500 zł na dziecko. Komu i na jakich zasadach?

Parlament przyjął, a Prezydent podpisał Ustawę o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, określaną powszechnie jako „500 zł na dziecko”. Tłumaczymy poszczególne zapisy projektu ustawy, która w szczególny sposób traktuje dzieci z niepełnosprawnością.

Podstawowe informacje

Czym jest świadczenie wychowawcze?

Planowane świadczenie wychowawcze jest pomocą państwa skierowaną do rodzin wychowujących dzieci do 18 roku życia. Ma ono zmniejszyć obciążenie finansowe przy wychowaniu dzieci i wpłynąć na decyzje o większej liczbie dzieci w rodzinie.

Kiedy można otrzymać świadczenie wychowawcze?

Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie świadczenia wychowawczego w kwocie 500 zł (netto, czyli „na rękę”) miesięcznie na drugie i każde kolejne dziecko. Jeśli jednak rodzina nie przekroczy kryterium dochodowego wynoszącego maksymalnie 800 zł (netto) na osobę w rodzinie lub 1200 zł (netto) w przypadku rodziny z dzieckiem z niepełnosprawnością, otrzyma 500 zł także na pierwsze dziecko.

Kto otrzyma świadczenie wychowawcze?

Przysługiwać będzie ono matce, ojcu, opiekunowi prawnemu dziecka lub opiekunowi faktycznemu dziecka.

W przypadku zbiegu prawa rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka do świadczenia wychowawczego, świadczenie to wypłacane będzie temu z rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem.

Jeżeli opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, świadczenie wychowawcze wypłacane będzie temu, kto pierwszy złoży wniosek.

Jeżeli dziecko nie pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z obojgiem rodziców, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu z rodziców, pod którego opieką znajduje się dziecko.

Kiedy świadczenie wychowawcze nie przysługuje?

Świadczenie wychowawcze nie przysługuje, jeśli:

1. dziecko pozostaje w związku małżeńskim;
2. dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w pieczy zastępczej;
3. pełnoletnie dziecko ma ustalone prawo do świadczenia wychowawczego na własne dziecko;
4. członkowi rodziny przysługuje na dziecko za granicą świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia wychowawczego (chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej).

Świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko nie przysługuje, jeśli osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostały przez sąd ustalone na rzecz dziecka alimenty, chyba że:

1. drugi z rodziców dziecka nie żyje;
2. ojciec dziecka jest nieznany;
3. powództwo o ustalenie alimentów od drugiego z rodziców zostało oddalone;
4. sąd zobowiązał jednego z rodziców do ponoszenia całkowitych kosztów utrzymania dziecka i nie zobowiązał drugiego rodzica do alimentów na rzecz dziecka.

Ważne definicje

Kim dla ustawodawców jest „pierwsze dziecko”?

„Pierwsze dziecko” określone jest w projekcie ustawy jako jedyne lub najstarsze dziecko w rodzinie w wieku do ukończenia 18. roku życia.

W przypadku dzieci urodzonych tego samego dnia, miesiąca i roku, będących najstarszymi dziećmi w rodzinie w wieku do ukończenia 18. roku życia (gdy np. w rodzinie jest dwoje bliźniąt w wieku 16 lat i jedno dziecko w wieku 13 lat), pierwsze dziecko oznacza jedno z tych dzieci wskazane przez osobę uprawnioną do świadczenia wychowawczego.

Mogą zdarzyć się sytuacje, w których liczba dzieci, na które przyznawane jest uprawnienie do świadczenia wychowawczego w danej rodzinie, ulegnie zmniejszeniu. Zazwyczaj będzie to ukończenie 18 lat przez najstarsze dziecko. Może to być jednak także np. śmierć tego dziecka. W takich przypadkach, mimo faktu dotychczasowego pobierania świadczenia wychowawczego, rodzice stracą prawo do pobierania go na drugie z dzieci, które nie ukończyło 18. roku życia (chyba że spełnione zostanie ww. kryterium dochodowe).

