Ruch przy muzyce w procesie integracji osób niepełnosprawnych

Każdy człowiek chce być chociaż przez chwilę w centrum zainteresowania.
Szczególnie osoby niepełnosprawne wymagają zainteresowania opiekunów i społeczeństwa, aby mogły normalnie funkcjonować w rodzinie i w społeczeństwie lokalnym.
Wymaga to działań edukacyjnych, których celem jest nauczyć osobę niepełnosprawną i jej opiekunów współdziałania w życiu, z sobą i obok siebie.
Edukacja ta w większym stopniu dotyczy osób pełnosprawnych, będących w otoczeniu osoby niepełnosprawnej.
Ten proces nazywamy integracją.
Proces integracji obejmuje organizację życia i działalność osób niepełnosprawnych w swoim środowisku, mająca na celu wyrównywanie szans edukacyjnych, wychowawczych i zawodowych.
W ramach zajęć integracyjnych prowadzona winna być rehabilitacja osób niepełnosprawnych.

Jedną z interesujących form rehabilitacji niepełnosprawnych jest muzyka i ruch przy rytmie i melodii muzycznej w grupie integracyjnej, a więc wśród osób pełnosprawnych.

Muzyka jest przyjemna do słuchania dla wszystkich, różnica występuje tylko w indywidualnym podejściu i upodobaniu w jej percepcji.
Jedni lubią słuchać cichą melodię, inni głośną, rytmiczną, podrywającą do ruchu ciała. Słuchający na ogół interpretuje ruchem muzykę: kiwaniem głową, tupaniem, wybijaniem rytmu palcami lub dłonią, w ogóle ruchem.
Jeżeli muzyka niesie tyle przyjemności i tak jest mobilizująca do ruchu, można i należy ją wykorzystać do rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
Muzyka, rytm i melodia wymusza na ćwiczącym ruch o pożądanej amplitudzie i zakresie tworząc przemyślany układ ćwiczeń rehabilitacyjnych inaczej nazywając - taniec integracyjny.

Taniec to nie tylko umiejętność stawiania kroków i ruchu ciała w rytmie muzyki, to również nauczanie form towarzyskich, takich jak przedstawianie się, przywitanie, pozdrowienie, proszenie do tańca i dziękowanie za wspólny taniec i towarzystwo, zachowanie się przy stole i w towarzystwie starszych osób. Jest to także przygotowanie do życia. Innym pożądanym efektem nauki tańca jest nabywanie wiadomości o muzyce, rytmie, melodii oraz o kulturze narodów, skąd nauczane tańce pochodzą. Np. samba i jej ojczyzna Brazylia.
W czasie zajęć kształtowany jest również słuch muzyczny wraz ze śpiewem, co u nas ostatnio zostało wyraźnie zaniedbane.
Przede wszystkim taniec w rehabilitacji może spełniać rolę korekcyjną postawę ciała, poprzez konieczność poprawnego stawiania stóp, ruchu ramion, itp.
Wynika to z kultury i tradycji poszczególnych tańców, z ustawienia osób tańczących w parze, w grupie. Osiąga się tą poprawność również przez naśladownictwo wskazanych osób, par tanecznych, tańczących poprawnie.

