Rehabilitacja - pomoc w poruszaniu się

Uległeś wypadkowi? Ciężko zachorowałeś? Poruszanie się sprawia ci trudność? Zainwestuj w sprzęt, który pomoże wrócić do aktywnego życia.

Wózki inwalidzkie, używane od stuleci, dopiero w II pol. XX w. stały się istotnymi pomocami rehabilitacyjnymi. Nie ma jednej, ogólnoświatowej klasyfikacji wózków. W Polsce, najczęściej stosuje się dwa podziały:

I. Ze względu na miejsce użytkowania

W nim wyróżnia się wózki:

1. pokojowe (do wykorzystania także w terenie, do samodzielnego poruszania się lub przewozu przez drugą osobę), wśród nich:
   • leżakowe (z wysokim, odchylanym oparciem, dla pacjentów z niestabilną szyją),
     fotelowe, używane najczęściej, okresowo lub stale, napędzane jedną lub dwoma rękami.
2. wózki terenowe - o napędzie ręcznym lub elektrycznym (także w wersjach dla dzieci), w tym skutery elektryczne i klasyczne wspomagane napędem elektrycznym.

II. Podział uwzględnia stopień niepełnosprawności użytkownika

Wyróżnia się:

1. wózki aktywne (activ): wytrzymałe, lekkie, proste, z wieloma regulacjami, dla osób z niepełnosprawnością, ale prowadzących czynne, samodzielne życie (w tej grupie są także wózki sportowe dostosowane do określonej dyscypliny,
2. wózki dla dzieci ze spastycznością, do prowadzenia przez opiekuna, do użytku domowego i terenowego, stabilizujące tułów, głowę, ręce i nogi dziecka.

Na rynku dostępne są także wózki:

1. trójkołowe korbowe, napędzane za pomocą ręcznego łańcucha na przednie koło, do jazdy w terenie,
2. schodołazy - czyli wózki/urządzenia umożliwiające transport po schodach.

WARTO WIEDZIEĆ

Produkcja i sprzedaż wózków inwalidzkich rozwija się bardzo dynamicznie. Zestawienie wszystkich propozycji rynkowych wymagałoby wydania ponad 100-stronicowego katalogu, który po kilku miesiącach straciłby aktualność. Zakup wózka jest zwykle dużym wydatkiem, ale ten sprzęt służy przez wiele lat i musi być dopasowany do indywidualnych potrzeb i wymagań użytkownika. Co zatem wziąć pod uwagę przy wyborze wózka?

1. rodzaj schorzenia i poziom sprawności - czy możemy sami poruszać wózkiem, potrzebujemy pomocy innej osoby czy napędu wspomagającego?
2. to, jaki jest potrzebny osprzęt dodatkowy zapewniający: bezpieczeństwo (np. kliny, pasy, oparcia lub podpórki boczne, czy podpory przeciwwywrotne dla samego wózka), wygodę (np. zagłówki, podłokietniki, podnóżki, podpory pod łydki, poduszki siedziska i oparcia przeciwodleżynowe, daszki i osłony), łatwą obsługę (np. koła odpinane na szybkozłączki, siłowniki do regulacji wysokości podnóżka), niepowtarzalny design (np. ochraniacze na szprychy);
3. wiek i tryb życia użytkownika - czy jesteśmy młodzi, dojrzali, aktywni, pracujemy, podróżujemy, załatwiamy sprawy, bywamy u przyjaciół; czy jesteśmy starsi i wyjeżdżamy z domu po zakupy lub na spacery?
4. profil bogactwo oferty, zasięg działalności i formę obsługi klienta w firmie sprzedającej:
   • czy jest ona producentem, czy dystrybutorem?
   • jak dużo modeli i elementów wyposażenia oferuje?
   • na jakim terenie działa - lokalnie, czy w całej Polsce?
   • czy pracownicy dokładnie ustalają parametry wózka: rodzaj ramy, szerokość, długość, wysokość, pochylenie kół, wysokość kąta oparcia, kąt siedziska i długość podnóżka?
   • czy chętnie odwiedzają klienta w jego domu, aby dopasować wymiary wózka?
   • czy firma szkoli klienta w zakresie obsługi i konserwacji określonego modelu wózka?
   • jak długiej gwarancji udziela na wózek?
   • jak dużo ma punktów serwisowych?
   • czy proponuje wózek zastępczy na czas naprawy właściwego?
   • czy stosuje rabaty, upusty, promocje cenowe i czy daje klientowi możliwość negocjacji ceny?
   • czy załatwia za klienta formalności związane z refundacją lub dofinansowaniem?

