Środki unijne. Dostępność obowiązkowa

W latach 2014-2020 do Polski trafi z Unii Europejskiej 82,5 mld euro. Zgodnie z zasadą równości szans, finansowane z tych środków szkolenia, usługi czy budynki muszą być dostępne dla osób z niepełnosprawnością. Co to znaczy? Jak tego pilnować?

Polska jest na początku nowego okresu korzystania ze środków Unii Europejskiej (okres programowania 2014-2020). Jedną z tzw. polityk horyzontalnych funduszy unijnych jest równość szans. Jako że zasada ta jest horyzontalna, dotyczy wszystkich programów operacyjnych.

Oznacza to, że przedsięwzięcia współfinansowane ze środków europejskich powinny być zgodne z polityką równości szans. Konieczne jest więc zapewnienie równego traktowania kobiet i mężczyzn. Nie dopuszcza się dyskryminacji ze względu na wiek, poglądy, pochodzenie, religię czy niepełnosprawność. Co za tym idzie, wszelkie finansowane z funduszy unijnych szkolenia, staże, usługi, inwestycje transportowe, budynki czy technologie powinny być dostępne dla osób z niepełnosprawnością.

Prosty przykład

Prócz specjalnych działań na rzecz osób z niepełnosprawnościami, ich potrzeby muszą być więc uwzględnione we wszelkich innych działaniach. Prosty przykład – szkolenie komputerowe dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności powinno być organizowane w budynku bez barier architektonicznych, z pętlą indukcyjną oraz przy obecności tłumacza języka migowego. A jak będzie wyglądała organizacja takiego samego szkolenia dla osób bezrobotnych? Właściwie tak samo, ponieważ na takie szkolenie również mogą zgłosić się osoby z niepełnosprawnościami.

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 2010-2020, Europa 2020: strategia Unii Europejskiej na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia – to tylko niektóre akty prawne, mówiące o równym traktowaniu i obowiązku zapewniania dostępności.

Unia Europejska już na etapie planowania wymaga respektowania potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Jest to tzw. projektowanie uniwersalne, które ma zapewniać dostępność nie tylko podczas realizacji projektu, ale również w fazie końcowej – wszelkie produkty (np. publikacje, filmy) również mają być w formie dostępnej dla każdego.

Co ma być dostępne?

2 grudnia 2015 r. Europejska Komisja przedstawiła propozycję Europejskiego Aktu Dostępności, który ma wyznaczać wspólne wymogi dostępności dla niektórych podstawowych produktów i usług, które pomogą osobom z niepełnosprawnością w Unii Europejskiej w pełni uczestniczyć w życiu społecznym.

Europejski Akt Dostępności nakazuje, by do potrzeb osób z niepełnosprawnością dostosowane były m.in.:

• komputery i systemy operacyjne,
• bankomaty, biletomaty,
• smartfony,
• sprzęt związany z usługami telewizji cyfrowej,
• usługi telefonii i powiązany z nią sprzęt,
• transportowe pasażerskie usługi lotnicze, autobusowe, kolejowe i wodne,
• usługi bankowe,
• e-książki,
• e-handel.

Wymagania dyrektywy mają charakter ogólny i opierają się na funkcjonalności. Mówiąc w dużym skrócie, cechy produktów i usług muszą być dostępne, ale nie są narzucane konkretne techniczne rozwiązania czy usługodawcy.

Pytania i odpowiedzi o dostępność projektów

Do wejścia w życie tego Aktu jeszcze sporo czasu, dlatego zapytaliśmy Ministerstwo Rozwoju, jak dziś wygląda uwzględnianie potrzeb osób z niepełnosprawnością w projektach unijnych. Poniżej prezentujemy odpowiedzi.

1. Jak respektowana jest „Zasada równość szans – odpowiedź na dyskryminację”? Czy są to tylko zalecenia, czy sztywne wytyczne?

Osoby z niepełnosprawnościami w Polsce stanowią ok. 12 proc. populacji naszego kraju. Mimo że w ostatnich latach sytuacja tej grupy na rynku pracy poprawiła się, nadal ok. 80 proc. osób z niepełnosprawnościami to osoby bierne zawodowo. To niewykorzystany potencjał, zwłaszcza w kontekście wyzwań demograficznych stojących przed Polską i przed Europą. Poprawianie dostępu do zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami, ich społeczna i zawodowa aktywizacja ma szczególne znaczenie dla realizacji celów, jakie stawia przed nami Strategia Europa 2020.

