Więcej pieniędzy za opiekę? To możliwe!

Świadczenie pielęgnacyjne w wysokości 1477 zł zamiast 520 zł zasiłku dla opiekuna matki lub ojca z niepełnosprawnością? To możliwe. Droga prowadzi przez sądy, wymaga uporu, cierpliwości i nie gwarantuje sukcesu, ale niektórym się udało. Podpowiadamy, jak to zrobić.

Jaka jest różnica między matką zajmującą się w domu niepełnosprawnym dzieckiem, a córką rezygnującą z pracy, by pielęgnować matkę z niepełnosprawnością? Obecnie: 957 złotych. Tyle wynosi różnica między świadczeniem pielęgnacyjnym dla opiekunów osób, których niepełnosprawność powstała do 18. lub w przypadku uczniów 25. roku życia (1477 zł), a specjalnym zasiłkiem opiekuńczym lub zasiłkiem dla opiekuna – dla opiekujących się osobami ze znacznym stopniem niepełnosprawności – dziećmi, małżonkami, rodzicami – która wystąpiła po uzyskaniu przez nich pełnoletniości (520 zł; od listopada 2018 r. będzie to 620 zł).

W opinii opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnością to rażąca niesprawiedliwość. Przecież tak samo jak osoby na świadczeniu pielęgnacyjnym muszą zrezygnować z pracy, by zajmować się całą dobę swoimi podopiecznymi. Niejednokrotnie tak samo dźwigają, karmią, myją i zajmują się ich czynnościami higienicznymi.

Dlaczego więc otrzymują od państwa niemal trzykrotnie mniejsze świadczenie, a wsparcie – w przeciwieństwie do świadczenia pielęgnacyjnego – jest dodatkowo uwarunkowane kryterium dochodowym? Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje bowiem tylko wtedy, gdy łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 zł. Przy świadczeniu pielęgnacyjnym kryterium dochodowego nie ma.

Wyrok bez ciągu dalszego

21 października 2014 roku zastrzeżenia opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnością – na wniosek grupy posłów – w sprawie K 38/13 podzielił Trybunał Konstytucyjny (TK). Orzekł, że zawarte w art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych różnicowanie wysokości pomocy dla opiekunów ze względu na wiek, w którym ich podopieczny stał się niepełnosprawny, jest niezgodne z zasadą równości obywateli wobec prawa, zapisaną w art. 32 ust. 1 konstytucji.

Zgodnie z wyrokiem władze powinny niezwłocznie podjąć działania zmierzające do zmiany przepisów tak, by przywrócić równe traktowanie opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnością. Do dziś jednak kolejne rządy tego nie zrobiły. Efekt jest taki, że opiekunowie dorosłych, występujący o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego do wójta, burmistrza lub prezydenta, otrzymują decyzje odmowne. Większość z tych osób rezygnuje z odwołania do organu drugiej instancji, jaką jest Samorządowe Kolegium Odwoławcze.

- Wydaje się, że jest to kwestia niewiedzy lub braku wiary w skuteczność odwołania, a czasami świadomej rezygnacji opiekuna, który wiele czasu poświęca opiece nad niepełnosprawnym członkiem rodziny i nie ma już siły na dochodzenie swoich praw na drodze sądowej – wskazuje współpracujący z Centrum Integracja warszawski adwokat Grzegorz Jaroszczyk.

Jednak wbrew pozorom opiekunowie dorosłych osób z niepełnosprawnością wcale nie są bezradni. Mogą walczyć dalej o świadczenie pielęgnacyjne – bez względu na to, czy otrzymują zasiłek, czy nie dostają żadnego świadczenia. Szansę na powodzenie daje im m.in. właśnie wspomniany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2014 r. Droga do uzyskania świadczenia prowadzi przez sądy, wymaga przestrzegania procedur i terminów na odwołania i nie gwarantuje sukcesu. Są jednak tacy, którym się udało. Pokażemy jak tego dokonali, krok po kroku.

Doskonałym przykładem takiej wygranej batalii jest sprawa pani J. Ł.

Krok 1. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta

Pani J. Ł. wystąpiła z wnioskiem do burmistrza miasta i gminy o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z koniecznością rezygnacji z pracy z powodu opieki nad dorosłą matką, której niepełnosprawność pojawiła się w 42. roku życia.

Decyzja burmistrza z 24 lutego 2017 r. była odmowna. W uzasadnieniu burmistrz wskazał, że zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b ustawy o świadczeniach rodzinnych, świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli opiekun ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna. Tymczasem pani J. Ł. w styczniu 2016 r. nabyła prawo do zasiłku dla opiekuna do końca stycznia 2018 r.

Jednocześnie burmistrz wskazał, że argumenty pani J. Ł. dotyczące ewentualnych skutków orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2014 r. – na które powołała się nasza bohaterka – są bezprzedmiotowe.

- To jedno z przykładowych uzasadnień, czasami wskazuje się, iż przyczyną odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jest fakt, że członek rodziny stał się niepełnosprawny w wieku 30, 40 lat lub później – wskazuje Grzegorz Jaroszczyk.

Krok 2. Samorządowe Kolegium Odwoławcze

Pani J. Ł. odwołała się od decyzji burmistrza do Samorządowego Kolegium Odwoławczego (SKO).

Jak tłumaczy nasz ekspert, najważniejszą kwestią jest złożenie odwołania w terminie do 14 dni od dnia otrzymania decyzji. Należy to zrobić za pośrednictwem organu, który ją wydał (w tym wypadku burmistrza), zgodnie z pouczeniem, które powinno znajdować się na decyzji.

Zgodnie z art. 128 Kodeksu postępowania administracyjnego – odwołanie nie wymaga szczegółowego uzasadnienia. Wystarczy, jeżeli wynika z niego, że jako strona nie jesteśmy zadowoleni z wydanej decyzji.

I jeszcze jedna ważna sprawa:

- Odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego i skarga do sądu administracyjnego w sprawie odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jest wolne od opłaty – podkreśla mecenas Jaroszczyk.

W sprawie pani J. Ł. SKO decyzją z 16 maja 2017 r. utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji.

Krok 3. Wojewódzki Sąd Administracyjny

Bohaterka naszej historii zaskarżyła więc decyzję organu odwoławczego do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) w Gdańsku.

Zgodnie z ustawą z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, skargę składa się w terminie do 30 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia. Wnosi się ją za pośrednictwem organu, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania jest przedmiotem skargi, w tym wypadku Samorządowego Kolegium Odwoławczego.

12 października 2017 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał skargę pani J. Ł. za zasadną i uchylił decyzję SKO oraz decyzję burmistrza uznając, że „naruszają one przepisy prawa materialnego w sposób mający wpływ na wynik sprawy”. WSA nakazał organowi pierwszej instancji, czyli burmistrzowi, uchylić decyzję przyznającą pani J. Ł. zasiłek dla opiekuna, a następnie ponownie rozpatrzyć jej wniosek o świadczenie pielęgnacyjne, z uwzględnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który uznał za niekonstytucyjny art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych.

- Oznacza to, że sprawę musi jeszcze raz rozpatrzyć burmistrz (albo wójt lub prezydent), ale tym razem powinien uwzględnić wytyczne sądu administracyjnego – wyjaśnia Grzegorz Jaroszczyk.

Z adwokatem lub bez

Ważne jest to, że do tego etapu wszystkie odwołania i skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego odwołujący się może składać samodzielnie – bez pomocy adwokata. Oczywiście, jeśli czuje się na siłach. W przypadku zatrudnienia adwokata, koszt pomocy prawnej trudno określić – to kwestia uzgodnienia z profesjonalnym pełnomocnikiem.

To nie jest jedyna wygrana sprawa przed WSA

Jak wynika z uzasadnienia wyroku WSA w Gdańsku, to wcale nie jedyna sprawa o przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego wygrana przez opiekuna osoby, której niepełnosprawność wynikła w okresie pełnoletniości. Korzystnych dla nich wyroków jest więcej, m.in.:

• WSA w Bydgoszczy 20 maja 2015 r. w sprawie skargi S. F. na decyzje SKO i wójta odmawiające przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na opiekę nad dorosłą matką,
• WSA w Gdańsku 23 marca 2017 r. w sprawie skargi A. K. na decyzje SKO i prezydenta odmawiające przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na opiekę nad dorosłą matką,
• WSA w Gdańsku 30 marca 2017 r. w związku ze skargą E. N. na decyzje SKO i prezydenta odmawiające przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na opiekę nad matką, której niepełnosprawność wystąpiła w 79. roku życia.

