Lista Mocy 1918-2018. Stanisław Eleszkiewicz

1900–1963
malarz, witrażysta

Zaliczany do École de Paris, malarz i witrażysta nie zrobił towarzyskiej kariery w kręgach paryskiej bohemy. Uważany za samotnika trzymał się z dala od modnych przyjęć i miejsc. Próżno też go szukać w głównym nurcie ówczesnych malarzy.

Urodził się w Czutowem na Ukrainie, ale po śmierci matki ojciec wysłał go do krewnych w Warszawie. Tu na kursach rysunku mały Staś zaczął swoją przygodę z malowaniem. W 1912 r., mając 12 lat, wrócił na Ukrainę, a dwa lata później podjął naukę w Szkole Sztuk Plastycznych w Mirgorodzie. Nie skończył jej jednak. W 1918 r. zaciągnął się do wojska i jako kawalerzysta został ranny w walce. Po ponad półrocznym pobycie w szpitalu mógł wrócić do domu, ale jego noga do końca życia pozostała usztywniona. Kulejący Stanisław Eleszkiewicz postanowił opuścić rodzący się wówczas Związek Radziecki.

Przez dwa lata kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych w Atenach. W 1921 r. wyjechał do Włoch. Najpierw pracował jako dekorator ceramiki w Neapolu, gdzie miał nawet swoją wystawę (rysunki i gwasze; 1922), później przebywał w Rzymie, ale nie znalazł tam pracy. Przez krótki czas był bezdomny, aż trafił nawet na krótko do więzienia. Po opuszczeniu jego murów w 1923 r. wyjechał do Paryża. Nie do końca wiadomo, co robił w pierwszych latach pobytu. Na początku podjął okazjonalną współpracę z pracownią mozaiki Gentil & Bourdet. Jego sytuacja zmieniła się na lepsze, gdy w 1927 r. poznał Jeana Gaudina, witrażystę i malarza z Clermont-Ferrand, który kontynuował rodzinne tradycje w paryskim atelier odkupionym od ojca. Stanisław Eleszkiewicz najpierw został u Gaudina rysownikiem, a później kierownikiem działu artystycznego. Zaprojektował wiele mozaik i witraży do kościołów we Francji. Pod wpływem Gaudina wrócił jednak do malowania, i to z dobrym skutkiem.

Dzieła Stanisława Eleszkiewicza zaczęły się pojawiać w galeriach i na wystawach. Miał też kilka wystaw indywidualnych, m.in. na Salonach Paryskich (II poł. lat 20. ), a także w galeriach Art du Montparnasse (1928– –1930) i Drouot-Provence (1944, 1945, 1951).

Jego obrazy są ciemne, prezentują masywne formy, obwiedzione wyraźnym konturem (widoczny jest na nich wpływ witrażownictwa). Ukazują ludzi odrzuconych i sceny rodzajowe z prowincjonalnych miasteczek, rzadziej pejzaże. Dostrzegalna jest inspiracja malarstwem Goi. Stanisław Eleszkiewicz nie odwzorowywał rzeczywistości. Malował z pamięci, a to, co zapamiętał, dowolnie przekształcał. W 1945 r. zajął się konserwacją obrazów.

O jego życiu prywatnym wiadomo niewiele. Gdy w 1939 r. rozstawał się z żoną, mieszkał przy Montparnasse w Paryżu. Zmarł w 1963 r. Dopiero kilkanaście lat po jego śmierci, w latach 70., przypomniano sobie o nim we Francji i kilkakrotnie zaprezentowano dorobek, m.in. w Wersalu (1975), później w amerykańskiej Keith Lipert Gallery (1986). Dzieła Stanisława Eleszkiewicza można kupić na aukcjach sztuki w Polsce, gdzie zyskują coraz większą popularność.