Niezwykle ważne jest wzmacnianie potencjału beneficjentów w działaniach na rzecz osób z niepełnosprawnościami, a także zapewnianie, że projekty będą dostosowane do potrzeb tych osób, tak aby mogły w pełnym wymiarze korzystać z unijnego wsparcia. Stąd też ministerstwo w ramach perspektywy finansowej 2014-2020 stawia akcent na wdrożenie dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Chcemy zagwarantować zwiększenie udziału osób z niepełnosprawnościami w projektach. Pomóc mają w tym Wytyczne w zakresie realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz zasady równości szans kobiet i mężczyzn w ramach funduszy unijnych na lata 2014-2020.

Celem dokumentu jest zagwarantowanie, aby wszystkie programy operacyjne zaplanowały mechanizmy przeciwdziałające wszelkim formom dyskryminacji, w tym ze względu na niepełnosprawność. Oznacza to, że Wytyczne obowiązują wszystkich uczestników systemu wdrażania funduszy europejskich. Instytucje Zarządzające programami muszą uwzględniać wymogi wynikające w wytycznych w systemie realizacji programu, za który są odpowiedzialne. Wytyczne znajdują się na stronie Programu Wiedza Edukacja Rozwój.

2. Czy istnieje jakiś dokument mówiący o monitoringu w zakresie sprawozdawczym z realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami?

Wspomniane wcześniej Wytyczne zawierają podrozdział mówiący o obowiązkach instytucji w zakresie monitoringu i sprawozdawczości w zakresie realizacji zasad równości szans, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Natomiast horyzontalnie kwestie monitoringu i sprawozdawczości regulują dwa odrębne dokumenty: Wytyczne MIiR w zakresie monitorowania postępu rzeczowego realizacji programów operacyjnych na lata 2014-2020 oraz Wytyczne MIiR w zakresie sprawozdawczości na lata 2014-2020.

3. Czy ocena każdego projektu uwzględnia osoby z niepełnosprawnością?

Wytyczne jasno wskazują, że we wniosku o dofinansowanie projektów finansowanych z Funduszy Europejskich wymaga się wskazania sposobu realizacji zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Minimalnym wymogiem w przypadku oceny projektów pod kątem niniejszej zasady jest umieszczenie w karcie oceny projektu przynajmniej jednego pytania oceniającego spełnienie lub neutralność danego projektu w odniesieniu do zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami.

4. Co w przypadku braku zapewnienia dostępności w projekcie unijnym? Co np. w sytuacji, gdy szkolenie, finansowane ze środków unijnych, odbywać się będzie w niedostosowanym budynku? Czy będą wyciągane jakieś konsekwencje, np. nakaz zwrotu dofinansowania? Czy będzie to monitorowane i kto będzie za to odpowiedzialny?

Obowiązywanie Wytycznych, zarówno dla instytucji jak i potencjalnych beneficjentów, oznacza potrzebę zmiany filozofii działania i de facto wymusza każdorazowo refleksję dotyczącą zapewnienia dostępności do potrzeb uczestników projektów, o ile takowe wystąpią, jak i możliwości użytkowania w przyszłości danego produktu, projektu przez osoby z niepełnosprawnościami.

W przypadku projektów dedykowanych osobom z niepełnosprawnością ruchową, np. korzystających z wózków inwalidzkich, oznacza to uwzględnienie wydatków na dostosowanie infrastruktury już we wniosku o dofinansowanie (np. montaż platformy, podnośnika itd.). Z kolei w projektach ogólnodostępnych w przypadku wystąpienia potrzeby sfinansowania dodatkowych kosztów w związku z uczestnikami z niepełnosprawnościami, projektodawca może wnioskować do instytucji podejmującej decyzję albo będącą stroną umowy o zwiększenie wartości dofinansowania projektu.

Rolą systemu wyboru projektów jest zapewnienie wyłaniania tych przedsięwzięć, które zapewniają dostępność udziału w projektach osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Jeżeli dany projekt byłby następnie realizowany niezgodnie ze zobowiązaniami zawartymi w umowie o dofinansowanie, może liczyć się z konsekwencjami w postaci uznawania części wydatków za niekwalifikowane.

W celu zwiększenia świadomości osób zaangażowanych w system realizacji programów operacyjnych, w tym w szczególności w proces wyboru projektów, ministerstwo podejmuje dodatkowe działania służące właściwej realizacji w praktyce zobowiązań wynikających z Wytycznych. W tym celu prowadzone są obecnie prace m.in. nad przygotowaniem poradnika wskazującego na praktyczne elementy zapewniania dostępności projektów dla osób z niepełnosprawnościami, jak również nad przygotowaniem odpowiednich szkoleń z tej tematyki.