Barbakan – ul. Floriańska – Pl. Szczepański

Trasa 2

Kraków jest otwarty na wszelakie nowości, także na awangardowe poczynania, ale zawsze tylko do granicy dobrego smaku, i zawsze z szacunkiem wobec przeszłości. Ani kroku dalej.
Fenomenalność i zjawiskowość, jedyny taki na świcie klimat miasta wyrósł z wielowiekowej, warstwowo nakładającej się lub współistniejącej historii związanej z całym narodem.
W tej wyprawie być może poczujecie wyjątkowość Krakowa najbardziej. Najboleśniej nawet, bo trzeba głowę zadzierać i wypatrywać śladów dawnego miasta w jego współczesnej otoczce. Im bardziej będziecie uważni, tym mocniej przekonanie się, że "...jednak nic nie przemija - jak pisał w tomiku "Owocobranie tajemne", wydanym w 1933 roku, student podwawelskiego grodu, Tadeusz J. Demczyk - nic nie zanika, co było, / wszystko ślady zostawi chociażby drobne i puste / i jeśli kiedy płonęła sercem tłukąca miłość, / zostaną oczy smutne - i blade spieczone usta".

Rozpoczynamy zwiedzanie od bardzo charakterystycznej budowli Krakowa, ponadto łatwiej do zlokalizowania ze względu na bliskość dworca i usytuowanie na Plantach.
Od przejścia podziemnego przy dworcu, na prawo, w odległości 250 m napotkamy dawne mury obronne miasta.

BARBAKAN

Ul. Basztowa, Kraków
Tel. (0*12) 422-98-77
Czynne: codziennie w godz. 10.00 -17.00 (od maja do października)

Historia: Lata powstania: 1498-1499
Barbakan, kiedyś zwany też Rondlem, to cenny zabytek dawnego budownictwa fortecznego, wzniesiony u schyłku XVI w. Ze względu na niebezpieczeństwo ataku ze strony Turków. Powstał jako dodatkowe zabezpieczenie Bramy Floriańskiej oraz znajdującego się zaraz za murami arsenału miejskiego. Otaczała go szeroka na 24 i głęboka na prawie 3,5 metra fosa, wypełniona niegdyś wodą, nad którą przerzucony był dwuczęściowy, palowo-zwodzony most. Most skonstruowano tak, by stanowił najważniejszą przeszkodę w zdobyciu Barbakanu. W razie potrzeby most zwodzony podnoszono, a palowy niszczono i forteca stawała się niedostępna. Bramę chroniła również "brona" opuszczana na łańcuchach. To wyjątkowy obiekt średniowiecznej architektury obronnej. Most i brama wjazdowa położone są ukośnie, były więc dobrze widoczne z murów obronnych.
W jego murach znajduje się 130 otworów strzelniczych dla artylerii, kuszników i strzelców z broni palnej. U góry biegnie ganek, na którym ustawiono lżejsze działa. Całość zwieńczona jest siedmioma wieżyczkami będącymi punktami obserwacyjnymi i stanowiskami dla najlepszych strzelców. Dziedziniec Barbakanu ma 24 metry średnicy. Prowadzą do niego ukryte w grubych murach przejścia na ganki straży. Kiedyś forteca łączyła się z Bramą Floriańską przejściem między murami, które jednak zburzono w XIX w. Wtedy też do Bramy przeniesiono znajdujący się tam do dziś ołtarz z kopią obrazu Matki Boskiej Piastowskiej. Na murze Barbakanu znajduje się tablica pamiątkowa z czasów konfederacji barskiej, Barbakan krakowski jest jedną z trzech tego typu budowli zachowanych w Europie.
Dostępność: Wokół Barbakanu teren brukowany, trudno dostępny. Wewnątrz drewniana kładka i kamienista nawierzchnia.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 100 m. Parkowanie przy ul. Pijarskiej - przed hotelem "Polskim". Dojazd autobusami nr 115, 124, 152, 192, 502, 511, tramwajami nr 2, 3, 4, 5, 10, 13, 14, 15, 19, 25, przystanek: Dworzec.

Masywność murów obronnych warto podziwiać od strony Plant. Stojąc przy Barbakanie, oczywiście zwracamy uwagę na Bramę Floriańską, jedyne zachowane zabytkowe wejście do dawnego miasta, tworzące z sąsiadującymi basztami ocalały fragment murów XIII-wiecznego miasta.

BRAMA FLORIAŃSKA

Ul. Floriańska, Kraków

Historia: Czas powstania: XIII/XIV w.
Zbudowana z kamienia Brama Floriańska ma 34,5 metra wysokości. Na wypadek oblężenia miał je bronić cech kuśnierzy. Górna część została odbudowana w XVII w., po zniszczeniu, któremu uległa podczas potopu szwedzkiego. Od strony miasta nad wejściem znajduje się barokowa płaskorzeźba przedstawiająca św. Floriana, od strony Plant widzimy piastowskiego orła wykonanego wg projektu Jana Matejki. To jedna z czterech baszt, które wraz z fragmentem murów obronnych i Barbakanem przetrwały wyburzenie fortyfikacji miejskich w początkach XIX w. W miejscu, gdzie obecnie starą część Krakowa okala park zwany Plantami, w przeszłości ciągnęły się średniowieczne mury obronne, umocnione 47 basztami. Od zewnątrz zabezpieczała je fosa wypełniona wodą z Rudawy. Gdy rozbierano niebezpieczne ruiny murów, ocalały jedynie cztery baszty.
Dostępność: W czasie zwiedzania całej proponowanej trasy należy liczyć się z koniecznością pokonania krawężników przy wejściach i zejściach na opisywane ulice.
Okolica/Dojazd: Nawierzchnia: asfaltowa, od strony Barbakanu kostka brukowa. Odległość od parkingu: 30 m.
Parkowanie przy ul. Pijarskiej - przed hotelem "Polskim". Dojazd autobusami nr 115, 124, 152, 192, 502, 511, tramwajami nr 2, 3, 4, 5, 10, 13, 14, 15, 19, 24, przystanek: Dworzec Gł.

