Zwolnienie od kosztów sądowych. Ustanowienie adwokata z urzędu.

Osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji finansowej, mogą ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata z urzędu. Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych można wnieść zarówno na początku (wnosząc pozew bądź odpowiedź na pozew) bądź w toku sprawy.

Koszty sądowe obejmują opłaty sądowe (wpis i opłatę kancelaryjną) oraz zwrot wydatków.

Do wydatków należą w szczególności:

1. diety i koszty podróży należne sędziom i pracownikom sądowym z powodu dokonywania czynności poza siedzibą sądu oraz ryczałt należny im za dokonywanie oględzin w sprawach dotyczących nieruchomości rolnych położonych poza miejscowością będącą siedzibą sądu,
2. należności świadków, biegłych i tłumaczy oraz kuratorów stanowionych w danej sprawie,
3. opłaty należne innym osobom lub instytucjom,
4. koszty opłat telefonicznych i telegraficznych,
5. koszty przewozu osób, zwierząt i rzeczy, utrzymywania ich lub przechowywania,
6. koszty ogłoszeń,
7. koszty pobytu w areszcie,
8. ryczałty należne kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w sprawach o unieważnienie małżeństwa, ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, rozwód, separację oraz za obecność przy kontaktach rodziców z dziećmi, ustalonych przez sąd opiekuńczy.

Od obowiązku uiszczenia kosztów sądowych zwolnieni są:

• strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd
• strona dochodząca ustalenia ojcostwa i roszczeń z tym związanych
• strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych
• prokurator
• kurator
• strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone.

Od kosztów sądowych zwolnieni są także pracownicy w sprawach o roszczenia wynikające ze stosunku pracy. (Postępowanie w sprawach o roszczenia pracodawcy ze stosunku pracy jest także wolne od opłat sądowych. Sąd pracy w orzeczeniu kończącym postępowanie w instancji rozstrzyga o tych wydatkach, z tym że obciążenie pracownika tymi wydatkami może nastąpić w wypadkach szczególnie uzasadnionych).

Sąd może także przyznać częściowe zwolnienie od kosztów sądowych.

Jak starać się o zwolnienie z opłat kosztów sądowych?

Należy złożyć oświadczenie, że nie jest się w stanie, bez uszczerbku finansowego koniecznego do utrzymania siebie lub rodziny, ponieść kosztów sądowych. Oświadczenie powinno obejmować dokładne dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach. Od sądu zależy uznanie tego oświadczenia za dostateczne do zwolnienia od kosztów sądowych. Do wniosku powinien być dołączony dokument potwierdzający dochody.

Wniosek należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Jeśli strona mieszka poza siedzibą tego sądu, wniosek może złożyć w sądzie powiatowym miejsca swego zamieszkania. Sąd powiatowy prześle niezwłocznie wniosek właściwemu sądowi.

Sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli, na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej, poweźmie wątpliwości co do istotnego stanu majątkowego strony domagającej się zwolnienia od kosztów sądowych lub z niego korzystającej.

Adwokat z urzędu

Jedynie osoba zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części ma prawo zgłosić wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego z urzędu.

Prawo zgłoszenia takiego wniosku przysługuje także stronie korzystającej ze zwolnienia od kosztów sądowych z mocy ustawy. Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego dla strony zwolnionej od kosztów sądowych jest równoznaczne z udzieleniem jej pełnomocnictwa procesowego.

Od odmowy zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcia takiego zwolnienia oraz w wypadku odmowy ustanowienia adwokata lub jego odwołanie przysługuje zażalenie do sądu II instancji.

Termin do wniesienia zażalenia jest tygodniowy i liczy się od doręczenia postanowienia, a gdy strona nie zażądała w terminie przepisanym doręczenia postanowienia zapadłego na rozprawie - od ogłoszenia postanowienia.

Od wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata oraz od ewentualnego zażalenia na odmowę zwolnienia z kosztów lub ustanowienia adwokata - nie pobiera się opłat sądowych.

Zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi.
Sąd cofnie zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jeżeli okaże się, że okoliczności, na których podstawie je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć.
Zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jak również wniesienie środka odwoławczego od odmowy zwolnienia od kosztów sądowych nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania, chyba że chodzi o zwolnienie powoda od kosztów sądowych na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed wytoczeniem powództwa. Sąd może jednak wstrzymać rozpoznanie sprawy aż do prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku i w związku z tym nie wyznaczać rozprawy, a wyznaczoną rozprawę odwołać lub odroczyć.

MG źródło: Kodeks Postępowania Cywilnego.

Opracowanie: Anna Panfil