Jak argumentować?

Zaskarżając decyzję organu odwoławczego (SKO) i wnioskując o uchylenie decyzji organu pierwszej instancji (wójta, burmistrza lub prezydenta) należy wytknąć błędną interpretację przepisów, na które powołują się obie instytucje odmawiając nam prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

Najczęściej to:

1. Zastosowanie przepisów art. 17 ust 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych z pominięciem okoliczności, że na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2014 r., sygn. akt K38/13, został on uznany za niekonstytucyjny w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną ze względu na datę powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki, a przez to narusza art. 190 ust. 1 Konstytucji RP.
2. Błędna wykładnia art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b ustawy o świadczeniach rodzinnych, polegająca na pominięciu celów ustawy i przyjęciu, że okoliczność pobierania przez skarżącego zasiłku dla opiekuna przyznanego w oparciu o przepisy ustawy o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów stanowi negatywną przesłankę do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, a w konsekwencji błędne uznanie, że fakt pobierania zasiłku dla opiekuna ma przesądzające znaczenie dla oceny wniosku skarżącej o przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.
3. Niezastosowanie art. 27 ust. 5 w zw. z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. b ustawy o świadczeniach rodzinnych i przez to nieuwzględnienie, że w razie zbiegu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego i zasiłku dla opiekuna osoba uprawniona ma prawo wyboru jednego ze świadczeń, co wynika z treści art. 27 ust. 5.
4. Naruszenie przepisów postępowania administracyjnego mających istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 6 , art. 8 , art. 9 , art. 77 par. 1, art. 7 w zw. z art. 80 k.p.a. poprzez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, przyjmując, iż sam fakt pobierania zasiłku dla opiekuna przez skarżącego skutkuje brakiem prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i zwalnia organy rozstrzygające w sprawie z podejmowania działań zmierzających do wszechstronnego wyjaśnienia sprawy, pozwalającego na wydanie rozstrzygnięcia z uwzględnieniem słusznego interesu strony.

Takimi argumentami posłużyła się pani J. Ł.

Czy oznacza to, że za każdym razem sądy uznają te argumenty i wydadzą korzystne orzeczenie?

- Złożenie skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego nie gwarantuje sukcesu, daje natomiast szansę, iż sąd administracyjny uwzględniając wspomniany wyżej wyrok Trybunału Konstytucyjnego, a także orzecznictwo sądów administracyjnych, uchyli niekorzystną decyzję odmawiającą nam prawo do świadczenia pielęgnacyjnego – odpowiada Grzegorz Jaroszczyk. – Powyższe zarzuty zostały sformułowane w konkretnej sprawie, tak więc zarzuty należy formułować mając na względzie indywidualną sprawę.

WAŻNE! Oświadczenie o woli rezygnacji z zasiłku dla opiekuna

Niezwykle ważne jest również to, że pani J. Ł. do swojej skargi załączyła oświadczenie, z którego wynika, że chce zrezygnować z zasiłku dla opiekuna w przypadku przyznania jej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego zgodnie z art. 27 ust. 5 ustawy oświadczeniach rodzinnych oraz w oparciu o art. 155 Kodeksu postępowania administracyjnego. Dopiero to umożliwia przyznanie jej świadczenia pielęgnacyjnego, ponieważ nie można pobierać dwóch świadczeń równocześnie. Warto pamiętać, iż sytuacja ta (rezygnacja ze świadczenia) dotyczyła osoby, która miała już przyznane jedno świadczenie. Nie dotyczy to osób, które starają się o świadczenie pielęgnacyjne jako pierwsze świadczenie.

Krok 4. Naczelny Sąd Administracyjny

Co jednak w sytuacji, gdy Wojewódzki Sąd Administracyjny wyda niekorzystny dla nas wyrok? W takim przypadku możemy się odwołać do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).

Najpierw trzeba złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie uzasadnienia wyroku i o doręczenie odpisu tego wyroku wraz z uzasadnieniem na piśmie.

Zgodnie z art. 141 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, w sprawach, w których skargę oddalono, uzasadnienie wyroku sporządza się na wniosek strony zgłoszony w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyroku albo doręczenia odpisu sentencji wyroku. Uzasadnienie wyroku sporządza się w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia wniosku.

