Ramowy scenariusz zajęć edukacyjnych dla szkół ponadgimnazjalnych

Temat - zakres tematyczny zajęć: Czy naprawdę jesteśmy inni?

Ujęcie podmiotowe: Niepełnosprawni to dla mnie normalna sprawa. Nie lękam się kontaktu z nimi.

Temat przeznaczony jest do realizacji w liceum i technikum. W każdej z tych szkół dostosowujemy cele i treść do etapu rozwojowego uczniów. Realizatorami zajęć powinni być przede wszystkim nauczyciele wychowawcy.

Cele ogólne - intencje nauczyciela:

• uwrażliwienie uczniów na zagadnienie niepełnosprawności,
• kształtowanie pozytywnej postawy wobec osób niepełnosprawnych,
• zapoznanie uczniów z podstawowymi rodzajami niepełnosprawności,
• motywowanie uczniów do przełamywania barier i lęku przed kontaktem z osobami niepełnosprawnymi,
• zachęcenie uczniów do burzenia funkcjonujących w świadomości społecznej stereotypów dotyczących osób niepełnosprawnych,
• zwrócenie uwagi na konieczność przeciwdziałania marginalizacji osób niepełnoprawnych.

Cele operacyjne - osiągnięcia ucznia:

• umie wytłumaczyć stwierdzenie "niepełnosprawni - normalna sprawa",
• potrafi odpowiedzieć na pytanie, czy naprawdę jesteśmy inni, w kontekście niepełnosprawności,
• potrafi wymienić i rozpoznać podstawowe rodzaje niepełnosprawności,
• umie wskazać podstawowe problemy, z jakimi borykają się osoby niepełnosprawne,
• dostrzega konieczność przełamywania barier i lęku przed kontaktem z osobami niepełnosprawnymi,
• umie dokonać samodzielnej interpretacji przyczyn i skutków braku akceptacji wobec osób niepełnosprawnych,
• potrafi wskazać i określić własne motywacje do burzenia mitów i stereotypów związanych z osobami niepełnosprawnymi,
• potrafi wskazać powody, dla których powinniśmy budować społeczeństwa i miasta bez barier.

Czas realizacji zajęć: 1 godzina lekcyjna

Organizacja i przebieg zajęć

Istotą zajęć nie jest opanowanie przez uczniów teoretycznych zagadnień związanych z niepełnosprawnością, lecz próba przełamania barier i lęku między osobami pełnosprawnymi a niepełnosprawnymi. Kolejnym aspektem jest kształtowanie pozytywnej postawy w stosunku do osób niepełnosprawnych, co powinno stanowić punkt wyjścia do wykształcenia umiejętności inicjowania spontanicznego kontaktu ucznia z osobami niepełnosprawnymi i przeciwdziałaniu ich marginalizacji.

Wprowadzenie

1. Lekcję rozpoczynamy od podziału na 4 grupy - dowolna forma podziału losowego - i wyboru reprezentanta każdej z nich. Nauczyciel kolejno zaprasza na środek klasy wskazanych w poszczególnych zespołach uczniów, którzy losują dla siebie jedno z 4 zadań:

1. zatkaj mocno palcami wskazującymi uszy, spróbuj usłyszeć hasła, które podadzą ci 3 koledzy a następnie zapisz je na tablicy Nauczyciel wręcza 3 uczniom kartoniki z hasłem "sprawność słuchowa" i prosi ich kolejno o odczytanie go szeptem stojąc
   • tyłem (1 uczeń ze środka klasy)
   • bokiem (2 uczeń z końca klasy)
   • przodem do osoby wykonującej zadanie (3 uczeń z pierwszej ławki)
2. nie używając rąk zapisz na kartoniku hasło "sprawność fizyczna" Nauczyciel podaje uczniowi przygotowany wcześniej pisak i kartonik. Uczeń po wykonaniu zadania przyczepia kartonik do tablicy
3. z zasłoniętymi oczami, dotykając jedynie twarzy, spróbuj rozpoznać, kto przed tobą stoi - nauczyciel zasłania reprezentantowi grupy przepaską oczy i wskazuje ucznia, który nie zdradzając kim jest podchodzi po cichu do osoby wykonującej zadanie. Po wskazaniu poprawnego imienia rozpoznany uczeń przyczepia do tablicy otrzymane od nauczyciela hasło "sprawność wzrokowa".
4. odczytaj poniżej zapisane 2 wyrazowe hasło - nauczyciel pozwala uczniowi na chwilę zastanowienia, a gdy ten nie umie podać poprawnej odpowiedzi, wręcza mu rozsypankę literową i ponownie prosi o odczytanie hasła, tym razem z podpowiedzią, i zapisanie go na tablicy ("sprawność intelektualna").

