o podjęciu zatrudnienia oraz o wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu, a po upływie roku kalendarzowego – o wysokości tego przychodu uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym.

Jeśli osoba ubiegająca się o rentę jest zatrudniona, to informację o zatrudnieniu i osiąganych przychodach może umieścić we wniosku. Natomiast osoba uprawniona do świadczeń, która podejmuje dodatkową pracę zarobkową, jest zobowiązana do zawiadomienia o tym ZUS, np. na formularzu ZUS Rw-73 lub w innej pisemnej formie. W zawiadomieniu tym musi koniecznie znajdować się informacja, od kiedy dodatkowa praca została podjęta oraz o wysokości przychodu (kwota brutto z umowy).

Z obowiązku zawiadomienia ZUS nie zwalnia świadczeniobiorcy fakt, że ZUS został powiadomiony o powyższych okolicznościach przez pracodawcę.

Każdy rencista, który w ciągu minionego roku kalendarzowego pozostawał w zatrudnieniu (tj. podlegał obowiązkowi ubezpieczeń społecznych), zobowiązany jest do nadesłania zaświadczenia (oświadczenia) o wysokości osiągniętego przychodu. Zaświadczenie to należy nadsyłać po zakończeniu roku, w terminie do ostatniego dnia lutego.

Zawiadomienie ZUS o osiąganych przychodach jest też korzystne w sytuacji, gdy ZUS wyda decyzję o nienależnie pobranych świadczeniach, ponieważ wówczas może dochodzić ich zwrotu wyłącznie do jednego roku kalendarzowego poprzedzającego rok wydania decyzji o rozliczeniu świadczenia.

W przypadku świadczeniobiorcy, który takiego zawiadomienia nie złożył, gdy wydana zostanie decyzja o rozliczeniu renty, ZUS może dochodzić zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres 3 lat kalendarzowych poprzedzających rok, w którym wydano tę decyzję.

Pytanie 10. Umowa o dzieło

Czy umowa o dzieło wlicza się do limitu zarobków? Mam rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

Umowa o dzieło nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, jak i ubezpieczenia zdrowotnego. A więc przychody te nie są wliczane do przychodów powodujących zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia rencistów, którzy osiągali przychód z tytułu tego rodzaju pracy. Przychody z takiej pracy pozostają bez wpływu na wysokość należnych świadczeń.

Jednak nie w każdym przypadku wypłacone na podstawie takiej umowy wynagrodzenie jest wolne od składek na te ubezpieczenia.

Składki na ubezpieczenie społeczne są bowiem odprowadzane od umowy o dzieło, jeżeli umowę taką rencista zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Jeśli zatem składki na ubezpieczenie społeczne od umowy o dzieło zostały odprowadzone, to ww. przychód jest brany pod uwagę przy ustalaniu czy osiągnięty przychód powoduje np. zmniejszenie świadczeń.