- W tym wypadku termin jest bardzo krótki i należy mieć go na uwadze – podkreśla mecenas Jaroszczyk.

Zgodnie z art. 177 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, skargę kasacyjną wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie, w terminie 30 dni od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem.

Natomiast zgodnie z art. 175 § 1 ww. ustawy, skarga kasacyjna powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego. Jeżeli nie stać nas na pełnomocnika z wyboru, można wystąpić do sądu o przyznanie prawa pomocy poprzez przyznanie pełnomocnika z urzędu.

Sprawa pana X.

Taką skargę złożył pan X., który również opiekuje się matką z niepełnosprawnością, ale WSA nie stanął po jego stronie. WSA uznał bowiem, że w jego przypadku sprawa wyroku TK nie ma znaczenia, bo wystąpienie o zasiłek dla opiekuna pozbawia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

Po odwołaniu przez pana X., 5 października 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny wydał bardzo ważny wyrok (syg. I OSK 2763/17) – uchylił w całości zaskarżony wyrok WSA, a także zaskarżoną decyzję SKO i poprzedzającą ją decyzję Wójta Gminy.

Sprawa jest o tyle ciekawa, że za panem X. wstawił się Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO), który zgłosił udział w tym postępowaniu.

Historię pana X. możemy poznać na stronie internetowej RPO. Pan X. do 1 lipca 2013 r. pobierał świadczenie pielęgnacyjne. Stracił je po zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych, uzyskując prawo do zasiłku dla opiekuna. Przypomnijmy, że w tamtym czasie prawa do świadczeń stracili wszyscy opiekunowie osób, których niepełnosprawność została stwierdzona w dorosłym życiu, a nie w dzieciństwie. Świadczenia pielęgnacyjne miały być dla rodziców, którzy rezygnują z pracy, podejmując opiekę nad dzieckiem z niepełnosprawnością. Zasiłki zaś – dla tych, którym wygaszono prawo do świadczenia pielęgnacyjnego.

Początkowo wysokość zasiłków i świadczeń była podobna. Ale po proteście opiekunów dzieci z niepełnosprawnościami w 2014 r. rząd podniósł wysokość świadczenia pielęgnacyjnego. W efekcie opiekun dziecka dostaje dziś pomoc prawie trzykrotnie wyższą niż opiekun osoby, której niepełnosprawność stwierdzono w wieku dorosłym.

Tu znów się kłania sprawa wyroku TK z 21 października 2014 r. Przypomnijmy, że Trybunał uznał uzależnienie wysokości wsparcia dla opiekuna od tego, w jakim momencie życia podopiecznego stwierdzono jego niepełnosprawność, za sprzeczne z konstytucyjną zasadą równości (art. 32 Konstytucji) w wyroku z 21 października 2014 r. (syg. K 38/13). To m.in. na to orzeczenie powołał się Rzecznik Praw Obywatelskich.

Mecenas Jaroszczyk podkreśla jednak, że jeden korzystny wyrok nie oznacza, że pozostałe będą również pozytywne dla odwołujących się. W podobnych sprawach sąd może wydać również wyrok oddalający odwołanie osoby ubiegającej się o świadczenie.

Urzędnik radzi... i pomaga

Z informacji, jakie docierają do Centrum Integracja wynika, że w niektórych miastach i gminach urzędnicy nieoficjalnie radzą opiekunom dorosłych osób z niepełnosprawnością, żeby odwoływali się od decyzji burmistrzów i prezydentów. Wiedzą, że ich przełożony bez zmian w przepisach ma związane ręce, ale sąd może uwzględnić orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego korzystne dla opiekunów. Być może to właśnie tłumaczy większą liczbę tego typu spraw w niektórych Wojewódzkich Sądach Administracyjnych.

Mało tego, niektóre samorządy przyznają opiekunom dorosłych osób z niepełnosprawnością świadczenia pielęgnacyjne. Jak informowało Radio Zet, w kwietniu br. wojewoda pomorski zarządził kontrolę w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Sopocie, żeby sprawdzić, czy robi to legalnie. Wicedyrektor sopockiego MOPS-u powiedział rozgłośni, że Ośrodek przyjmuje zasadę, że orzeczenia TK są obowiązujące i ostateczne.