Co można wyczytać z jednej kropli?

„Mocz to nie jest temat do towarzyskich pogawędek” – odpowiedziała oburzona koleżanka, kiedy po jej skardze na ból w dole brzucha zapytałam, czy zrobiła analizę tego płynu. Faktycznie, o moczu nie mówimy wcale. Chyba, że przed lekarzem, ale i wtedy czujemy się skrępowani. Warto jednak traktować mocz naturalnie, jak element naszej fizjologii, bo jedna jego kropla mieści sporo wiedzy o naszym zdrowiu.

Mocz, zwany też uryną,

to płyn wytwarzany w nerkach i wydalany z organizmu. Zawiera produkty przemiany materii bezużyteczne lub szkodliwe dla organizmu. Jak powstaje? Otóż – najpierw tętnicową nerkową do nerek doprowadzana jest krew z produktami przemiany materii, m.in. mocznikiem, nadmiarem wody i substancjami zbędnymi lub toksycznymi przeznaczonymi do usunięcia. Potem w kłębuszkach nerkowych krew ta jest filtrowana. W efekcie powstaje tzw. mocz pierwotny. Dalej – produkty, z których organizm może jeszcze skorzystać (glukoza, witaminy i sole mineralne oraz część wody) dostają się z powrotem do krwioobiegu. Pozostały po tej reakcji mocz – już tzw. ostateczny – spływa kanalikami nerkowymi zbiorczymi do miedniczek nerkowych, a stamtąd do moczowodów, a następnie do pęcherza. Z pęcherza, za pomocą cewki moczowej, mocz zostaje wydalony.

Każdy z nas wydala w ciągu doby od 600 do 2500 ml moczu, w zależności od ilości wypitych płynów i temperatury.

Mocz składa się z:

• wody – 96 proc.,
• azotowych produktów przemiany materii (głównie mocznika) – ok. 2,5 proc.,
• soli mineralnych – 1,5 proc.
• Poza tym w moczu znajdują się także niewielkie ilości barwników żółciowych, które nadają moczowi kolor, smak i zapach.

Ocena właściwości fizycznych i chemicznych płynu nazywana jest potocznie badaniem ogólnym moczu. Czego można zatem dowiedzieć się, sprawdzając podstawowe parametry moczu?

Właściwości fizyczne moczu

Barwa

Norma:

• słomkowa,
• jasno-żółta,
• żółta.

Anomalie:

• kolor mleczny moczu występuje przy ropnych schorzeniach układu moczowego;
• pomarańczowy – po witaminie z grupy B, przy podwyższonej zwartości urobilinogenu;
• różowy, czerwony, krwisty – po zjedzeniu buraczków, ale też może świadczyć o obecności krwi w moczu (np. przy ciężkich uszkodzeniach nerek, w skazie krwotocznej, kamieniach w drogach moczowych);
• fioletowy – w stanach pozawałowych i u osób ciężką niewydolnością jelitową;
• ciemnobrązowy jest oznaką dużego zagęszczenia moczu, np. w stanach gorączkowych (ciemnobrązowy z żółtą pianą występuje przy żółtaczce);
• brązowy, brązowoczarny występuje przy krwotokach z dróg moczowych, przy kwaśnym pH, w porfirii;
• zielony, niebieski – po niektórych lekach;
• pienienie się moczu to oznaka obecności białka.

Przejrzystość

Norma:

• klarowny,
• lekko opalizujący.

Anomalie:

• lekkie zmętnienie moczu może być wywołane obecnością moczanów, fosforanów, komórek nabłonkowych, nasienia lub śluzu z dróg rodnych, ale także po prostu przechowywaniem próbki moczu w temperaturze pokojowej;
• czynniki patologiczne, które powodują zmętnienie to: krwinki białe i czerwone, bakterie, komórki nerkowe i kryształy nieorganiczne;
• od początku mętny mocz występuje przy ropnych zapaleniach dróg moczowych i niektórych postaciach kamicy nerkowej.

Zapach

Analiza zapachowa ma znaczenie tylko przy świeżym moczu. Warto też pamiętać, że zapach moczu może się zmienić po jedzeniu niektórych produktów, np. szparagów, czosnku, cebuli lub wypiciu kawy.

Norma:

• tzw. swoisty – delikatny zapach amoniaku.