2. Na zakończenie wszyscy dzielą się wrażeniami z wykonanego zadania i oceniają stopień napotkanych przez przedstawicieli poszczególnych grup trudności. Nauczyciel pyta, z czym związane były pojawiające się problemy (z brakiem wzroku, słuchu, kończyn, umiejętności rozumienia) i czy uczniowie zetknęli się w swoim otoczeniu z osobami, które na co dzień mają podobne trudności. Kieruje rozmowę tak, by uzyskać poniższy schemat:

3. Nauczyciel podkreśla, że niepełnosprawni to nie tylko osoby na wózku:

Osoby niepełnosprawne - osoby o niepełnej sprawności jednego lub kilku zmysłów (np. wzroku, słuchu), fizycznej (np. narządu ruchu), intelektualnej (np. zespół Downa) lecz o równych prawach i obowiązkach w życiu społecznym.

Nie są to także jedynie grupy osób, które są wymienione na powyższym schemacie, chociaż z tymi niepełnosprawnościami uczeń zapewne może zetknąć się najczęściej.
Niepełnosprawni to wszystkie osoby z niesprawnością lub kilkoma niesprawnościami w jakiejkolwiek dziedzinie.

4. Nauczyciel formułuje temat zajęć i wyjaśnienia cel lekcji.

Część zasadnicza

5. Nauczyciel proponuje uczniom obejrzenie filmu nawiązującego do tematu lekcji, wspólne obejrzenie filmu.

6. Po emisji nauczyciel prowokuje dyskusję na temat filmu. Pyta o emocje, jakie zostały wywołane podczas projekcji, krótko przypomina poszczególne sekwencje filmu dla podkreślenia wszystkich ukazanych niepełnosprawności. Moderuje dyskusję np. w taki sposób: Na jakie niepełnosprawności zwrócono uwagę podczas filmu? Czy poruszane w filmie zagadnienia są zgodne z waszym wyobrażeniem na temat osób niepełnosprawnych? Jakie waszym zdaniem są przyczyny braku akceptacji osób niepełnosprawnych? Jakie skutki wywołuje spychanie osób niepełnosprawnych na margines społeczeństwa?

7. Nauczyciel przytacza kilka funkcjonujących w świadomości społecznej mitów i skojarzeń związanych z osobami niepełnosprawnymi podkreślając, dlaczego nie są one prawdziwe a często nawet bardzo krzywdzące np. mity Niepełnosprawność to kara za grzechy, niepełnosprawny=głupi itp. nauczyciel podaje uczniowi w formie:

Niepełnosprawność to nie kara za grzechy
To, że ktoś jest niepełnosprawny nie oznacza, że jest głupi
To, że ktoś jest niewidomy nie zawsze oznacza, że kompletnie nic nie widzi.
To, że ktoś jest niesłyszący nie oznacza, że jest głuchy jak pień
To, że ktoś jest niepełnosprawny intelektualnie nie umniejsza jego godności
To, że ktoś jeździ na wózku nie oznacza, że jest niezaradny życiowo

8. Nauczyciel prosi, by uczniowie w parach zastanowili się, co ich zdaniem jest największą barierą, jaka stoi przed osobą niepełnosprawną. Wszystkie wymienione przez uczniów bariery należy sprowadzić do głównych haseł, które nauczyciel wiesza na tablicy:

marginalizacja, brak akceptacji, mity i stereotypy, lęk przed kontaktem, trudności w porozumiewaniu się, trudności z poruszaniem się, trudności z przemieszczaniem, niemożność kontrolowania swojego ciała czy wykonywania precyzyjnych czynności, utrudniony dostęp do informacji, nauki, pracy, rozrywki, trudności z wykonywaniem czynności życia codziennego

9. Nauczyciel prosi, by uczniowie w ustalonych na początku zajęć 4 grupach opracowali plakaty z rejestrem sposobów, w jaki przekonaliby innych, że osoba niepełnosprawna może być partnerem w nauce, pracy, zabawie? Prezentacja pracy poszczególnych grup, wspólne wyłonienie najciekawszych pomysłów.

Podsumowanie zajęć

10. Nauczyciel wspólnie z uczniami próbuje usystematyzować wszystkie poruszone podczas lekcji kwestie. Zachęca uczniów do pokonywania barier i lęku przed kontaktem z osobami niepełnosprawnymi. Można tego dokonać np. odpowiadając wspólnie na pytanie dlaczego powinniśmy budować społeczeństwa i miasta bez barier.