Wózek inwalidzki TWIST ma wbudowany w oparcie unikatowy system stymulacji układu nerwowego, przez co plecy dziecka poddawane są w różnych punktach nieustannemu masażowi, dzięki czemu jest ono bardziej pobudzone i aktywne.

Wózek inwalidzki TWIST. Fot.: Timago International Group.

Wózek używany jest przez dzieci w wieku od 1,5 roku do 3-4 lat. Producent zapewnia, że po 2-3 latach stosowania wkładki dziecko jest ustabilizowane i instalowanie jej w kolejnych wózkach nie jest konieczne.

Pojazd jest wyposażony np. w trójkołową przystawkę z wysięgnikami, które pozwalają zarówno na zabawę z dzieckiem z poziomu ziemi, jak i na podjechanie wózkiem do stołu. Regulacja środka ciężkości umożliwia natomiast rozłożenie wózka do pozycji leżącej i np. bezpieczne przewijanie malucha.

Producent: Thomashilfen, Niemcy; dystrybutor w Polsce: Tima-go International Group; cena - ok. 5 tys. zł.

Największy z wózków spacerowych specjalnych z serii AXIOM ma udźwig do 100 kg (!), dzięki czemu można przewozić nim nie tylko dzieci, ale i młodzież lub osoby starsze. Stabilna konstrukcja (gwarancja na ramę - 20 lat!) oraz 5-punktowe, regulowane pasy bezpieczeństwa pozwalają na przewożenie zwłaszcza osób ze spastycznością. Koło przednie można zastąpić dwoma, zmieniając wózek trójkołowy w czterokołowy i przystosowując go do jazdy na zmiennej nawierzchni - sprawdza się też na plaży! Wózki mają regulowany kąt oparcia, rozbudowane podnóżki, wiele przydatnych schowków, pelerynę i daszek przeciwdeszczowy.

Wózek spacerowy specjalny z serii AXIOM. Fot.: Goprints.

Producent: Dreamer Design, USA; dystrybutor w Polsce: Goprints; cena: Axiom 1-4,7 tys. zł; Axiom 2 i Axiom 3-5,4 tys. zł.
 

Trzymaj pion

Przedmioty/urządzenia wykorzystywane w kinezyterpaii do pionizacji chorych, którzy leżą i sami nie mogą się poruszać, np. dla tetraplegików czy osób z dziecięcym porażeniem mózgowym, to pionizatory.

Najbardziej znany jest stół do pionizacji, ze względu na duży rozmiar używany głównie w szpitalach i placówkach rehabilitacyjnych. Dzięki niemu w czasie terapii możliwa jest stopniowa zmiana pozycji z leżącej na stojącą, ćwiczenie kończyn górnych lub mięśni tułowia. W domu bardziej poręczne są (przy dzieciach - do noszenia i stałego przebywania z nimi) łuski pionizacyjne, aparaty szynowo-opaskowe, statyczne urządzenia pionizujące oraz parapodia statyczne, w których chory przyjmuje postawę stojącą. Szczególnym urządzeniem, które sprawia, że samodzielnie chodzić może nawet osoba z porażeniem czterokończynowym, jest parapodium dynamiczne. Pozwala ono też na przyjmowanie pozycji siedzącej do wykonania różnych czynności. Jego używanie nie tylko poprawia lokomocję, ale i zapobiega wielu powikłaniom, które są następstwem długiego unieruchomienia.

Pionizator PAPUGA. Fot.: NOEL

WARTO WIEDZIEĆ

Łatwiejsze jest pionizowanie dzieci. Są niższe i mają mniejszą masę ciała. Dobierając dla nich tego typu sprzęt (podobnie jak dla dorosłych - zawsze w konsultacji z lekarzem i rehabilitantem), trzeba pamiętać, że dziecko przyjmuje pozycję stojącą, aby lepiej poznać i zrozumieć świat. Na stojąco rysuje, czyta, przegląda książki, bawi się. Stanie jest mu potrzebne do prawidłowego rozwoju poznawczego i emocjonalnego. Warto, aby urządzenie pionizujące zapewniało bezpieczeństwo i wygodę, ale też dawało bodźce do treningu wzroku, np. poprzez kolory i rysunki, i do treningu dotyku - dzięki zmiennej fakturze materiałów, minizabawkom ruchomym i statycznym.

Pionizator MASTER DYNAMIC. Fot.: Alreh Medical

Solidne wsparcie

Wykonane z różnych materiałów laski: dla pań i panów, dorosłych i dzieci, proste lub z ornamentyką, kolorowe, sztywne lub składane/rozsuwane, z siedziskiem (obciążenie nawet do 125 kg!), w pokrowcach, z rączkami (klasycznymi, w kształcie głów zwierząt lub inkrustowane metalami szlachetnymi, z opaskami na przegub dłoni), to nie tylko sprzęt rehabilitacyjny, ale i element wizerunku.

W sklepach można znaleźć też laski tzw. trójnogi i czwórnogi. Nie przewracają się i dają stabilne oparcie, więc wykorzystywane są w rehabilitacji np. osób po udarach czy wylewach - tam gdzie wystąpiło porażenie połowicze.

Długa jest lista schorzeń, przy których korzysta się z kul. Wykonane są z metali lekkich, barwne, z teleskopem, który skraca je lub wydłuża, z antypoślizgowymi nakładkami i dodatkowymi akcesoriami, np. kolczastymi zimowymi nakładkami.

Najczęściej dostępne są kule: łokciowe - z lejem na przedramię, oraz uchylne - gdzie zamiast leja jest obejma. Rzadziej używa się kul, na których pacjent opiera się całą długością przedramion i pod pachami, oraz kul pachowych, gdy chory nie może opierać się na dłoniach.

Przy schorzeniach narządów ruchu pomocne są też balkoniki - nie tylko osobom starszym. Firmy oferują balkoniki: statyczne (tzw. podpórki), mobilne - na kółkach, z hamulcami, wersje łączone:
- 2 nogi i 2 koła, czy 1 koło i 2 nogi itp., domowe
- proste w konstrukcji, terenowe - z wyposażeniem dodatkowym (siedziskiem, półeczkami na torby). Są modele lżejsze i cięższe. Do wielu można zainstalować uchwyty pod pachę lub leje na przedramiona, jeśli chory nie opiera się na dłoniach.

WARTO WIEDZIEĆ

 Przy wyborze przedmiotów wspierających stanie lub chodzenie najważniejsze jest prawidłowe dopasowanie rączek i uchwytów. Powinny znajdować się na wysokości stawu biodrowego użytkownika, tak aby jego ręka była lekko zgięta w łokciu pod kątem 30 st. Przy zbyt niskim osadzeniu sylwetka będzie pochylona, a przy zbyt wysokim - barki uniosą się. W obu przypadkach boleśnie odczuje się zły wybór. O ile przy zakupie laski można kierować się wrażeniem, czy rączka dobrze układa się w dłoni, o tyle rodzaj kul trzeba skonsultować z rehabilitantem lub lekarzem. Nieprawidłowy wybór i nieumiejętne używanie kul mogą pogłębić uraz, albo - np. po upadku - doprowadzić do nowych kontuzji. Z kolei zanim kupi się balkonik, warto zastanowić się, do czego ma być przydatny? W domu lepszy będzie prosty, lekki, bez kółek, a na zakupy - cięższy, zapewniający solidniejsze wsparcie, na kółkach.

Grunt to stabilizacja!

Do leczenia chorób narządów ruchu służą przyrządy/przedmioty ogólnie zwane aparatami ortopedycznymi. Kiedyś były to sztywne konstrukcje z metalowych szyn. W nowoczesnych aparatach wykorzystuje się już różnego rodzaju, lekkie, wytrzymałe i estetyczne tworzywa sztuczne.

Wyróżnia się między innymi aparaty:

1. korekcyjne, które służą do likwidacji przykurczów stawów oraz odchyleń osi kończyn i kręgosłupa, pozwalają na prawidłowe ustawienie kończyny, a przez długie działanie kształtują odpowiednio wzrost kości
2. odciążające, czyli wyłączające nacisk ciężaru ciała na stawy
3. stabilizujące stawy np. po porażeniu (patrz też: pionizatory statyczne)
4. unieruchamiające, czyli wyłączające ruchy dużego stawu (np. kolana) lub zespołu małych (np. nadgarstka)

Gorset SPINECOR. Fot.: MAX MED

Biorąc pod uwagę rodzaj elementów składowych, na rynku możemy znaleźć aparaty m.in.:

1. tradycyjne, szynowo-opaskowe
2. tulejkowe
3. z włókna węglowego lub jego pochodnych
4. z wykorzystaniem stawów elektronicznych, które wspomagają np. wyprost kolan.

Jedną z odmian aparatów, które użyte w różnych fazach leczenia i rehabilitacji mogą albo unieruchomić chory staw, albo go ustabilizować, są tzw. ortezy stawów: skokowego i kolanowego, biodra i uda, szyi (kołnierze) oraz tułowia (gorsety), barku i obojczyka, łokcia, nadgarstka, palców.

WARTO WIEDZIEĆ

O wyborze odpowiedniego aparatu powinien zadecydować lekarz lub fizjoterapeuta, który posiada wiedzę o aktualnej ofercie zaopatrzenia ortopedycznego, wskazując choremu (podobnie jak i przy innych przedmiotach usprawniających poruszanie) kilka możliwości: firm, marek, rodzajów sprzętu. Bezpośrednio przy zakupie warto najpierw przymierzyć kilka modeli aparatu (przejść się po sklepie, pobyć w nim trochę), aby przekonać się, w którym czujemy się najlepiej. Ceny aparatów są bardzo zróżnicowane. Warto jednak czasem zapłacić więcej (postarać się o dofinansowanie), a zapewnić sobie większy komfort i bezpieczne (bezbolesne) użytkowanie.
 
Ręka/noga na zastępstwo, czyli proteza to aparat, urządzenie, przedmiot, który może przejąć ważną funkcję życiową (np. sztuczne płuco-serce lub nerka) albo zamaskować brak części ciała (np. pierś, oko), lub zastąpić kształtem i działaniem brakującą część, np. protezy kończyn górnych i dolnych.

Współczesne protezy rąk dzięki wykorzystaniu techniki i elektroniki pozwalają wykonywać złożone i precyzyjne czynności: pisanie, malowanie, obsługę komputera.

Ze względu na wysokość amputacji wyróżnia się protezy: ręki i poszczególnych palców, przedramienia, przy wyłuszczeniu w stawie łokciowym, ramienia ze stawem łokciowym, przy wyłuszczeniu w stawie barkowym.

Ze względu na źródło sterujące ruchem końcówki chwytnej - bierne (kosmetyczne) i czynne - mechaniczne, hybrydowe, bioelektryczne (sterowane pracą mięśni) i mioelektryczne.

Klasyfikacja protez kończyn dolnych obejmuje 4 rodzaje: stopy (lub jej części), łydki, uda, całej nogi. Dostępne są protezy tymczasowe (do nauki chodzenia), i stałe, z najnowocześniejszymi systemami, jak: leje silikonowo-żelowe, aktywne stopy z włókna węglowego z amortyzatorem, z kolanami pneumatycznymi, hydraulicznymi lub elektronicznymi.

Orteza PUSH. Fot.: MedOrth.

WARTO WIEDZIEĆ

Osoby z wadami wrodzonymi kończyn (np. brakiem dłoni, znacznym skróceniem itp.) mogą przez lata uczyć się pokonywać trudności wynikające z niepełnosprawności. Nagła utrata nogi czy ręki wywołuje bezradność. Zmienia się wygląd i zostają nagle ograniczone możliwości wykonywania podstawowych czynności. Przyzwyczaić się do życia bez kończyny pomagają protezy. Na rynku jest wiele modeli protez prostych lub złożonych. Wyboru należy dokonywać wraz z technikami protetycznymi, bo w zależności od miejsca amputacji i długości kikuta stosuje się różnego rodzaju protezy i elementy podtrzymujące je na kończynach.

C-LEG - (z ang. computeńzed leg - komputerowa noga) - pierwszy na świecie przegub kolanowy sterowany mikroprocesorami we wszystkich etapach chodzenia: w fazie wyrzutu i podczas (nowość!) podporu nogi o podłoże. C-Leg można przełączyć z normalnego działania na tryb specjalny: „jazda na rowerze" lub „długie stanie". Przeznaczony jest dla osób po amputacji na wysokości uda, o masie ciała do 125 kg.

Producent: Otto Bock, cena - zależna od elementów, ustalana w zakładzie ortopedycznym Otto Bock.
 
M&J CORPORATION (przedstawiciel firmy MEDI), ul. Wiejska 4, 42-677 Szałsza k.Gliwic, tel.: 032 270 06 86, www.mj-corporation.pl; OTTO BOCK POLSKA Sp. z o.o. (przedstawiciel firmy OTTO BOCK), ul. Koralowa 3, 62-029 Poznań, tel.: 061 653 82 50, www.ottobock.pl (patrz też firmy z innych działów).