Anomalie:

• aromat owocowy, słodki świadczy o chorobie cukrzycy;
• intensywny, nazywany często gnilnym, świadczy o bakteryjnym zakażeniu dróg moczowych.

Odczyn (symbol – pH)

Norma:

• kwaśny – od 4,5 do 7,8 (od lekko kwaśnego do lekko zasadowego).

Anomalie:

Na pH moczu wpływa dieta.

• Gdy jest mieszana, dobrze zbilansowana, utrzymuje pH na właściwym dla zdrowego moczu poziomie – 5,5.
• Dieta bogata w mięso lub u osób niedożywionych czy wręcz zagłodzonych – daje odczyn moczu bardziej kwaśny,
• z kolei dieta bogata w warzywa, wegetariańska, wegańska – bardziej zasadowy.
• Odczyn zmienia się także zależnie od czasu przechowywania moczu. Stały odczyn zasadowy może świadczyć o upośledzeniu zdolności nerki do zakwaszania moczu, o zakażeniu dróg moczowych lub o kamicy nerek.

Ciężar właściwy (symbol: SG)

Ciężar właściwy określa zdolność nerek do zagęszczenia moczu w zależności od stopnia nawodnienia. Jego parametry zależą od składników wydalanych z moczem i ilości spożywanych płynów.

Norma:

• 1,023-1,035 g/cm3

Anomalie:

• Gdy ciężar właściwy moczu jest bliski wartości ciężaru wody (1,000 g/cm3), może świadczyć to o utracie przez nerkę funkcji zagęszczania moczu.
• Wzrost ciężaru właściwego występuje także wtedy, gdy w moczu pojawia się nadmiar glukozy, białka, niektórych leków, ale też przy odwodnieniu.
• Ciężar zmniejsza się po wypiciu dużej ilości płynów lub przy stosowaniu leków moczopędnych.

Właściwości chemiczne moczu

Białko (symbol: PRO)

Stężenie białka w moczu zależy od pory dnia. Aby uzyskać dokładne dane, określa się ilość białka w moczu dobowym.

Norma:

• 100 mg na dobę

Anomalie:

• Zwiększone wydalanie białka (nawet do kilkudziesięciu gramów na dobę) to tzw. białkomocz. Może on świadczyć np. o chorobach nerek lub dróg moczowych, niewydolności układu krążenia, nadciśnieniu tętniczym.
• Białkomocz tzw. fizjologiczny, jako objaw przejściowy, może pojawić się też przy wysokiej gorączce, u kobiet w trzecim trymestrze ciąży, po dużym wysiłku fizycznym (zwłaszcza u osób młodych), przy przegrzaniu lub gwałtownym wychłodzeniu organizmu.

Glukoza (cukier, symbol: GLU)

Norma:

• nie występuje

Anomalie:

• Cukier w moczu pojawia się u osób z cukrzycą, a jego obecność świadczy jednoznacznie, że choroba ta nie jest prawidłowo leczona.
• Inną przyczyną występowania cukru w moczu jest uszkodzenie kanalików nerkowych.

Ciała ketonowe (symbol: KET; kwas hydroksymasłowy, aceton, kwas acetooctowy)

Norma:

• nie występuje

Anomalie:

• Ciała ketonowe pochodzą z przemian metabolicznych. Mogą pojawić się u osób chorych na cukrzycę, jako efekt błędnego leczenia, ale także u osób będących w trakcie drastycznych kuracji odchudzających (także głodówek), albo odwrotnie – niedożywionych (np. podczas choroby) oraz przy uporczywych wymiotach i biegunce, gorączce, zatruciu ciążowym i nadużywaniu alkoholu.

Bilirubina (symbol: BIL)

Norma:

• nie występuje

Anomalie:

• Jego pojawienie się w moczu świadczy o chorobie wątroby i dróg żółciowych – np. wirusowym zapaleniu wątroby, żółtaczce mechanicznej (kamica przewodowa wątroby), marskości wątroby.

Urobilinogen (symbol: UBG)

Norma:

• od 0,05 do 4,0 mg/dobę

Anomalie:

• Jeśli występuje w moczu w większych ilościach, świadczy o zapaleniach (także toksycznych) wątroby, o niedokrwistości, marskości wątroby.