Po lewej i prawej stronie Bramy sterczą baszty, a pomiędzy nimi na murach ulokowali swe dzieła lokalni malarze. XIV i XV-wieczne baszty noszą nazwy przypominające cech rzemieślników zobowiązanych do ich bronienia. Basztę Pasamoników bronić mieli wytwarzający ozdoby do strojów, Stolarską i Ciesielską - rzemieślnicy pracujący w drewnie. W pobliżu, przy ul. Pijarskiej mamy historyczny hotel "Pod Białym Orłem" (2 stopnie) i sklep z napojami (poziom zerowy). Perspektywy ul. Pijarskiej, prostopadłej do Floriańskiej zamyka dawny Arsenał Miejski, jeden z gmachów tworzących obecnie Muzeum Czartoryskich.
Sprzed Bramy Floriańskiej ruszamy na spacer ruchliwą ulicą Floriańską. To fragment słynnego Traktu Królewskiego prowadzącego przez Rynek i ul. Grodzką na Wawel. Tędy szły orszaki koronacyjne i pogrzebowe władców Polski. Warto uważniej przyjrzeć się niektórym mijanym miejscom, fasadom, portalom, obramieniom okien, szczególnie że część budynków ma średniowieczną metrykę. Perspektywę ul. Floriańskiej zamyka boczna elewacja kościoła Mariackiego. Pierwsze rzucające się w oczy miejsce po przekroczeniu Bramy Floriańskiej to Mc'Donalds - ważny dla wielu turystów w niemniejszym stopniu niż zabytki klasy zero (wejście - poziom zerowy; toaleta - w piwnicy). Na szczęście nieopodal jest lokal, jak najbardziej na swym szacownym krakowskim miejscu, z tradycjami i to ponad stuletnimi.

JAMA MICHALIKA (W KAMIENICY BEŁZOWSKIEJ)

Flariańska 45, Kraków
Tel. (0*12) 422-15-61 - Jama Michalika
Czynne: 9-22

Historia: Czas powstania: XV w. - kamienica; XIX w. - lokal.
Założona w 1895 r. Przez Apolinarego Michalika "Cukiernia Lwowska", z doskonałymi ciastkami nowego typu ("Flirt", "Mickiewicza" i in.) i świetną kawą zdobyła sobie od razu u krakowian duże powodzenie. Szybko też stała się ulubionym lokalem młodopolskiej bohemy - literatów i malarzy z pobliskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Lokal ten nazwany przez studentów i artystów "jamą" ze względu na brak okien, od 1905 roku stał się siedzibą kabaretu literackiego "Zielony Balonik", którego najsławniejszym satyrykiem na długie lata pozostał Tadeusz Boy-Żeleński, lekarz, krytyk literacki, tłumacz, autor m.in. Słówek. Na przedstawieniach kabaretu gościła elita kulturalna i towarzyska miasta. Odbywały się polityczne "Szopki", bale kostiumowe, brzmiała złośliwa piosenka i frywolny lub uszczypliwy żart.
Popularność lokalu zachęciła Michalika do powiększenia "Cukierni Lwowskiej" o pomieszczenie przykryte szklaną kopułą i zakończone podestem, tzw. górką, służącą do występów.
W latach 60. XX w. Przywrócono kawiarni pierwotny wygląd, rekonstruując secesyjne wnętrze o unikatowym wystroju, zaprojektowane przez scenografa Karola Frycza.
Wejście: I stopień przy wejściu głównym. Drzwi o szerokości: 90 cm.
Gastronomia: Niepowtarzalne, pełne dawnego uroku miejsce. Obsługa bardzo miła. Duży wybór lodów i ciast, gorące i zimne napoje, alkohol. Ceny przystępne, nawet dla studenckiej kieszeni. Możliwość rezerwacji dla grup.
Toaleta: Niedostępna - ciasna. Szerokość drzwi: 60 cm.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 100 m. Parkowanie przy ul św. Marka. Dojazd autobusami nr 115, 124, 152, 192, 502, 511, tramwajami nr 2, 3, 4, 5, 10, 13, 14, 15, 19, 24; przystanek: Dworzec Gł.

Kilka metrów za "Jamą Michalikową", po tej samej stronie ul. Floriańskiej, niewątpliwie zwróci waszą uwagę zakapturzony osobnik i wręczy zaproszenie na osobliwą wystawę... narzędzi tortur (niestety, w piwnicy).
Następna kamienica to Dom Jana Matejki.

