Antidotum na kryzys

- Byłem w dużej firmie, która prowadzi nabór do pracy, ale gdy powiedziałem, że jestem rencistą, to mnie nie chcieli – napisał Kacper na portalu www.niepelnosprawni.pl . Rozgoryczonych osób z niepełnosprawnością, bez pracy, wciąż jest wiele. Pytają pracodawców: dlaczego nie zwracacie na nas uwagi? Możemy i potrafimy pracować, jesteśmy solidni. Dostaniecie „na nas” dofinansowanie i będziecie mniej płacić na PFRON. Czy to się nie opłaca?

Europejski lider?
Światowy kryzys dopadł nas w 2008 r., ale specjaliści już wtedy ostrzegali, że skutki odczujemy dopiero w latach 2010 i 2011. Nie jesteśmy najmocniejszym ekonomicznie państwem, a więc i rokowania co do rozwoju naszej gospodarki nie były najlepsze. Tym bardziej zaskoczyła nas październikowa informacja, że Polska jako jedyny kraj w Europie zakończy 2009 r. z PKB (produktem krajowym brutto) w wysokości powyżej 1 proc. Oznacza to, że jako jedyni wśród państw Unii Europejskiej uniknęliśmy recesji. Budujące okazały się też prognozy Komisji Europejskiej. W raporcie 3 listopada przewiduje ona, że nasza gospodarka będzie umacniała się i w kolejnych latach. PKB w 2010 r. ma wzrosnąć o 1,8 proc., a w 2011 o 3,2 proc. Wartość PKB nie przyćmi jednak innych danych. Mimo cięć w instytucjach uzależnionych od budżetu państwa, deficyt finansów publicznych rośnie. Z trzech rządowych programów antykryzysowych, które m.in. miały nie dopuścić do wzrostu bezrobocia, korzysta niewielu uprawnionych, np. z wnioskami o subsydia płacowe dla pracowników zagrożonych zwolnieniem skorzystało do listopada 2009 r. tylko ponad 60 pracodawców, a miały być ich tysiące. „Niewypałem” okazał się też tzw. dodatek relokacyjny 3 tys. zł, przysługujący pracownikowi, który podejmuje pracę w odległości powyżej 50 km od miejsca zamieszkania. Nie znamy także efektów rządowego programu „Szkolenia zamiast zwolnień”, bo program… nie wystartował. Brak szczegółowych informacji o formach pomocy w programach antykryzysowych. Opieszałość w ich udzielaniu i wyśrubowane warunki powodują, że firmy starają się pokonywać trudności samodzielnie.

Polski paradoks
Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r., w Polsce jest ok. 5,5 mln osób z niepełnosprawnością, a badanie Głównego Urzędu Statystycznego „Stan zdrowia ludności w przekroju terytorialnym” z 2004 r. podaje już liczbę 6,2 mln. Z Badania Aktywności Społecznej Ludności Polski (BAEL) wynika, że w ciągu ostatnich trzech lat aktywność zawodowa w tej grupie społecznej systematycznie rośnie. W 2004 r. na rynku pracy zatrudnionych było 28 100 osób z niepełnosprawnością u 4122 pracodawców, a w 2007 r. już 41 700 w 6797 przedsiębiorstwach.

– Pokazuje to specyfikę polskiego rynku pracy. W tym roku w naszym kraju pracę straciło prawie 60 tys. osób, czyli ok. 2 razy więcej niż w 2008 r. A tymczasem, do września 2009 r., zatrudnienie w grupie pracowników niepełnosprawnych wzrosło w porównaniu z rokiem ubiegłym o ponad 33 tys. osób – mówi Andrzej Sochaj, z-ca prezesa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych ds. finansowych.

Na poprawę tego stanu składa się kilka czynników: na pewno coraz więcej osób z niepełnosprawnością chce pracować, aby wykorzystywać swoją wiedzę i realizować się zawodowo, albo musi pracować, by dorobić do niskiej renty. Ważne jest, że zmienia się także podejście pracodawców do zatrudniania takich pracowników.

– Rośnie świadomość ekonomiczna polskich przedsiębiorców – podkreśla Andrzej Sochaj. – Coraz bardziej efektywnie gospodarują swoimi pieniędzmi. Zwłaszcza w okresie spowolnienia gospodarczego, kiedy muszą racjonalnie planować wydatki. Szukają więc oszczędności. A mogą je uzyskać, np. redukując wysokość swoich wpłat na PFRON. Znane nam są przypadki firm, których menedżerowie wręcz szukają pracowników z orzeczeniami.

Jak ocalić 100 tys.?
Zgodnie z Ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych każdy pracodawca: przedsiębiorstwo, urząd, instytucja, organizacja itd., który zatrudnia co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, musi zatrudnić przynajmniej 6 proc. osób z niepełnosprawnością. Jeśli nie spełnia tego wymogu, wpłaca co miesiąc do PFRON określoną kwotę – potocznie: składkę.