Taniec dla osób niepełnosprawnych nie kończy się tylko na nauce i wspólnej zabawie. Rozwija się także jako dyscyplina sportowa o zasięgu europejskim i światowym. Jest to "taniec na wózkach" tańczony na turniejach towarzyskich i mistrzowskich. Zwykle jedna osoba z pary tańczącej jest osobą pełnosprawną, a druga siedząca na wózku.
I tutaj dochodzimy do istoty tańca jako form ruchu integracyjnego środowisk, w których są i żyją osoby niepełnosprawne.
Bawić się przy muzyce, tańczyć, lubią wszyscy bez względu na wiek, sprawność fizyczną czy umysłową. Jak stwierdził to mistrz świata w tańcu towarzyskim Walther Laird, "taniec jest dla człowieka od 5 do 95 lat".
Nasza rola w tym jest:
- nauczyć się samemu tańczyć,
- nauczyć innych, w tym niepełnosprawnych, ruchu przy muzyce, tańca.
- organizować zabawy, imprezy, prowadzić je, a także uczestniczyć w tego typu imprezach, dać dobry przykład wspólnej zabawy przy muzyce, przy śpiewie, lub przy wybijanym rytmie.
W Krakowie jak i w innych miejscowościach Polski istnieją placówki oświatowe integracyjne, gdzie obok uczniów pełnosprawne są uczniowie niepełnosprawni.
W jednej takiej szkole prowadzę zajęcia nauki tańca, w tym tańca integracyjnego, oraz koło taneczne Tańca na wózkach.
Początki były trudne, teraz po kilku latach działalności tej szkoły bawią się i tańczą wszyscy pełnosprawni i niepełnosprawni. Uczniowie i uczennice niepełnosprawni na swój możliwy sposób interpretuje muzykę ruchem, tańczą, rękami, głową, balansem ciała, jeżeli życie pędzą na wózku inwalidzkim i to zawsze w towarzystwie swoich koleżanek lub kolegów pełnosprawnych jako partnerów.
Udało mi się przekonać wszystkich, że taniec to nie tylko stanie w parze przed sobą, że tańczyć można też z osobą siedzącą na krześle, wózku, a nawet stojącą opartą o kule, o krzesło, trzymając ją za dłonie lub tylko dotykając ją własną dłonią.
Radość niepełnosprawnych tańczących, oraz ich opiekunów jest zwykle tak duża, że kompensuje pewne utrudnienia i nieco nienaturalne ustawienie pary czy grupy w tańcu.
W szkole tej, w której pracuję, są również uczniowie niepełnosprawni, dla których obcowanie z rówieśnikami jest wymarzonym stanem, do którego dążą, w którym czują się najlepiej.
Lekcje tańca to również wymarzona forma ruchu, zabawy, bo jest to ruch w najbliższym kontakcie z kolegą - koleżanką, partnerem - partnerką.
Czy współtańczący poważnie traktują niepełnosprawnych? Jest to pytanie, na które ja mam odpowiedź. Odpowiedź ta zależy od atmosfery kształtowanej przez prowadzącego, jego stosunku do niepełnosprawnych, nie tylko poruszających się na wózkach, pełnosprawnych intelektualnie, ale tych, którzy poruszają się na własnych nogach, ale nieco się różnią od pozostałych (np., z zespołem Downa). Przekonanie wszystkich, że jesteśmy równi wobec siebie podczas zabawy, w tym zabawy przy muzyce, w tańcu, jest naszym obowiązkiem.
W jednej klasie szkoły podstawowej, gdzie uczennicami były dwie dziewczynki poruszające się na wózkach, na lekcji tańca panowała ciekawa atmosfera rywalizacji chłopców przy proszeniu do tańca Ani i Moniki. Na hasło "panowie prosimy do tańca" większość chłopców chciała być pierwszymi przy Ani i Monice, a przecież obok były też pełnosprawne koleżanki.
Czy taniec z Moniką i Ania był łatwiejszy? Oczywiście nie. Ale one swoją radością i entuzjazmem górowały nad pozostałymi.
Taniec turniejowy na wózkach to wyższy stopień wtajemniczenia, wymagający dużego zaangażowania obu współtańcząch, ale równie piękny jak w pozostałe dyscypliny taneczne.
Jest to środek i cel integracji niepełnosprawnych w społeczeństwie, uczący niepełnosprawnych i ich opiekunów wspólnej zabawy, a widzów tolerancji.

Jan W. Golc
Taneczne Ognisko Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej
30-410 Kraków
ul. Strąkowa 3a
tel./faks: 0*12 260 13 30, 260 13 31
e-mail: totkkf@sp153.krakow.pl