Weszła w życie ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie

29 czerwca 2003 weszła w życie część przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Nowe uregulowania dotyczą m.in. Rady Działalności Pożytku Publicznego i pracy wolontariuszy. Pozostałe przepisy (art. 5 ust. 1 pkt 1 i ust. 4, art. 11-34 oraz art. 35 ust. 2 pkt 5) wchodzą w życie z dniem 1 stycznia 2004 r.

Wolontariat

Ustawa reguluje status wolontariuszy, którzy dotychczas działali nieformalnie. Od 29 czerwca 2003 r. wolontariusze będą mogli wykonywać świadczenia zarówno na rzecz organizacji pozarządowych (w tym w organizacji pożytku publicznego), jak i w organach administracji publicznej czy w jednostkach im podległych, z wyjątkiem jednostek prowadzących działalność gospodarczą.

Zakres świadczeń wolontariuszy, sposób i czas ich wykonania powinien zostać uregulowany w porozumieniu pomiędzy wolontariuszem a podmiotem korzystającym z jego świadczeń. Jeśli okres wykonywania świadczenia przekracza 30 dni, porozumienie powinno być sporządzone na piśmie.

Wolontariat jest pracą bez wynagrodzenia. Jednakże korzystający ze świadczeń wolontariusza jest zobowiązany do pokrywania kosztów podróży służbowych i diet (z tego obowiązku może go zwolnić sam wolontariusz, zwolnienie musi mieć formę pisemną). Nie ma żadnych przeszkód, aby zatrudniający finansował inne niezbędne koszty związane z wykonywaniem świadczenia, np. szkolenia.

Art. 46 ustawy stanowi, że wolontariuszowi mogą przysługiwać świadczenia zdrowotne. Jednak podmiot korzystający ze świadczeń wolontariusza nie ma obowiązku zgłoszenia go do ubezpieczenia zdrowotnego. Ponadto ustawa, mimo że przewiduje możliwość ubezpieczenia zdrowotnego wolontariusza, nie wskazuje podmiotu, który je finansuje. Istotne novum stanowi nałożenie na pracodawcę obowiązku ubezpieczenia wolontariusza wykonującego świadczenie nie dłużej niż 30 dni od następstw nieszczęśliwych wypadków.

Działalność pożytku publicznego

Zgodnie z ustawą działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona w sferze zadań publicznych. Obejmuje ona m.in. pomoc społeczną, działalność charytatywną, promocję zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy oraz działania na rzecz osób niepełnosprawnych. Działalność pożytku publicznego różni się od działalności gospodarczej przede wszystkim tym, iż jej celem nie może być osiągnięcie zysku. Działalność ta może być prowadzona jako działalność nieodpłatna albo odpłatna. Działalność nieodpłatna polega na świadczeniu usług, za które podmioty prowadzące działalność nie uzyskują wynagrodzenia. Natomiast działalność odpłatna polega na sprzedaży towarów lub odpłatnym wykonywaniu usług. Jednakże podmioty, które będą chciały prowadzić odpłatną działalność pożytku publicznego, nie będą mogły prowadzić działalności gospodarczej w tym samym zakresie.
Działalność pożytku publicznego prowadzą: organizacje pozarządowe spoza sektora finansów publicznych, które nie działają w celu osiągnięcia zysku, osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, w tym fundacje i stowarzyszenia.

Organizacje pożytku publicznego

Ze statusem organizacji pożytku publicznego wiążą się pewne przywileje - m.in. zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych, podatku od nieruchomości, podatku od czynności cywilnoprawnych, opłaty skarbowej, opłat sądowych (w związku z prowadzoną przez nią działalnością pożytku publicznego). Organizacja może nabywać na szczególnych warunkach prawo użytkowania nieruchomości będącej własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Ustawa daje każdemu podatnikowi prawo przekazania jednego procenta należnego państwu podatku dochodowego od osób fizycznych na rzecz wybranych przez siebie organizacji pożytku publicznego. Każdy, kto zechce wesprzeć organizację pożytku publicznego, musi najpierw obliczyć swój podatek, następnie wpłacić do 1% podatku na rachunek organizacji i wykazać to w formularzu PIT. Natomiast Urząd Skarbowy zwróci podatnikowi tę kwotę dopiero po rozliczeniu całego roku podatkowego.

Ustawa daje organizacji pożytku publicznego możliwość nieodpłatnego informowania o swojej działalności w publicznej radiofonii i telewizji.
Ustawa nakłada na organizacje pożytku publicznego także nowe obowiązki, jak np. obowiązek ogłaszania corocznych sprawozdań finansowych.

Korzystanie z działalności pożytku publicznego przez organy administracji publicznej

Ustawa reguluje zasady współpracy organów administracji publicznej w sferze zadań publicznych z organizacjami pozarządowymi. Współpraca ta ma polegać m.in. na zlecaniu realizacji zadań publicznych i na powierzeniu wykonania zadania publicznego wraz z udzielaniem dotacji na jego realizację bądź na wsparciu wykonania zadania i udzieleniu dofinansowania. Wprawdzie przed wejściem w życie ustawy administracja publiczna również współpracowała z organizacjami pozarządowymi, ale brak było generalnych podstaw normatywnych nawiązywania takiej współpracy.

Od 1 stycznia 2004 r. organizacje pożytku publicznego będą otrzymywały zlecenia na realizację zadań publicznych na podstawie konkursu ofert. Zdaniem prof. Huberta Izdebskiego, jednego z współautorów projektu ustawy, oznaczać to będzie koniec tradycyjnej zasady funkcjonowania władz publicznych. Zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczości, jeżeli zadanie publiczne można wykonać siłami społeczeństwa obywatelskiego, to powinno być tymi siłami realizowane, przy użyciu środków publicznych, bez angażowania aparatu administracyjnego państwa. Fundamentalne znaczenie w tej kwestii ma przepis, który nakłada na organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego obowiązek uchwalenia rocznego programu współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Ustawa stwarza także możliwość organizacji pozarządowej do wystąpienia z własnej inicjatywy z ofertą realizacji zadań publicznych. Oferta może dotyczyć zarówno realizacji nowych zadań publicznych, jak i tych, które są dotychczas realizowane. Umowa o powierzenie zadania publicznego może być zawarta na czas realizacji zadania lub na czas określony, nie dłuższy niż 3 lata. Współpraca polegać będzie również na wzajemnym informowaniu się o planowanych kierunkach działalności i współdziałania w celu zharmonizowania tych kierunków, konsultowaniu projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji oraz tworzeniu wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym.

Opracowanie: Anna Panfil