Prezentacji listy powodów można dokonać w formie plakatu z hasłami:

KAŻDY CZŁOWIEK MA PRAWO: ŻYĆ, UCZYĆ SIĘ, BAWIĆ SIĘ,
KOCHAĆ, REALIZOWAĆ SWOJE MARZENIA I CELE ŻYCIOWE.
KAŻDY JEST INNY, ALE WSZYSCY MAJĄ RÓWNE PRAWA.

11. Zamykając zajęcia nauczyciel rozdaje "materiały dla ucznia" i pyta o emocje związane z tematem lekcji. Raz jeszcze zwraca uwagę na konieczność przeciwdziałania marginalizacji osób niepełnosprawnych oraz motywuje do burzenia mitów i stereotypów z nimi związanych.

Jednocześnie podkreśla, że:

• podobne problemy, jak i często takie same radości osób pełno- i niepełnosprawnych są dowodem na to, że tak bardzo się od siebie nie różnimy, 
• osoby niepełnosprawne również mają swoje lepsze i gorsze dni,
• nie każdy po pierwszym spotkaniu zostaje przyjacielem na całe życie,
• istnieje wiele rzeczy, które można robić wspólnie z osobą niepełnosprawną np. nauka, praca, zabawa czy hobby,
• niepełnosprawność nie umniejsza godności człowieka,
• osoba niepełnosprawna ma takie same potrzeby jak osoba pełnosprawna.

Środki dydaktyczne

Do przeprowadzenia zajęć wystarczą środki, materiały i urządzenia, jakimi dysponuje każda szkoła (papier i kolorowe pisaki do stworzenia plakatów, magnetowid, telewizor, kaseta z filmem "Czy naprawdę jesteśmy inni? Razem w naszej szkole", plansze i kartoniki z różnego rodzaju hasłami, kartoniki do wypisywania przez uczniów haseł, powielone materiały dla uczniów, przepaska do zasłonięcia oczu).

Zestaw zadań dla uczniów oraz sposoby umożliwiające ewaluację osiągniętych przez nich podczas zajęć wyników

System oceniania postępów ucznia w przyswajaniu sobie treści zajęć jest bardzo trudny. Zadaniem nauczyciela jest bowiem ocena nie tylko wiedzy czy umiejętności, ale przede wszystkim postawy ucznia wobec osób niepełnosprawnych. O jakości opisanych w scenariuszu osiągnięć uczniów świadczyć mogą głównie doświadczenia wyniesione z bezpośredniego kontaktu z osobami niepełnosprawnymi. Można jednak spróbować przekonać się o efektywności rozbudzenia motywacji ucznia na podstawie tego, w jaki sposób uczeń:

1. opracuje (w dowolnej formie, w ramach współpracy z gazetką szkolną, lokalnym radiem, zaprzyjaźnionymi placówkami czy instytucjami) jeden z kilku tematów:
   • Co twoim zdaniem można zrobić, by zaradzić lękowi przed kontaktem z osobami niepełnosprawnymi?
   • Jakie twoim zdaniem są przyczyny i jakie mogą być skutki braku akceptacji wobec osób niepełnosprawnych?
   • W jaki sposób można walczyć z marginalizacją osób niepełnosprawnych?
   • Czy naprawdę jesteśmy inni - przyjaźń z niepełnosprawnym to normalna sprawa.
   • W jaki sposób uczniowie liceów i techników mogą wpłynąć na stosunek młodszych kolegów np. ze szkół podstawowych do osób niepełnosprawnych?
2. zgłosi pomysł współpracy z kolegami niepełnosprawnymi z innych szkół, czy też na podstawie obserwacji (np. w trakcie zorganizowanego spotkania z osobami niepełnosprawnymi).

Warunki utrwalania i doskonalenia wyników

Warunkiem utrwalenia i doskonalenia umiejętności oraz nawyków opisanych w zestawie wyników przewidzianych dla uczniów jest zainicjowanie spotkań z osobami niepełnosprawnymi oraz skupianie uwagi uczniów na społecznie ważnych problemach środowiska osób niepełnosprawnych przy każdej możliwej okazji i w ramach różnych przedmiotów.