– To jest zobowiązanie, które pracodawca musi uiścić, jeśli nie wypełnia swojego obowiązku zatrudniania osób niepełnosprawnych. Pracodawcy, którzy tego nie robią, muszą się liczyć z tym, że PFRON upomni się o swoje należności nawet w drodze windykacji. Kwota składki wynosi – zgodnie z zapisem ustawowym – dokładnie 40,65 proc. aktualnego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce krajowej za każde nieobsadzone stanowisko pracy – mówi Andrzej Sochaj.

Zgodnie zatem z logiką matematyczną, im mniejsze jest średnie krajowe wynagrodzenie – a to właśnie spada – tym mniejszą składkę musi zapłacić pracodawca. Rachunek ten jest jednak w miarę korzystny tylko dla niewielkich przedsiębiorstw. A dla średnich i dużych? Policzmy! Załóżmy, że firma zatrudnia 100 pracowników. Sześciu z nich powinno być osobami z niepełnosprawnością. Jeśli tak nie jest, firma co miesiąc zapłaci w przybliżeniu: 6 x 1265,78 (40,65 proc. z kwoty 3113,86 zł, która stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce krajowej w III kwartale 2009 – dane GUS). Daje to w sumie – 7594,68 zł, a w ciągu roku jest to 91 136,16 zł.

Dodatkowy zastrzyk
Pod koniec ubiegłego roku rozgorzała wielka debata na temat funkcjonowania polskiego rynku pracy, po wejściu w życie rozporządzeń zrównujących kwoty kwoty dofinansowania do wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnością zatrudnionych w firmach z rynku otwartego i zamkniętego. Zakłady pracy chronionej (zpch) wywalczyły sobie wówczas prawo do pobierania wyższego dofinansowania na 2009 r. Wynosiło ono 160 proc. minimalnego wynagrodzenia dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności, 140 proc.
– dla osób ze stopniem umiarkowanym i 60 proc. dla osób z lekkim, ale jednocześnie nie mogło przekroczyć 75 proc. całkowitych kosztów płacy – wynagrodzenia i składek na ubezpieczenie. Pracodawcy z rynku otwartego otrzymali w 2009 r. 70 proc. tych kwot. Jeśli jednak pracownicy z niepełnosprawnością mają wystawione orzeczenia na schorzenia specjalne: upośledzenie umysłowe, choroby psychiczne, epilepsja oraz niewidomi, kwota dofinansowania wzrastała o 90 proc. dla pracodawców z rynku otwartego i 75 proc. dla zpch.

Wiadomo też już, że w przyszłym roku wielkość dofinansowania dla przedsiębiorstw z obu rynków pracy nie zostanie zrównana. Stało się tak za sprawą przyjętej w listopadzie przez Sejm tzw. ustawy okołobudżetowej związanej z realizacją wydatków z budżetu państwa. Wysokość dopłat do pensji będzie obliczana na podstawie płacy minimalnej z 2009 r. – 1276 zł, a nie jak przewidują to obecne przepisy – z 2010 r., czyli 1317 zł. Nie da się jednak ukryć, że dofinansowanie do wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnością
wciąż jest atrakcyjnym sposobem na odciążenie budżetu firmy. Szczegółowe wyliczenia są w tabeli obok.

– W 2010 roku osoby niepełnosprawne prowadzące działalność gospodarczą we własnym imieniu mogą dalej ubiegać się o refundację składek na ubezpieczenia społeczne – przypomina Andrzej Sochaj.

Nadal też swoje zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej będą wypełniały samorządy wojewódzkie i powiatowe. To u nich pracodawcy mogą otrzymać zwrot kosztów: przystosowania stanowiska, adaptacji pomieszczeń i urządzeń do potrzeb pracownika z niepełnosprawnością, wyposażenia stanowiska, zatrudniania pracownika pomagającego pracownikowi z niepełnosprawnością, ale także dofinansowanie do szkoleń prowadzonych dla pracowników niepełnosprawnych.

Praca a płaca
Pod koniec ubiegłego roku środowisko osób z niepełnosprawnością przyjęło z oburzeniem wiadomość, że Prezydent RP Lech Kaczyński zawetował nowelizację Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Decyzja ta oznaczała, że osoby pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę socjalną nadal nie będą mogły dorobić do swoich świadczeń tyle, ile by chciały. I choć temat zniesienia limitów zarobków dla rencistów wciąż powraca, nie zanosi się na to, aby rząd zdecydował się na wprowadzenie takiego rozwiązania. Nadal obowiązują przepisy, które stanowią, że renta z tytułu niezdolności do pracy może zostać zmniejszona, jeśli miesięczny przychód jest wyższy niż 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia i zawieszona przy przychodach powyżej 130 proc. W przypadku renty socjalnej – jej wypłacanie zostaje zawieszone, gdy miesięczny przychód jest wyższy niż 30 proc. przeciętnego wynagrodzenia.
 

