Urografia – „sesja zdjęciowa” nerek

Do diagnostyki zmian w układzie moczowym wykorzystuje się wiele badań. Tych nowoczesnych, jak rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa. I tych starszych, ale nie mniej efektywnych - jak np. urografia.

Po co? 

Najprościej rzecz ujmując, układ moczowy to po prostu zespół narządów, których zadaniem jest produkcja i sprawne wydalenie moczu  z organizmu. Układ ten składa się z 2 nerek, 2 moczowodów, pęcherza i cewki moczowej. O anatomii i zasadzie działania tego układu pisaliśmy w artykule: „Hydraulika człowieka”. Aby uzyskać pełny obraz budowy (inaczej: morfologii) i funkcjonowania układu moczowego wykonuje się zwykle wpierw badanie ultrasonograficzne (USG), a potem – jeśli to konieczne badanie urograficzne.

Dzięki urografii można dokładnie określić wielkość, kształt i położenie nerek, oraz całego układu, ale też ustalić czy w drogach odprowadzających mocz nie ma kamieni, a gdy już są – ocenić rodzaj i rozmiar skutków ich obecności. Urografia pomaga także w diagnostyce wszelkiego rodzaju torbieli i guzów nerek. Na jej podstawie dokonuje się także oceny stopnia zalegania moczu w pęcherzu moczowym. Urografię wykonuje się także po zabiegu operacyjnym na układzie moczowym, aby ocenić efekty zabiegu.

Szczegółowe wskazania do wykonania badania to:

• kamica nerkowa
• torbiele i guzy nerek
• wielotorbielowate zwyrodnienie nerek
• gruźlica nerek
• choroby gruczołu krokowego
• choroby pęcherza moczowego
• cewkowo-śródmiąższowe choroby nerek
• urazy nerek
• nadciśnienie tętnicze
• przygotowanie do biopsji nerki.

Jak przebieg badanie – metodologia  

Urografia polega na wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich. Aby na kliszach powstał obraz poszczególnych elementów układu moczowego, pacjentowi podczas badania podaje się dożylnie ( w zastrzyku) środek cieniujący, czyli tzw. kontrast. Ten dostaje się wraz z krwią do nerek, a potem do moczu. Fachowo mówi się o tym: zakontrastowanie moczu.

Bezpośrednio, za powstanie samego obrazu dróg moczowych odpowiada jod – pierwiastek, który silnie pochłania promieniowanie rentgenowskie. Kontrast jest więc organicznym związkiem jodu rozpuszczonym w wodzie. Organizm nie wchłania jodu, ale prawie w 100 proc. wydala go z moczem. Te śladowe ilości jodu, które pozostają po kontraście mogą być jednak niebezpieczne dla osób uczulonych na jod lub z toksycznym wolem tarczycy. Dlatego też u takich pacjentów nie przeprowadza się urografii.

W pierwszej fazie badania urograficznego – tzw. nefrologicznej - wykonuje się zdjęcia nerek, aby ocenić ich liczbę (jedna, dwie, lub więcej niż dwie – takie przypadki też się zdarzają), ich położenie oraz kształt. Na tym etapie można również sprawdzić czy w nerkach są kamienie tzw. niecieniujące.

Druga faza urografii nosi nazwę wydalniczej, bo właśnie wtedy ocenia się, czy obie nerki wydalają mocz w tym samym czasie i czy w układzie moczowym są jakieś przeszkody, które blokują przepływ moczu do pęcherza.  

W trzecim etapie, gdy kontrast wypełni tzw. układ kielichowo-miedniczkowy naczyń w nerkach możliwe jest dokładne sprawdzenie ich szczegółowej budowy. W tej fazie urografii widać także to, czego nie pokazuje USG, czyli moczowody. Gdy mocz natrafia na jakąś przeszkodę (np. kamień), wtedy moczowody są poszerzone i układają się w łuki, albo są zagięte. Gromadzący się w tych miejscach mocz wywołuje stany zapalne.

W czwartej fazie urografii zakontrastowany mocz wypełnia pęcherz. Wtedy na zdjęciach widoczny jest jego zarys, ściany i ewentualne zmiany takie jak np. uchyłki, guzy, lub cień powiększonego gruczołu prostaty. Na tym etapie można także przekonać się, czy po oddaniu moczu resztki płynu nie zalegają w pęcherzu.

Jak przebieg badanie – wskazówki dla pacjenta  

Badanie urograficzne wykonywane jest w placówkach medycznych, które mają na wyposażeniu aparat rentgenowski oraz zatrudniają lekarza anestezjologa. Jego obecność podczas procedury jest konieczna, bo to on podaje kontrast i może szybko zareagować gdy okaże się, że pacjent jest na niego uczulony.

Samą urografię wykonuje i zdjęcia opisuje lekarz radiolog. Badanie trwa najczęściej ok. 30 minut. Najpierw pacjent układany jest na leżąco, na plecach, na stole, nad którym zainstalowany jest aparat Rtg. W takiej pozycji wykonuje się najpierw zdjęcia przeglądowe całej jamy brzusznej bez środka cieniującego. Potem podaje się kontrast. Pierwsze zdjęcie wykonuje się po upływie ok. 1 minuty od jego wstrzyknięcia kontrastu, a następne po 7, 12 i 25 minutach.

Następnie pacjent wstaje ze stołu. W pozycji stojącej wykonuje się zdjęcia, dzięki którym można sprawdzić, w jakim stopniu obniża się pęcherz, a także czy któraś z nerek nie jest nadmiernie ruchoma. Na koniec, pacjent proszony jest o opróżnienie pęcherza. Wówczas wykonuje się ostatnie zdjęcie serii. W razie konieczności, wykonuje się także zdjęcia tzw. opóźnione, czyli po kilku godzinach od zasadniczego badania.

Jak się przygotować do badania?

Na kilka dni przed urografią należy wykonać określone badania krwi, tzn. oznaczyć poziom kreatyniny i mocznika – oba te wskaźniki obrazują pośrednio czynność nerek.

Na dwa dni przed należy:

• wprowadzić dietę półpłynną,
• nie jeść owoców, warzyw, słodyczy i ciemnego pieczywa,
• odstawić leki cukrzycowe zawierające metforminę.

Na jeden dzień przed należy:

• przyjąć środek przeczyszczający, aby oczyścić przewód pokarmowy – podczas badania nie może być wypełniony ani treścią pokarmową, ani kałem, ani gazami.

W dniu badania należy:

• do czasu badania powstrzymać się od jedzenia, picia i palenia papierosów,
• poinformować lekarza o nadwrażliwości na kontrast, skłonności do uczuleń i krwawień (skaza krwotoczna), przyjmowanych aktualnie lekach i ciąży,
• przekazać lekarzowi: skierowanie na badanie, wyniki badań kreatyniny i mocznika, oraz innych badań urologicznych, jeśli byłyby wykonywane,
• opróżnić całkowicie pęcherz,
• w trakcie badania – na bieżąco informować lekarza o wszelkich dolegliwościach.

Po badaniu należy przez dwa dni nie przyjmować leków cukrzycowych zawierających metforminę.

Przeciwskazania i powikłania

Urografia wykonywana jest u pacjentów w każdym wieku. Może być też powtarzana jeśli zajdzie taka potrzeba. Badania nie przeprowadza się natomiast u pacjentów odwodnionych, z nadczynnością tarczycy lub zaawansowaną niewydolnością nerek, a także u pań będących w potwierdzonej ciąży oraz tych, znajdujących się w II połowie cyklu miesięcznego, które podejrzewają, że mogą być w ciąży.

Podczas badania pacjent może skarżyć się na ogarniające go nagłe uczucie ciepła lub gorąca, swędzenie skóry, nudności, a czasem też wymiotować. Są to objawy reakcji uczuleniowej na jod, dlatego o wszystkich dolegliwościach należy na bieżąco informować lekarza. W skrajnych przypadkach może dojść do nagłego spadku ciśnienia tętniczego.