Czym dla ustawodawców jest „rodzina”?

W skład rodziny wchodzą nie tylko dzieci w wieku do ukończenia 18 lat. Ustawa przewiduje, że w skład rodziny wchodzą także pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dzieci, które ukończyły 25. rok życia, legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna.

Świadczenie wychowawcze a dochód

Kryterium dochodowe. Jak obliczyć dochód rodziny?

Przy ustalaniu dochodu na osobę w rodzinie brane mają być również pod uwagę dzieci starsze niż te, które mają mniej niż 18 lat. Jeżeli dzieci te nie będą miały własnych dochodów, wówczas dochód na osobę w rodzinie będzie odpowiednio niższy.

Do członków rodziny nie będzie się jednak zaliczać dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.

Do członków rodziny nie zalicza się także dzieci pozostających pod opieką opiekuna prawnego.

Ustalając dochód w przeliczeniu na osobę nie uwzględnia się także członka rodziny przebywającego w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie (w domu pomocy społecznej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, schronisku dla nieletnich, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym, zakładzie karnym, szkole wojskowej lub innej szkole, jeżeli instytucje te zapewniają nieodpłatnie pełne utrzymanie) lub w pieczy zastępczej.

Czy 500 zł na dziecko wlicza się do dochodu?

Według zapewnień twórców ustawy, świadczenie wychowawcze nie będzie miało wpływu na prawo do świadczeń z pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, świadczeń z funduszu alimentacyjnego  czy dodatków mieszkaniowych. Oznacza to, że nie będzie ono wliczane do dochodu.

Weryfikacja kwoty świadczenia

Rada Ministrów będzie mogła podnieść kwotę świadczenia wychowawczego odpowiednim rozporządzeniem. Rada Ministrów ma się przy tym kierować wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych.

Składanie wniosku

Gdzie złożyć wniosek o świadczenie wychowawcze?

Ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego oraz jego wypłata nastąpią na wniosek matki, ojca, opiekuna prawnego dziecka albo opiekuna faktycznego dziecka.

Zgodnie z projektem ustawy, wniosek będzie należało złożyć w urzędzie gminy lub miasta swojego miejsca zamieszkania.

Zadanie to zostało nałożone na wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (czyli tzw. organ właściwy). Organ właściwy będzie mógł upoważnić swojego zastępcę, pracownika urzędu albo kierownika ośrodka pomocy społecznej lub innej jednostki organizacyjnej gminy, a także inną osobę na wniosek kierownika ośrodka pomocy społecznej lub innej jednostki organizacyjnej gminy, do prowadzenia postępowania w sprawach z zakresu świadczenia wychowawczego.

Jak złożyć wniosek?

Zgodnie z projektem ustawy, wniosek o świadczenie wychowawcze będzie można złożyć osobiście lub elektronicznie. Nie będzie również konieczności dołączania do wniosku szeregu zaświadczeń (np. dotyczących dochodów - organ właściwy bowiem będzie je pozyskiwał samodzielnie).

Co będzie potrzebne do złożenia wniosku?

Do wniosku konieczne będzie niekiedy dołączenie dokumentów potwierdzających spełnienie wymagań koniecznych do uzyskania prawa do świadczenia wychowawczego, tj.:

• zaświadczenia lub oświadczenia o dochodach rodziny (tylko w przypadku osób starających się o świadczenie na pierwsze dziecko – w przypadku świadczenia na drugie i kolejne dzieci nie ma to znaczenia),
• zaświadczenia z sądu rodzinnego lub ośrodka adopcyjnego o prowadzonym postępowaniu sądowym w sprawie o przysposobienie dziecka (tylko w przypadku opiekunów faktycznych),
• orzeczenia sądu rodzinnego o ustaleniu opiekuna prawnego dziecka (tylko w przypadku opiekuna prawnego).

Szczegółowy sposób i tryb postępowania w sprawach o świadczenie wychowawcze oraz wzór wniosku o przyznanie tego świadczenia, a także załączników do wniosku, określony zostanie po uchwaleniu ustawy w rozporządzeniu ministra rodziny, pracy i pomocy społecznej.

Kiedy złożyć wniosek w 2016 r.?

Zgodnie z projektem ustawy, wnioski o świadczenie wychowawcze będzie można składać po uruchomieniu programu w gminie w miejscu zamieszkania. Urząd będzie miał trzy miesiące na wydanie decyzji i wypłatę świadczenia. Jeśli wniosek złożymy do końca czerwca 2016 r., wtedy otrzymamy świadczenie z wyrównaniem od kwietnia.

Uwaga!

Jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego uzależnionego od niepełnosprawności, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.

Okres wypłacania świadczenia od 2017 r.

Według projektu ustawy, prawo do świadczenia wychowawczego ustalane będzie na okres jednego roku – od 1 października do 30 września następnego roku.

Wnioski o jego ustalenie będzie można składać od 1 sierpnia danego roku.

Świadczenie przyznawane będzie od miesiąca, w którym wpłynął wniosek wraz ze wszystkimi dokumentami.

Wypłata świadczenia nastąpi nie później niż do ostatniego dnia miesiąca, za który zostało ono przyznane, chyba że wniosek zostanie złożony po 10. dniu miesiąca, wówczas świadczenie wychowawcze za dany miesiąc wypłacane będzie najpóźniej do ostatniego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym złożono wniosek.

Pierwsze prawo do świadczenia przysługiwać będzie do września 2017 r.

Uwaga!

W przypadku, gdy prawo do świadczenia wychowawczego uzależnione jest od niepełnosprawności dziecka, ustala się je na okres od 1 października do 30 września roku następnego, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W tym przypadku prawo do świadczenia wychowawczego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia, nie dłużej jednak niż do 30 września danego roku.

Wywiad środowiskowy

Kiedy będzie przeprowadzany wywiad środowiskowy?

Projekt ustawy przewiduje, że o przeprowadzenie wywiadu przez ośrodek pomocy społecznej będzie mógł wystąpić organ przekazujący świadczenie wychowawcze, jeśli pojawią się wątpliwości dotyczące sprawowania opieki nad dzieckiem w stosunku do osoby ubiegającej się o świadczenie lub już je pobierającej.

Z wnioskiem takim organ właściwy będzie mógł wystąpić również w przypadku informacji o marnotrawieniu świadczenia wychowawczego lub wydatkowaniu go niezgodnie z przeznaczeniem.

Organ właściwy będzie mógł także wystąpić do ośrodka pomocy społecznej o udzielenie informacji o okolicznościach uprawniających do świadczenia wychowawczego, marnotrawieniu tego świadczenia lub wydatkowaniu go niezgodnie z przeznaczeniem, jeżeli informacje te zostały ustalone w rodzinnym wywiadzie środowiskowym przeprowadzonym nie wcześniej niż trzy miesiące przed dniem otrzymania przez ośrodek pomocy społecznej wniosku o udzielenie informacji.

Czy można odmówić przeprowadzenia wywiadu środowiskowego?

Jeśli osoba otrzymująca świadczenie odmówi przeprowadzenia wywiadu, wypłata świadczenia wychowawczego zostanie wstrzymana. Podobnie stanie się, gdy nie udzieli ona wyjaśnień w wyznaczonym terminie.

Świadczenie zostanie także wstrzymane, jeśli osoba uprawniona nie podejmie świadczenia przez kolejny trzy miesiące.

Uwaga!

Gdy rodzina otrzymująca świadczenie wychowawcze będzie je marnotrawić i wydatkować niezgodnie z przeznaczeniem, organ właściwy do przekazywania świadczenia będzie mógł to robić w formie rzeczowej – w całości lub w części.

Świadczenie wychowawcze pobrane nienależnie

Osoba, która pobrała świadczenie wychowawcze nienależnie, będzie musiała je zwrócić wraz z ustawowymi odsetkami.