DOM JANA MATEJKI

ul. Floriańska 41, Kraków
tel. (0*12) 422-59-26
Czynne: wt., czw.: 9-15; śr., pt.: 11-18, sob. -niedz. 10-15.30

Historia: Czas powstania: XVI w.
Pochodzący z XVI w. budynek, przerobiony gruntownie w XVIII i pod koniec XIX w. (m.in. dobudowano II i III piętro).
Przyszedł tu na świat, tworzył i umarł Jan Matejko. Neobarokową fasadę zaprojektował przyjaciel artysty, Tomasz Pryliński.
Po śmierci Matejki dom wykupiono od rodziny, dzięki społecznej zbiórce i utworzono w nim muzeum typu biograficznego, w którym można obejrzeć kolekcję pamiątek związanych z artystą.
Na I piętrze zachowano pokoje (salon i sypialnie) jak za życia artysty; w innych pokojach pozostały pamiątki, medale, eksponaty bogatych kolekcji Matejki - broń, ozdoby itp.
Na III piętrze znajdowała się pracownia artysty i pozostały do dziś pędzle, sztalugi i palety.
Dom Matejki został w 1904 roku oddziałem Muzeum Narodowego.
Dostępność: Ze względu na brak udogodnień ekspozycji mieszcząca się na wyższych kondygnacjach Domu Matejki pozostają niedostępne dla osób na wózkach.
Okolica/Dojazd: Nawierzchnia: asfaltowa.
Parkowanie przy ul. św. Tomasza. Odległość od parkingu: 100 m. Rynek Główny w odległości: 300 m. Dojazd tramwajami nr 1, 3, 7, 10, 13, 19, 24, przystanek: Poczta Główna.

Nieco dalej mijamy znajdujący się w bramie pod nr 27 chiński barek "Lychee". Po przeciwnej stronie ulicy - niedawno przywrócony do dawnej świetności - Hotel Pod Różą - najstarszy hotel w mieście.

Humor Jana Matejki miał zawsze dużo ostrej ironii, może dlatego że nie znalazł szczęścia i spokoju w zaciszu domowym, a i kochani rodzice, choć go czcili i uwielbili, nie szczędzili gorzkich i bezwzględnych słów krytyki, które burzyły spokój wewnętrzny artysty. Krytykę i spory rozpętało ukazanie się w 1866 roku "Rejtana" - jednego z arcydzieł mistrza. Namalowanie tej historycznej sceny z głównymi zdrajcami na czele, nazwano skandalem. Józef I. Kraszewski nazwał obraz "policzkiem danym przeszłości" i dodał, że "policzkować trupa matki się nie godzi". A miarę goryczy dopełniły słowa pewnej arystokratki, która słysząc, co mówią i piszą o obrazie, przyszła go zobaczyć. Potrząsając głową, odezwała się z przekąsem:
- I po co pan maluje takie sceny - kto to panu kupi?
- E, kupowali żywych, pani hrabino, kupią i umarłych - odrzekł spokojnie Matejko.
Po tych słowach dama szybko wyszła, a w następnym roku (1867), obraz o niezwykłych walorach kolorystycznych został zakupiony przez cesarza Franciszka Józefa za 50 tysięcy guldenów, do galerii cesarskiej w Wiedniu.

HOTEL POD RÓŻĄ

ul. Floriańska 14, Kraków
tel. (0*12) 424-33-00

Historia: Wiek XVI.
Kamienica w XVI w. należała do włoskiej rodziny Provanów, współtwórców pierwszej poczty. Zdobi ją renesansowy portal z dwoma kolumnami i frezem, na którym umieszczono piękną łacińską inwokację wyrażającą życzenie, by dom ten stał, dopóki "mrówka morza nie wypije i żółw całego nie obieży świata".
Na początku XIX w. Jan Alojzy Szydłowski otworzył w kamienicy oberżę później przemianowaną na "Hotel de Russe" na pamiątkę wizyty cara Aleksandra I i jego brata wielkiego księcia Konstantego. W 1843 roku gościem był koncertujący w Krakowie Franciszek Liszt. W 1864 roku po upadku powstania nazwę, która stała się kompromitująca, zmieniono na "Pod Różą". Nigdy nie mieszkał tutaj Honoriusz Balzac, długo mylono to miejsce z nieistniejącym już hotelem "Pod Białą Różą" przy ul. Stradom.
Wejście: 1 stopień
Toaleta: Brak dostępnej toalety - schody.
Okolica/Dojazd: Nawierzchnia: asfaltowa. Odległość od parkingu: 100 m. Parkowanie: przy ul. św. Tomasza. Rynek w odległości 200 m. Dojazd tramwajem nr 1, 3, 7, 10, 13, 19, 24, przystanek: Poczta Główna.

Dzieli nas jeszcze kilkadziesiąt metrów od Rynku. Po drodze zadzieramy głowy, by zwracać uwagę na kolejne kamienice: dom urodzenia komediopisarza Michała Bałuckiego (Floriańska II), tzw. Dom Pod Aniołkiem - perłę architektury mieszczańskiej oraz przy ul. Floriańskiej 8, gotycki portal z XV w., w tzw. Kamienicy Dawidowskiej. Tuż przy Rynku, w narożnej kamienicy po lewej stronie, zwracamy uwagę na jedno z bardziej znanych krakowskich godeł.

KAMIENICA POD MURZYNAMI

Ul. Floriańska 1, Kraków

Historia: Czas Powstania: XVI w.
Na narożu znajduje się XVI-wieczna polichromowana płaskorzeźba przedstawiająca dwóch Murzynów z koszem egzotycznych owoców. W XVI w. w tym miejscu była apteka, w której spotykali się innowiercy. Ponadto słynęła ze świetnych win. Apteki często ozdabiano egzotycznymi motywami, jakoby podkreślając w ten sposób zamorskie pochodzenie składników wykorzystywanych do wyrobu leków.
Dostępność: Z zewnątrz.
Okolica/Dojazd: Parkowanie na Małym Rynku. Odległość od parkingu: 50 m. Rynek Główny w odległości: 50 m. Dojazd tramwajami nr 1, 3, 7, 10, 13, 19, 24, przystanek: Poczta Główna

Kamienicą Pod Murzynami zachwycał się Konstanty Ildefons Gałczyński w wierszu "Zaczarowana dorożka": "Przystanęliśmy pod domem Pod Murzynami (ech, dużo bym dał za ten dom)".