Większość osób z niepełnosprawnością jest oburzona postępowaniem prezydenta. Paradoksalnie jednak okazuje się, że w czasach spowolnienia gospodarczego i szukania oszczędności, kiedy wielu pracodawców wprowadza przestoje produkcyjne i elastyczne formy zatrudnienia (np. pracę zdalną, umowy cywilnoprawne zamiast umów o pracę, niepełny wymiar czasu pracy itd.), a także zmniejsza okresowo wynagrodzenia – zatrudnienie rencisty może okazać się dla firmy korzystnym ekonomicznie rozwiązaniem. Zyskuje przecież wykształconego, rzetelnego i odpowiedzialnego pracownika, który nie zażąda wysokiej pensji, aby nie „stracić” stałego świadczenia.

Dlaczego nas nie chcą?
W połowie października br. Instytut Spraw Publicznych (ISP) przedstawił wyniki badania na temat obecności osób z niepełnosprawnością na otwartym rynku pracy. Wzięło w nim udział 615 pracodawców, zatrudniających od 25 do 250 pracowników. Z badania wynika, że zatrudnienie pracownika z niepełnosprawnością postrzegane jest w kategoriach ekonomicznych (firmy prywatne) lub jako cel uzyskania wymaganego limitu zatrudnienia (sfera budżetowa). Okazuje się też, że wbrew danym z rynku pracy jeszcze wiele firm wciąż niechętnie podchodzi do oferowania miejsc pracy osobom z niepełnosprawnościami. Wydaje się też, że powód wciąż jest ten sam – kłopot z dotarciem do szczegółowych informacji prawnych, finansowych, organizacyjnych, na temat zatrudnienia pracowników z niepełnosprawnością.

Jest jeszcze problem innej natury. Zdaniem Jarosława Witkowskiego, z firmy 4EverNet, który wystąpił na konferencji podsumowującej projekt ISP, instrumenty finansowe zachęcające do zatrudnienia osób z niepełnosprawnością są korzystne. Wciąż jednak nie są łatwo dostępne, a procedury ich uzyskania są skomplikowane. Z tą opinią zgadzają się inni pracodawcy, zwłaszcza z małych i średnich przedsiębiorstw, które pierwszy raz stykają się z pracownikami z niepełnosprawnością.

– Z naszych analiz wynika jednak, że pracodawcy coraz lepiej radzą sobie z pozyskiwaniem środków w ramach dofinansowań i refundacji. Co prawda Fundusz nie może sam uprościć procedur, jednak zawsze służymy pracodawcom fachowym doradztwem – mówi Andrzej Sochaj.

W sukurs PFRON przychodzą organizacje pozarządowe reprezentujące interesy osób z niepełnosprawnością i prowadzące dla nich programy aktywizacji zawodowej. Coraz więcej firm i urzędów korzysta z ich pomocy.

Chodzi nie tylko o pieniądze
Ewa Czarnecka, szef serwisu zakupów Michelin Polska, koordynator programu "Różnorodność":
- W fabryce Michelin Polska w Olsztynie i w biurze handlowym w Warszawie, na ok. 4 tys. pracowników zatrudniamy 50 osób niepełnosprawnych – głównie z niepełnosprawnością ruchową, schorzeniami przewlekłymi i dysfunkcjami narządu słuchu. Większość z nich pracuje na stanowiskach biurowych, ale dla osób poruszających się na wózkach wygospodarowaliśmy kilka stanowisk pracy w zakładzie produkcji form do opon. Współpracujemy też z wieloma kooperantami, dostawcami, którzy mają status zakładu pracy chronionej. Koszty dostosowania stanowisk i budynków pokryliśmy sami, podobnie jak koszty udzielanej co dwa lata pracownikowi niepełnosprawnemu pomocy finansowej, w kwocie 3 tys. zł na cele rehabilitacyjne. Nie korzystamy z żadnego rodzaju dofinansowania. Zatrudnienie i współpraca z osobami niepełnosprawnymi, wynikają z realizowanego we wszystkich oddziałach koncernu Michelin na świecie programu „Diversite”, czyli „Różnorodność”. Projekt, w sformalizowanej formie prowadzony jest od 2003 r. i obejmuje działania skierowane nie tylko do osób niepełnosprawnych, ale także kobiet, pracowników z różnych pokoleń, kultur i mniejszości rasowych i etnicznych. Naszym celem jest głównie zapewnienie pracownikom jak najlepszych warunków do nieskrępowanego rozwoju ich talentów zawodowych.

Artykuł powstał w ramach projektu "Kampania informacyjna – Sprawni w pracy", współfinansowego ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy.