Pracownik ze spektrum autyzmu

Oczy i mózg Adama pracują jak skaner. Każdą liczbę, którą odczytają oczy, mózg zapisuje we właściwym porządku, w odpowiedniej sekcji. Ta umiejętność przydaje się Adamowi, gdy wypełnia formularze księgowe. Korzystają z niej także inni pracownicy szkoły, w której pracuje Adam. I coraz rzadziej przypominają sobie, że ich kolega ma zespół Aspergera – łagodniejszą formę autyzmu.

Najpierw teoria, czyli miniprzewodnik po autyzmie

Autyzm to całościowe zaburzenie rozwoju człowieka

Całościowe, bo obejmuje relacje społeczne, komunikowanie się oraz funkcjonalną i symboliczną zabawę. Pierwsze symptomy autyzmu pojawiają się wcześnie – nawet u kilkumiesięcznych niemowląt, a najczęściej widoczne są, zanim dziecko ukończy 3 lata. Niektóre formy autyzmu diagnozuje się też u nastolatków i dorosłych. Niestety, bo jeśli autyzm nie jest odpowiednio leczony i rehabilitowany we wczesnym wieku, może doprowadzić do głębokich zaburzeń w funkcjonowaniu w okresie dojrzałości.

Historia autyzmu nie jest długa. Po raz pierwszy został opisany w literaturze w 1943 r. I choć do tej pory naukowcy toczą spory, co do jego istoty i genezy, to już na pewno wiadomo, że autyzm nie jest niepełnosprawnością intelektualną i że jest to zaburzenie bardzo skomplikowane. Każde dziecko (nastolatek, dorosły) z autyzmem ma różne cechy, dlatego też często zamiast słowa: „autyzm” używa się określenia: „spectrum zaburzeń autyzmu” (ang. Autism Spectrum Disorder – ASD).

Każdy na pewno słyszał wiele anegdot o wybitnych ludziach nauki, sztuki i filozofii. Czy wiecie, że Alberta Einsteina, Izaaka Newtona i Wolfganga Amadeusza Mozarta łączy więcej niż geniusz? Wszyscy mieli zespół Aspergera (ang. Asperger Syndrome – AS), czyli łagodniejszą formę autyzmu. Osoby z AS doświadczają takich samych trudności jak osoby z autyzmem, ale w inny sposób i w innym natężeniu. Dlatego też wiele z nich uważa, że nie są zaburzone, tylko po prostu inaczej myślą, ich mózg działa inaczej.

Izba przyjęć? Pokój, w którym urządza się przyjęcia

Autyzm to zatem bardzo szerokie spectrum „przypadków” o różnej głębokości zaburzeń i zróżnicowanym nasileniu (od bardzo silnego do dyskretnego) różnych objawów. To sprawia, że wśród osób z autyzmem są takie, które gorzej i lepiej funkcjonują społecznie. Gdybyśmy jednak pokusili się o stworzenie ogólnego opisu zachowań osoby z autyzmem, to przedstawiałby się on jak poniżej:

Pierwszy, zauważalny objaw to nienawiązywanie kontaktu wzrokowego z innymi osobami lub ulotne zatrzymanie na kimś spojrzenia. Rodzice z bólem zwierzają się: patrzy na mnie, jakbym był przezroczysty. Dziecko, dorosły z autyzmem nie rozumie relacji międzyludzkich i reguł społecznych, więc ma trudności z ich nawiązywaniem i podporządkowaniem się im. Osoby z autyzmem w dzieciństwie zwykle nie mówią, albo powtarzają bezwiednie usłyszane słowa. Nie komunikują się także gestami, mają trudności ze wskazywaniem osób i przedmiotów, z naśladowaniem słów, ruchów, mimiki twarzy oraz spełnieniem prostych próśb i poleceń. Nie mówią lub nie potrafią budować dłuższych wypowiedzi. Z trudem nawiązują rozmowę i ją podtrzymują. Cechą charakterystyczną osób z autyzmem jest nierozumienie całkowite lub częściowe pojęć abstrakcyjnych, metafor, przenośni, np. szpitalną izbę przyjęć rozumieją jako pokój, gdzie urządza się przyjęcia.

U osób z autyzmem obserwuje się też zaburzenia koncentracji i zachowania, w tym trzymanie się pewnych rytuałów, np. stałe pory posiłków, stałe miejsce przy oglądaniu telewizji, jeden rodzaj ubrań. U niektórych osób autystycznych pojawiają się także dodatkowe zaburzenia, np. niepełnosprawność intelektualna, mózgowe porażenie dziecięce, wady wzroku i słuchu.

Warto zwrócić też uwagę, że wprawdzie część osób z ASD ma trudności w uczeniu się, ale wiele z nich ma średni lub ponadprzeciętny iloraz inteligencji, są to osoby dobrze lub doskonale wykształcone i posiadają wiele umiejętności cenionych w miejscu pracy.

Porady praktyczne, czyli co pracodawca wiedzieć powinien, zanim zatrudni osobę z ASD?

Cechy przydatne w pracy:

• wysoki poziom umiejętności technicznych (np. znakomite kwalifikacje w IT),
• skrupulatne wypełnianie zadań
• skupienie na szczegółach,
• wysoka koncentracja podczas rutynowych zajęć i powtarzalnych ruchów,
• pamięć do faktów i liczb (pomocne np. w branży finansowej i księgowości),
• logiczne, bez emocji podejście do zadań,
• sprawność manualna,
• wiarygodność (szczerość wypowiedzi),
• ścisłe przestrzeganie procedur,
• świetne odnajdywanie się w zespołach o określonej strukturze, z ustaloną hierarchią personalną, jasnym podziałem obowiązków i działaniami ustalonymi za prawidłowe lub nie.

Najbardziej efektywne czynności dla osób z ASD:

• wprowadzanie danych do baz,
• edycja tekstów,
• prace badawcze,
• wypełnianie formularzy,
• kopiowanie, skanowanie, sortowanie, rozsyłanie informacji,
• obsługa poczty przychodzącej i wychodzącej,
• archiwizacja,
• praca w bibliotece,
• branża IT – zwłaszcza praca z oprogramowaniem,
• składanie, pakowanie, układanie, segregowanie i inne czynności powtarzalne w niezbyt szybkim tempie w procesie produkcyjnym.

Co oferuje system wsparcia zatrudnienia?

Pracodawca zatrudniający osoby z ASD może liczyć na benefity ze strony państwa. Ich uzyskanie jest zależne od posiadania przez te osoby orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym. Te korzyści to:

• zwolnienie z wpłat na PFRON,
• możliwość zwrotu kosztów przystosowania i wyposażenia stanowiska pracy,
• zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi z niepełnosprawnością w pracy,
• dopłaty do wynagrodzeń – comiesięczne dofinansowanie do wypłaconej pensji pracownika z orzeczeniem wynosi maksymalnie: 1800 zł – gdy pracownik ma orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności, 1125 zł – przy umiarkowanym stopniu i 450 zł – przy stopniu lekkim. Jeśli zaś u pracownika orzeczono tzw. schorzenie specjalne, czyli np. autyzm – maksymalne stawki dofinansowania są zwiększane o 600 zł.

Gdzie szukać pracownika z ASD?

Osoby z ASD znajdują zatrudnienie tak na rynku pracy chronionej jak i tzw. rynku otwartym. Przygotowanie dla nich stanowiska wymaga jednak dokładnej znajomości rodzaju i nasilenia zaburzeń występujących u konkretnej osoby, a także zrozumienia ze strony współpracowników. Decydując się na przyjęcie do pracy osoby z ASD, warto zwrócić się o pomoc do organizacji pozarządowej, która zajmuje się przygotowaniem zawodowym takich osób i udziela wsparcia pracodawcom na każdym etapie zatrudnienia.

Jak dostosować stanowisko pracy dla pracownika z ASD?

Radzi ekspert Izabela Kocyłak, trener pracy i doradca zawodowy z „Pracowni Rzeczy Różnych” SYNAPSIS:

Przygotowanie miejsca i stanowiska pracy dla pracownika ze spectrum autyzmu, to przede wszystkim dostosowanie przestrzeni do poziomu jego funkcjonowania i możliwości. Jeśli dekoncentrują go hałas i rozmowy – może pracować w słuchawkach wytłumiających, lub bliżej ściany, gdzie nie ma echa. Jeśli przeszkadza mu ruch, obecność innych osób – jego miejsce pracy musimy ulokować z dala od okien, ciągów komunikacyjnych i innych stanowisk. A jeśli jest nadwrażliwy na światło dzienne – warto zadbać o rolety lub inne wyciemnienie. Udzielenie porad uniwersalnych nie jest możliwe ze względu na duże zróżnicowanie i nasilenie zaburzeń u osób z ASD. Stanowisko trzeba zatem indywidualnie dopasować do konkretnego pracownika. Ale też osoby z ASD doskonale wiedzą, jakie bodźce zakłócają ich funkcjonowanie i mówią o nich wprost, jeśli się o nie zapyta.

Niezwykle ważne są także:

• zapoznanie pracownika z ASD z przestrzenią (miejsce pracy, kuchnia, łazienka, gabinet szefa, miejsca, gdzie może przebywać, a gdzie to jest zabronione itp.),
• oznaczenie wizualne konkretnych pomieszczeń,
• wyjaśnienie zasad pracy (planu pracy, przerw, rozliczania się z wykonanych zadań itp.),
• wyjaśnienie reguł społecznych, które innym wydają się oczywiste (np. wskazanie kubka, z którego pracownik może pić kawę, aby się nie okazało, że zabrał komuś naczynie),
• wskazanie pracownika, u którego osoba z ASD może szukać informacji, pomocy i wsparcia.

W komunikacji z osobą z ASD kluczowy jest sposób przekazywania informacji i instrukcji. Należy posługiwać się słowami konkretnymi i jednoznacznymi, niepozwalającym na interpretacje i niedomówienia.