Z ulicy Floriańskiej skierujemy się w prawo, wzdłuż północnej strony Rynku zamkniętej dwoma narożnymi ulicami: Floriańską i Stawkowską. To tzw. linia A-B, według tradycji najbardziej reprezentacyjna pierzeja Rynku, niegdyś obowiązkowy szlak niedzielnych spacerów. Przechodzimy nią do połowy Rynku i skręcamy w prawo, w ulicę św. Jana.
To nobliwa, bardzo spokojna ulica pałaców krakowskiej arystokracji, zupełnie odmienna w charakterze od równoległej ul. Floriańskiej. Jest jedną z niewielu ulic, które nie prowadziły do bramy miejskiej. Perspektywę ul. św. Jana zamyka barokowa fasada kościoła oo. pijarów, autorstwa Francesco Placidiego. W XIX w. wytworzył się zwyczaj wyprowadzania z krypty tego kościoła zwłok wybitnych osób. Orszak pogrzebowy przechodził ulicą św. Jana na miejsce pochówku.
Zabudowę ulicy rozpoczyna tzw. Feniks, nie pasujący do reszty, choć już wtopiony w krajobraz, dom z początku XX w., wybudowany dla towarzystwa ubezpieczeniowego, przez renowatora Wawelu - Adolfa Szyszko-Bohusza.
Mijamy po prawej stronie restaurację "Chłopskie Jadło" (św. Jana 3 - 2 stopnie), a naprzeciw kino "Sztuka", w którym mimo I stopnia, obsługa deklaruje gotowość pomocy. Nieco dalej, także po prawej stronie, w narożniku ulic św. Jana i św. Tomasza stoi niewielki kościół.

KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA EWANGELISTY

Róg ul. św. Jana i św. Tomasza, Kraków
Tel. (0*12) 422-65-00

Historia: Czas powstania: XIV w.
Badania architektoniczne wykazały, że w tym miejscu stał w XII w. romańska świątynia. W XIV w. kościół przebudowano w stylu gotyckim. Obecna budowla, podparta z zewnątrz skarpami, ma skromną barokową fasadę i jej obecny kształt jest wynikiem XVI- i XVII-wiecznych przebudowań. W XVIII w. otrzymały go ss. prezentki i wtedy wzniesiono klasztor, przebudowując cztery sąsiednie kamienice. We wnętrzu znajduje się późnobarokowe wyposażenie, w tym pochodzący z 1730 roku ołtarz z cudownym obrazem Matki Boskiej Świętojańskiej od wykupu niewolników (pocz. XVI w.); kopia umieszczona jest nad wejściem.
Wejście: Poziom zerowy, w bramie wejściowej niewysoki próg.
Szerokość drzwi: 70 cm.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 30 m. Parkowanie przy ul. św. Jana, tuż przy Rynku. Rynek w odległości 150 m.
Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 3, 4, 5, 7, 13, 15, 19, 24 przystanek: Basztowa LOT.

Ulice krakowskie
Jedną z charakterystycznych, ale jakże ulotnych pozostałości po minionych wiekach są nazwy ulic miasta: w historycznych centrach upamiętniają one wybranych świętych lub przypominają rzemieślników niegdyś tu zamieszkujących. Chodzimy dziś ulicą św. Jana, św. Marka, Szewską...
Były oczywiście ulice "lepsze" i "gorsze"; ulice, gdzie mieszkał patrycjat i swoje pałace mieli możnowładcy, ale także ulice, przy których żyli i pracowali mniej cenieni rzemieślnicy. Spośród najprzedniejszych wymienić trzeba przede wszystkim ulice: Floriańską, Grodzką i św. Jana. Posiadanie domu przy ulicy Floriańskiej było dowodem zamożności i wysokiej pozycji na dworze władcy; każda z tutejszych kamienic ma swą nazwę, upamiętniającą fundatora bądź wieloletniego właściciela.
Równoległa do ulicy Floriańskiej ulica św. Jana, która nazwę swą zawdzięcza romańskiemu jeszcze kościołowi św. Jana, w przeciwieństwie do innych ulic Krakowa, już w średniowieczu nie należała do arterii komunikacyjnych, nie kończyła jej bowiem brama miejska, lecz mur, później zaś barokowo-rokokowy kościół Przemienienia Pańskiego oo. pijarów.
Z racji panującego tu spokoju w czasach nowożytnych pałace pobudowali tu Lubomirscy, Wodziccy, Popielowie i Czartoryscy.

W budynkach przyklasztornych, przylegających do kościoła, mieści się prywatne liceum nawiązujące tradycjami do najstarszej w Polsce szkoły żeńskiej, założonej w 1627 roku przez matkę Zofię Czeską, błogosławioną Kościoła katolickiego. W tej części ul. św. Jana zwracamy uwagę na portale i okna. Najbardziej okazałe pod nr 8/10 - mieści się tu Galeria Andrzeja Mleczki, pod nr 12 i 14 - z godłem pawia, sygnującym Kabaret pod Wydrwigroszem (2 stopnie).
Naprzeciw - dwa bogato dekorowane budynki pozwalają przywołać dawny nastrój ulicy, przy której zamieszkiwali przedstawiciele rodów Czartoryskich, Wodzickich i Popielów.

PAŁAC WODZICKICH

ul. Św. Jana II, Kraków

Historia: Wiek XVIII.
Powstał z połączenia dwóch kamienic w I poł. XVIII w. Pod koniec XVIII stulecia Franciszek Wodzicki zlecił jego przebudowę po uprzednich zniszczeniach spowodowanych pożarem. Z tego okresu pochodzi klasycystyczna fasada zwieńczona balustradową attyką z wazonami i alegorycznymi postaciami. Obecnie ma tu siedzibę Stowarzyszenie Architektów RP.
Zwiedzanie: Z zewnątrz.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 100 m. Parkowanie przy ul. św. Jana, tuż przy Rynku.
Dworzec w odległości 2 km. Rynek - 500 m. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 3, 5, 7, 19, przystanek: Basztowa LOT.

PAŁAC LUBOMIRSKICH

ul. św. Jana 15, Kraków

Historia: Czas powstania: XVIII w.
Złożyły się nań połączone kamienice mieszczańskie, a obecny wygląd jest wynikiem przebudowy z lat 70. XIX w. Przed Lubomirskimi w pałacu zamieszkiwali Czartoryscy.
Wejście do pałacu stanowi okazały portal z XVIII-wieczną bramą, za którą znajduje się sień z wyjątkowym stiukowym sklepieniem. W 1858 roku odbyła się tu pierwsza w Polsce wystawa architektoniczna. Wnętrza kryją snobistyczny klub "Stalowe magnolie" z osobliwym wystrojem, dostępny od wieczora dla stałych bywalców.
Wejście: W przejściu do zabytkowej sieni - 1 wysoki stopień.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu 100 m. Parkowanie przy ul. św. Jana, tuż przy Rynku. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 3, 4, 5, 7, 13, 15, 19, 24; przystanek - Basztowa LOT.

Kolejna okazała kamienica również powstała z połączenia trzech sąsiednich i miała wielu właścicieli. Odbywały się tu sławne czwartki skupiające literatów i naukowców Krakowa.

KAMIENICA POPIELÓW I KOŁŁĄTAJOWSKA

ul. św. Jana 20, Kraków

Historia: Czas powstania: XVIII w.
Rezydencja powstała po przerobieniu w stylu barokowym trzech kamienic w XVIII w. Z tego okresu pochodzi okazały portal z motywem atlantów podtrzymujących belkowanie. Pod koniec XVIII w. właścicielem posesji był Hugo Kołłątaj. Obecnie mieści się tu galeria i sklep z porcelaną firmy Rosenthal.
Zwiedzanie: Z zewnątrz.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 50 m. Parkowanie przy ul św. Jana, tuż przy Rynku. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 3, 4, 5, 7, 13, 15, 19, 24; przystanek - Basztowa LOT.

Pod numerem 22 mieszczą się sale Polskiej Akademii Nauk, od której oddzieliła się w latach 90, XX w. nobliwa Polska Akademia Umiejętności, krakowska organizacja ze wspaniałymi tradycjami.
Dochodzimy do jednego z bogatszych muzeów krakowskich, słynnego zwłaszcza z obecności sportretowanej Cecylii Galleriani, czyli "Damy z łasiczką" ("Damy z gronostajem") Leonarda da Vinci.

MUZEUM CZARTORYSKICH

ul. św. Jana 19, Kraków
tel. (0*12) 422-55-66
Czynne: wt., czw.,: 9-15; śr., pt.,: 11-18,
sob., niedz.: 10-15.30

Historia: Rok powstania: 1876
Kompleks Muzeum Czartoryskich połączony jest nad ulicą Pijarską przewiązką z dawnym klasztorem oo. pijarów oraz zespolony z dawnym Arsenałem Miejskim i basztami Stolarską i Ciesielską. W kolekcji Muzeum znajdują się bogate zbiory dzieł sztuki zawierające prawdziwe arcydzieła, a także pamiątki po wielkich Polakach - m.in. Janie III Sobieskim, Tadeuszu Kościuszce czy ks. Józefie Poniatowskim.
Muzeum powstało, gdy znana z pasji kolekcjonerskiej rodzina Czartoryskich postanowiła przewieźć do Krakowa swoje cenne zbiory wywiezione z rodzinnego majątku w Puławach do Paryża, zwłaszcza że po upadku powstania listopadowego uległy częściowej konfiskacie. Ozdobą galerii malarstwa jest wspomniana już "Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci oraz "Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem" Rembrandta, a ponadto portreciki rodziny króla Zygmunta Starego, pochodzące z pracowni Łukasza Cranacha, portrety hetmanów, królów, arrasy, gobeliny, zbiory porcelany z najsłynniejszych manufaktur, chorągwie, ordery itp.
Budynki Muzeum utrzymane są w stylu neogotyckim. Człon północny przerobiono z części klasztoru oo. pijarów w 1876 roku; człon południowy przebudowany z trzech kamienic w latach 1886-1901.
Zwiedzanie: Ze względu na brak jakichkolwiek udogodnień bardzo utrudnione, wręcz niemożliwe jest zwiedzanie ekspozycji umieszczonej na dwu kondygnacjach budynku (40 stopni).
Bilety: Normalne i ulgowe.
Wejście: I stopień. Szerokość drzwi: 80 cm.
Toaleta: Niedostępna - na piętrze.
Okolica/Dojazd: Parkowanie przy ul. Pijarskiej - w pobliżu hotel "Polskiego". Rynek w odległości 1 km. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 3, 5, 7, 19, przystanek - Basztowa LOT.

Przez szerokość ulicy św. Jana Muzeum Czartoryskich sąsiaduje z elewacją boczną Hotelu Francuskiego, powstałego w latach 1911-1912. Tu po raz pierwszy zebrał się Polski Komitet Olimpijski w 1919 roku, przed olimpiadą w Antwerpii. Ulicę św. Jana zamyka od północy stojący przy ul. Pijarskiej kościół oo. pijarów (1761) - świetny przykład dojrzałego krakowskiego baroku. Ze względu na schody jest w zasadzie niedostępny, ale zatrzymamy się choć przy jego fasadzie.

KOŚCIÓŁ PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO OO. PIJARÓW

ul. Pijarska.., Kraków
tel. (0*12) 422-22-55

Historia: Czas powstania: XVII w.
Barokowy dwukondygnacyjny kościół Przemienienia Pańskiego i klasztor oo. pijarów zbudowane zostały w latach 1714-1727 pod kierunkiem architekta, Kacpra Bażanki. Efektowna trójkondygnacyjna fasada zwieńczona ażurową dzwonnicą i wejście do krypty powstały później, w latach 1759-1761 wg projektu Franciszka Placidiego. Wystrój wnętrza, barokowy z dekoracją malarsko-rzeźbiarską Franciszka Ecksteina, to świetny przykład dojrzałego krakowskiego baroku.
Pijarzy to XVII-wieczny zakon, którego członkowie zajmowali się m.in. organizowaniem bezpłatnych szkół. Po utracie niepodległości przez Polskę zakon został skasowany i polscy pijarzy pozostali w Krakowie. Najsłynniejszy spośród nich to ks. Stanisław Konarski, twórca ośmiowiecznego Collegium Nobilium i współautor Konstytucji 3 Maja. Jego marmurowe popiersie zdobi kamienną balustradę fasady kościoła, a w kościele zamurowane jest jego serce.
Zwiedzanie: Zarówno wnętrze kościoła, jak i krypty są niedostępne - kilkanaście stopni.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 50 m. Parkowanie przy ul. Pijarskiej - obok hotelu "Polskiego".
Rynek w odległości 1,1 km. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502; tramwajami nr 3, 5, 7, 19, przystanek - Basztowa LOT.

Idziemy ulicą Pijarską, wzdłuż fasady "Hotelu Francuskiego", po drodze mijając "Bar Mleczki" (4 stopnie, lokal czynny od popołudnia). Ulicę Piekarską zamyka zieleń Plant. Kierując się w lewo, dochodzimy do ul. Sławkowskiej. To kolejna prostopadła do Rynku Głównego. Wiele zachowanych przy ul. Sławkowskiej domów ma elementy architektury gotyckiej i barokowej. Po prawej stronie ulicy ofertą gastronomiczną kusi restauracja "Szlacheckie Jadło" - filia "Hawełki" - słynnego lokalu z Rynku (poziom zerowy, dostępna toaleta).
U zbiegu ulic Sławkowskiej i św. Marka zwracamy uwagę na odrestaurowany budynek szacownej instytucji, ostatnio uniezależnionej nawet od Polskiej Akademii Nauk.

POLSKA AKADEMIA UMIEJĘTNOŚCI

ul. Sławkowska 17, Kraków
tel. (0*12) 422-71-89, 424-02-00

Historia: Rok powstania 1866.
Na fasadzie tego neorenesansowego gmachu umieszczone są medaliony z podobiznami uczonych i twórców - od ul. Sławkowskiej: Stanisława Konarskiego, Stanisława Potockiego, Hugona Kołłątaja, Adama Czartoryskiego; od strony św. Marka: Adama Mickiewicza, Jana Kochanowskiego, Jana Pawła Woronicza, Joachima Lelwela, Jana Śniadeckiego, Mikołaja Kopernika, Jana Długosza, Tadeusza Czackiego, Stanisława Staszica.
Polska Akademia Umiejętności jest najstarszą tego typu placówką w kraju - zrzeszająca przedstawicieli nauki, organizującą zjazdy, finansującą ekspedycje naukowe, wydającą publikacje, utrzymującą kontakty z instytucjami naukowymi w całym świecie. Powstała w (1872) roku (statut), choć tradycje sięgają 1816 roku. Szczególnie cenna była działalność Akademii w czasie zaborów. Utrzymywała się z darowizn i była instytucją zamkniętą - skupiała najlepszych i autentycznych naukowców. W 1951 roku, gdy powstała państwowa Polska Akademia Nauk - po kilku latach wchłonęła PAU. Ta wybitnie elitarna instytucja wywalczyła sobie autonomię w II RP jest placówką niezależną od PAN.
Zwiedzanie: Z zewnątrz oraz wewnątrz (parter).
Wejście: Na dziedziniec - I minimalny stopień, dalej schody.
Gastronomia: Wewnątrz restauracja "U babci Maliny" i "Jadłodajnia u Tomasza" - z dziedzińca I stopień.
Toaleta: Niedostępna - schody.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 300 m. Parkowanie przy ul. św. Jana, niedaleko Rynku.
Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 3, 5, 7, 19; przystanek - Basztowa LOT.

Naprzeciwko PAU, z zbiegu ulic Sławkowskiej i św. Marka znajduje się jedna z najstarszych budowli Krakowa, nosząca nazwę od nieistniejącego już zakonu tzw. marków (od imienia patrona kościoła), zakonników reguły św. Augustyna. Na absydzie ul. Sławkowskiej - późnogotycka figuralna golgota z około 1500 roku.

KOŚCIÓŁ ŚW. MARKA

ul. Św. Marka 10, Kraków
tel. (0*12) 422-71-78

Historia: Czas powstania: XIII w.
Nieduży, ceglany, gotycki kościół św. Marka to jeden z najstarszych budynków w Krakowie. Ufundowany został prze księcia Bolesława Wstydliwego dla oo. augustianów, których misją była pomoc dla rycerzy wyruszających do Ziemi Świętej na walkę z niewiernymi. Gotycki kościół trawiony licznymi pożarami odbudowywano, jak wiele innych, ale za każdym razem nieco zmieniał swój wygląd.
Wystrój wnętrza z drewnianym ołtarzem łączył elementy renesansowe i barokowe. W kościele znajduje się sanktuarium bł. Michała Giedroycia, XV-wiecznego litewskiego zakonnika, furtiana, znanego z pobożności i ofiarności wobec bliźnich. Cuda przez niego czynione przedstawia jeden z XVIII-wiecznych obrazów w kościele.
Rzeźba ukrzyżowanego Chrystusa z II poł. XV w. (z włosami), obecnie będąca centralnym elementem drewnianego ołtarza, miała wg tradycji przemówić do bł. Michała Giedroycia.
W kościele warto zwrócić uwagę na barokową ambonę z oryginalną ozdobą - sercem z krzyżem - godłem zakonu marków. Obecnie kościół przeznaczony jest dla księży emerytów.
Wejście: I stopień. Szerokość drzwi: 70 cm. Możliwość otwarcia drugiej części drzwi.
Okolica/Dojazd: Parkowanie przy ul. św. Tomasza - niemal w narożniku z ul. Sławkowską - 50 m. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 3, 5, 7, 19; przystanek - Basztowa LOT.

Ulicę w. Marka zamyka uliczka prowadząca do ul. Reformackiej i murów klasztornych. To interesujący zaułek ze względu na panujący tu spokój i ciszę.

KOŚCIÓŁ ŚW. KAZIMIERZA I KLASZTOR OO. REFORMATÓW

ul. Reformacka 3, Kraków
tel. (0*12) 422-06-23

Historia: Czas powstania: XVII w.
Obiekt powstał w XVII w. na miejscu poprzednich zabudowań doszczętnie zniszczonych w czasie potopu przez Szwedów. We wnętrzu kościoła szczególnie interesujący jest obraz w prawej części transeptu w kaplicy - wizerunek Chrystusa w studni. Obok wiszą wota i kule cudownie uzdrowionych
Do kościoła przylega klasztor zakonu oo. reformatów. Ciekawostką tego miejsca są znajdujące się w podziemiach słynne krypty grobowe, w których dzięki mikroklimatowi pochowane zwłoki ulegają mumifikacji. Zwyczaj grzebania zmarłych w podziemiach trwał w tym kościele trwał około 200 lat i łącznie pochowano tu około 1000 ludzi, wielu z zamożnych mieszczańskich rodów: Wielkopolskich, Szembeków czy Badenich.
Na zewnątrz kościoła, po lewej stronie wisi jeden z niewielu zachowanych w Krakowie (są jeszcze w dwu miejscach) dzwonków za konających.
Stary krakowski zwyczaj nakazywał dzwonić w czasie agonii człowieka lub też po jego śmieci.
Naprzeciwko kościoła, w ogrodzie po drugiej stronie ulicy, znajdują się stacje Drogi Krzyżowej z czternastu kaplic, w których za szkłem umieszczono obrazy Michała Stachowicza z 1816 roku (na co dzień zasłonięte niestety, okiennicami).
Dostępność: 1 stopień do kościoła. Do krypty zejście stromymi schodami. Do Drogi Krzyżowej - 2 stopnie.
Okolica/Dojazd: Parkowanie przy ul. Pijarskiej. Rynek w odległości 1,3 km. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 3, 5, 7, 19, przystanek - Basztowa LOT.

Wracamy na ul. Sławkowską, by zwrócić uwagę na okazałą budowlę pod numerem 13/15. To pałac Tarnowskich, powstały w XVII w. z zachowanym barokowym portalem i sienią. Obok niego, nowa w Krakowie restauracja "Kinto" z gruzińską kuchnią (poziom zerowy, ciasna toaleta).
Zbliżamy się do ekskluzywnego i szacownego krakowskiego hotelu.

GRAND HOTEL

ul. Sławkowska 5/7, Kraków
tel: (0*12) 421-72-55

Historia: Czas powstania: XIX w.
Hotel powstał z połączenia kilku kamienic, które na polecenie księcia Aleksandra Czartoryskiego przerobiono na pałac pod koniec XIX stulecia. W jednej z tych kamienic w XVI w. krakowski drukarz Maciej Wierzbięta drukował m.in. dzieła autorów polskiego renesansu: Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego. Nazywano ją nawet kamienicą Wierzbiecińską.
W dwudziestoleciu międzywojennym w restauracji "Grandu" pracował jako kelner Tadeusz Kurytka (pisując pod pseudonimem Henryk Worcell), autor powieści "Zaklęte rewiry", w której opisał związane z tym miejscem doświadczenia. Na kanwie powieści powstał film Janusza Majewskijego z kreacją Romana Wilhelmiego i debiutem Marka Konrada. Niestety, z powodu wieloletniego remontu hotel, sceny kręcono w ówczesnej Czechosłowacji.
Dostępność: Obsługa deklaruje gotowość pomocy, w hotelu jest winda i pokój dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Wejście: 1stopień. Szeroko0ść drzwi: 80 cm.
Toaleta: Toaleta - schody (pomoc portiera i winda).
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 100 m. Parkowanie przy ul. św. Tomasza - niemal w narożniku z ul. Sławkowską. Rynek w odległości 800 m. Dojazd: autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 3, 5, 7, 19, przystanek: Basztowa LOT.

Po drugiej stronie przecznicy - ulicy św. Tomasza, którą zamyka po lewo fasada kościoła ss. prezentek (z obrazem) stoi kolejny hotel - Saski (I stopień). W pobliżu mieści się filia Teatru Starego - Scena przy Sławskiego nr 16 (1stopień). Dochodząc do Rynku zwróćmy uwagę na dwie kamiennicę. Szczególnie interesująca jest tuż za rogiem z ul. Szczepańską, tzw. Dom pod Gruszką, z wyjątkową Salą Fontanowską. Spotkać tam można krakowskich dziennikarzy i literatów.

