Chcą i umieją pracować

Nie każdą osobę z niepełnosprawnością intelektualną można przysposobić do samodzielności czy pracy, jednak w Polsce nie wykorzystuje się pełnego potencjału tych osób. Mało jest też praktycznych działań, które skutecznie włączyłyby je w nurt życia społecznego. Absolwenci z niepełnosprawnością intelektualną często stają się beneficjentami opieki społecznej, zasilają szeregi osób bezrobotnych i nierzadko trzeba wspierać ich przez całe życie. Nie mają szans na godną przyszłość i niestety zostają skazani na wykluczenie społeczne. Marnotrawi się przy tym lata ich kosztownej edukacji.

Uznaje się, że ludzie z niepełnosprawnością intelektualną mają prawo pracować, żyć godnie i aktywnie i należy im to prawo zapewnić, ale mimo to traktuje się ich raczej z pobłażaniem, mało poważnie. Środowisko nauczycielskie, jak i rodziny więcej uwagi poświęcają nauczaniu rozumianemu jako przekazywanie wiedzy i opanowanie umiejętności szkolnych, a nie rozwijaniu kompetencji, które pozwolą zaistnieć aktywnie w dorosłym życiu. W postawach wielu rodzin i nauczycieli dominuje nadopiekuńczość, która hamuje rozwój samodzielności i niezależności.

Tymczasem kluczowe wymagania, jakie stawiają pracodawcy, nie dotyczą na ogół konkretnych umiejętności, które mają charakter prostych, pomocniczych czynności i mogą być opanowane w toku zajmowania stanowiska pracy, lecz kompetencji społecznych (m.in.: punktualności, wykonywania czynności od początku do końca, umiejętności słuchania, wykonywania poleceń, umiejętności współpracy z innymi, dbania o własny wygląd, proszenia o pomoc, radzenia sobie z negatywnymi emocjami, dokonywania wyborów itp.).

W ciągu ostatnich lat w Polsce kilkaset osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym podjęło pierwszą w swoim życiu pracę. Dorosłe osoby z niepełnosprawnością intelektualną, tak jak inni ludzie, mogą i chcą pracować, zarabiać pieniądze i czuć się ludźmi spełnionymi, choć oczywiście potrzebują wsparcia trenerów pracy i mentorów z zakładów pracy.

Czego potrzeba?

Programy zatrudniania wspomaganego udowodniły, że ludzie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym są w stanie funkcjonować na chronionym lub otwartym rynku pracy i mogą być postrzegani jako cenni pracownicy.

Są wyjątkowo lojalni i zaangażowani w wykonywanie swoich obowiązków. Świetnie sprawdzają się na stanowiskach, na których, wśród pełnosprawnego personelu, panuje duża rotacja. Nie stanowią konkurencji dla pracowników pełnosprawnych – ich zdolności i umiejętności są mocno ograniczone, co oznacza, że wykonują zazwyczaj proste, monotonne prace i rutynowe czynności.

Zatrudnianie osób z niepełnosprawnością intelektualną wymaga starannego przygotowania. To nie może być improwizacja. Każda czynność do wykonania musi być rozłożona na etapy, stanowiska pracy powinny być rzetelnie przygotowane dla każdej z osób z niepełnosprawnością, musi być ustalony stały porządek dnia, konieczne jest przygotowanie instrukcji, w tym pisanych prostym językiem, z wykorzystaniem ilustracji i piktogramów. Warto zastosować również wizualne pomoce i wzorniki.

Co mogą robić?

Z prac, które dotychczas wykonywały osoby z niepełnosprawnością intelektualną, wymienić można:

• w zakładzie introligatorskim – sklejanie, zszywanie kartek, bindowanie, laminowanie;
• w zakładzie fryzjerskim – sprzątanie, czyszczenie i dezynfekowanie przyborów, mycie włosów;
• w kolportażu – rozdawanie ulotek, gazet;
• w przedszkolach – pomoc w opiece nad dziećmi;
• w Domach Pomocy Społecznej, w domach dla osób starszych – ścielenie łóżek, przynoszenie posiłków, rozmawianie ze starszymi osobami, chodzenie na spacer, robienie drobnych zakupów, sprzątanie;
• w hotelu – ścielenie łóżek, wymiana pościeli, sprzątanie, uzupełnianie przyborów toaletowych, ręczników;
• w pralni – pranie, prasowanie;
• w biurze – kserowanie, bindowanie, segregowanie, niszczenie dokumentów, naklejanie znaczków, stemplowanie kopert, roznoszenie korespondencji;
• w fabryce – naklejanie ozdób, etykiet na różne artykuły gospodarstwa domowego, prace przy montażu;
• w sklepie – wykładanie i pakowanie towarów, naklejanie metek lub etykiet, sprawdzanie daty ważności produktów, sprzątanie;
• w restauracji – obieranie warzyw i owoców, krojenie, przygotowywanie i podawanie posiłków, zmywanie naczyń;
• w ogrodnictwie – sadzenie roślin, podlewanie, grabienie, zbieranie owoców, koszenie trawy, pielenie;
• w bibliotekach – układanie książek na półkach; okładanie książek, segregowanie i układanie czasopism, odkurzanie książek, sprzątanie;
• w gospodarstwie wiejskim – zbieranie słomy, siana z pola, zbieranie owoców, sprzątanie, karmienie zwierząt;
• w myjni samochodowej – odkurzanie samochodu wewnątrz, czyszczenie tapicerki, mycie i polerowanie karoserii;
• w stadninie koni– sprzątanie boksów, karmienie koni.

Co dla nich zrobić?

Wprowadzenie tych projektów daje szansę na przełamanie stereotypów w myśleniu na temat osób z niepełnosprawnością intelektualną, które już możemy zaobserwować u pracodawców, a także opiekunów i nierzadko samych osób z niepełnosprawnością.

Uczeń szkoły przysposabiającej do pracy to młody, dorosły człowiek, którego możliwości i potencjał są rozpoznane. Czas edukacji na tym poziomie powinien służyć głównie do budowania dla niego ścieżki rozwojowej, która odpowiednio zaprowadzi go na chroniony lub otwarty rynek pracy albo do warsztatów terapii zajęciowej (WTZ), Środowiskowego Domu Samopomocy (ŚDS) lub Domu Pomocy Społecznej (DPS). Edukacja na tym poziomie powinna koncentrować się na kształtowaniu właściwych postaw społecznych, które pomogą uczniom podjąć aktywność zawodową i społeczną po zakończeniu edukacji. Organizacją praktyk i staży powinien zajmować się doradca zawodowy.

Dotąd brakowało w naszym kraju materiałów i pomocy dydaktycznych pozwalających na podjęcie tematyki przygotowania do dorosłości i zatrudnienia. Pojawiły się jednak na rynku materiały edukacyjne dla młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną, które szeroko omawiają zagadnienia związane z dorosłością i pracą. Pakiet edukacyjny „O dorosłości”, wzbogacony o filmy sytuacyjne, wydany przez PWN Wydawnictwo Szkolne, pozwala prawidłowo realizować cele edukacji osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Uwaga! Do wygrania pakiety edukacyjne!

Dla 2 osób, które najciekawiej skomentują tematykę podjętą w artykule lub podzielą się dobrymi praktykami w omawianym zakresie, mamy pakiety edukacyjne: PEWNY START, Wydawnictwa Szkolnego PWN. Wypowiedzi prosimy kierować na adres: redakcja@integracja.org, do 5 grudnia br.

Więcej na temat materiałów edukacyjnych, a także przykładowe pliki znajdują się stronie Wydawnictwa Szkolnego PWN.

Lidia Klaro-Celej – pedagog specjalny, oligofrenopedagog, doradca metodyczny M.St. Warszawy w zakresie kształcenia specjalnego. Nauczycielka w Zespole Placówek Szkolno-Wychowawczo-Rewalidacyjnych nr 1 w Warszawie. Autorka książek i artykułów, współautorka podstaw programowych. Wykładowca akademicki. Laureatka medalu „Fideliter et Constanter”.

Partnerem materiału jest