KAMIENICA ZAYDLICZOWSKA

ul. Sławkowska 4, Kraków

Historia: Ta gotycka kamienica, zwana dawniej Zaydliczowską, przebudowana została w okresie baroku. Do pięknej sklepionej kolebkowo sieni wejść można przez XVII-wieczny arkadowy portal w jego kluczu znajduje się pełna wdzięku figurka Madonny, a nad wejściem napis: "Bóg z nami". We wnętrzu znaleźć można szereg detali gotyckich z renesansowych.
Zwiedzanie: Sieni - poziom zerowy.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 100 m. Parkowanie przy ul. św. Tomasza - prawie w narożniku z ul. Sławkowską. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 4, 8, 15, 24; przystanek - Bagatela.

KAMIENICA "POD GRUSZKĄ"

ul. Szczepańska 1, Kraków

Historia: Czas powstania: XIV w.
W tej kamienicy będącej w XIV w. własnością rodziny Morszytynów, ponoć Jadwiga (przyszły król Polski) miała odwiedzać w 1386 roku swego ukochanego, austriackiego księcia Wilhelma Habsburga, z którym następnie musiała się rozstać, by poślubić Jagiełłę. Według innych podań, zakochani spotykać się mieli w kościele oo. franciszkanów (s. 93).
Wewnątrz zachowane są gotyckie pomieszczenia, z których najbardziej znana jest Sala Fontanowska - dzieła Baltazara Fontany - artysty działającego w Krakowie w XVII w., który ozdobił salę stiukami na zlecenie kolejnego właściciela - chorążego Andrzeja Żydowskiego. W jednej części pod dekoracją stiukową widoczne jest gotyckie sklepienie żebrowe. Ściany wyłożone są holenderskimi kafelkami z XVIII w. Te zabytkowe pomieszczenia należą do najpiękniejszych w Polsce wnętrz świeckich.
Obecnie na pierwszym piętrze kamienicy mieści się Klub Dziennikarski "Pod Gruszką" (kilkanaście stopni). Na parterze znajduje się stara apteka "Pod złoty Tygrysem", obok której zachował się renesansowy portal z XVI w. (obecnie witryna kwiaciarni).
Dostępność: Klub dostępny nie tylko dla dziennikarzy (restauracja) - ale 18 schodów.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 150 m.. Parkowanie przy ul. Jagiellońskiej - w narożniku z ul. Szczepańską. Rynek - 20 m. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami nr 4, 8, 13, 15, 24; przystanek - Basztowa LOT.

Drugą stronę ulicy zajmuje pałac Pod Krzysztofory. Skręcamy w ul. Szczepańską, by dojść do pl. Szczepańskiego.
Po drodze miłe i niedrogie kawiarnie: "Conferencja" i "Zaćmienie" (poziom zerowy, toalety ciasne). Przed nami plac, którego nazwa, tak jak doprowadzającej ulicy podchodzi od nieistniejącego już średniowiecznego kościoła św. Szczepana, zburzonego ok. I800 roku i zlikwidowanego przykościelnego cmentarza. Plac przeznaczono na miejsce ćwiczeń gwardzistów i nosił nazwę pl. Gwardii Narodowej (patrz: tablica na kamienicy Szołayskich nr 9). W latach 70. XX w. przeznaczono go na parking i tak jest do dziś.
Przy placu znajduje się jeden z najsłynniejszych polskich teatrów i najstarszy budynek teatralny w Polsce.

STARY TEATR IM. HELENY MODRZEJEWSKIEJ

ul. Jagiellońska 1, Kraków
Tel. (0*12) 422-40-40

Historia: czas powstania: XVIII w.
Ten najstarszy funkcjonujący budynek teatralny w Polsce został zaadaptowany na potrzeby teatralne już w 1798 roku. W latach 1903-1906 budynek został kompletnie zmieniony wg Franciszka Mączyńskiego i Tadeusza Stryjeńskiego, tak we wnętrzach, jak i na zewnątrz, zyskując obecny wygląd. Fasadę zdobi piękny secesyjny stiukowy fryz rodzinny.
W tym miejscu tworzyło wielu wybitnych polskich ludzi teatru. Tablice przy wejściu upamiętniają nieżyjących twórców związanych z Teatrem: Władysława Żeleńskiego, reżysera Konrada Swinarskiego i aktora Wiktora Sadeckiego oraz aktora i dyrektora, Jerzego Bińczyckiego. Bezpośrednio do Teatru przylega Muzeum Starego Teatru, w którym zgromadzone są pamiątki po artystach, zdjęcia, stroje, elementy scenografii.
Bilety: Normalne i ulgowe. (m.in. dla osób na wózku i opiekuna).
Wejście: Kasy - I stopień. Szerokość drzwi: 100 cm.
Wnętrze: Scena znajduje się na piętrze. Osoby na wózkach muszą być na razie wnoszone po dwubiegowych wysokich schodach - ok. 30 stopni. Można liczyć na pomoc miłej obsługi teatru. Możliwość przesadzenia na fotel. Możliwość zajęcia miejsca przy dowolnym rzędzie.
Toaleta: Niedostępna.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 20 m. Najlepiej zaparkować samochód na parkingu przy samym wejściem do teatru lub na parkingu strzeżonym na pl. Szczepańskim.
Rynek w odległości 500 m. Dojazd autobusami nr 124, 152, 192, 502, tramwajami, nr 4, 8, 13, 15, 24, przystanek - Teatr Bagatela.

Wychodząc z Muzeum Teatralnego, czy odchodząc sprzed Starego Teatru, zatrzymajmy się przy budynku na rogu ulicy i placu Szczepańskiego.