Materiały pomocnicze dla nauczycieli

1. Słowniczek podstawowych terminów związanych z tematem:

• osoby niepełnosprawne - osoby o niepełnej sprawności jednego lub kilku zmysłów (np. wzroku, słuchu), fizycznej (np. narządu ruchu), intelektualnej (np. zespół Downa) lecz o równych prawach i obowiązkach w życiu społecznym; znaczenie terminu niepełnosprawny wciąż ewoluuje, obecnie stosuje się częściej termin "osoby o specjalnych potrzebach";
• niewidomi - osoby, które nie widzą od urodzenia lub od tak wczesnego dzieciństwa, że nie pamiętają, by kiedykolwiek widziały, w nauce czytania i pisania nie posługują się pismem płaskim (czarnodrukiem) a jedynie brajlem;
• brajl - system pisma punktowego dla niewidomych opracowany przez Louisa Braille'a. Poszczególne litery stanowią kombinację sześciu wypukłych punktów (po trzy punkty w dwóch pionowych rzędach) mieszczących się pod opuszkiem palca wskazującego. Pismo brajla pozwala na zapisywanie liter, cyfr, znaków przestankowych, działań matematycznych, oznaczeń muzycznych itp.
• niesłyszący - osoby, u których wada słuchu uniemożliwia odbiór mowy drogą naturalną (za pomocą słuchu);
• język migowy - system porozumiewania się osób niesłyszących przy pomocy umownych znaków określających osoby, rzeczy, zjawiska, czynności itp.
• niepełnosprawni intelektualnie - osoby o obniżonej sprawności intelektualnej, które różnią się od swoich rówieśników w zakresie rozwoju procesów poznawczych, percepcyjnych i emocjonalnych;
• niepełnosprawni ruchowo - osoby o niepełnej sprawności fizycznej;
• mózgowe porażenie dziecięce - grupa zaburzeń ruchowych powstałych w wyniku uszkodzenia mózgu we wczesnym okresie ciąży, okresie okołoporodowym lub w ciągu pierwszych lat życia;
• niepełnosprawność sprzężona - u danej osoby występują dwie lub więcej niesprawności np. głuchoniewidomi.

2. Przyczyny niepełnosprawności mogą być wrodzone, nabyte podczas ciąży, na skutek powikłań podczas porodu lub nabyte w okresie życia np. na skutek wypadku, choroby czy związane z wiekiem starczym.

3. Hasła z filmu (na plakaty towarzyszące lekcji)

• "Niepełnosprawność traktuję jako coś normalnego"
• "Oglądam świat z trochę niższej perspektywy"
• "Złamałem sobie kręgosłup, a nie uszkodziłem głowy"
• "Idąc ulicą widzę dziwny wzrok ludzi"
• "W kontakcie z osobą pełnosprawną przeszkadza mi czasami lęk, który bardzo utrudnia porozumiewanie"
• "Ludzie są na początku speszeni, nie widzą co powiedzieć, co mogą mówić, czego nie mogą mówić, jak się zachować.
• Ja już się nauczyłem, po prostu mówię co i jak i rozwiązuję cały problem"
• "Czuję rytm poprzez ciało. Słyszę dźwięk w aparacie"
• "Jestem szczęśliwa w życiu"
• "Przyzwyczaiłam się już do mojej niepełnosprawności, nie traktuję tego jak niepełnosprawność"
• "Czuję się taka sama a jeżeli inna to tylko dlatego, że nie widzę, ale niewiele to zmienia jak dla mnie"
• "Osoba niepełnosprawna może osobie pełnosprawnej oddać serce. To tak jakby mi pół serducha wycieli no i oddali drugiej osobie"
• "Jestem podobnym człowiekiem jak ty"
• "Dobrze sobie radzę nie widząc"
• "Stwierdziłam, że bez wzroku świat też może być kolorowy"
• "Kiedy jestem z ludźmi czuję się z nimi dobrze. Często nawet zapominam, że jestem osobą niepełnosprawną"
• "Myślę normalnie, jestem w stanie pracować, kochać, cieszyć się życiem. To jest tylko różnica tego jak się poruszam"

4. Literatura

• W. Dykcik (red.) (2001), Pedagogika Specjalna. Wydanie II poszerzone i uaktualnione. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• Z. Sękowska (1998), Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Wydawnictwo WSPS, Warszawa.
• I. Obuchowska (1999), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, WSiP, Warszawa.
• J. Kobosko, J. Kosmalowa (1997), Dzieci z uszkodzonym słuchem, CMPPP-MEN, Warszawa.
• J. Kuczyńska-Kwapisz (1996), Dzieci niewidome i słabowidzące, CMPPP-MEN, Warszawa.
• M. Kościelska (1998), Rodziny dzieci niepełnosprawnych, CMPPP-MEN, Warszawa.
• M. Kościelska (1999), Dzieci z zespołem Downa, CMPPP-MEN, Warszawa.

Materiały dla ucznia

Pamiętaj!

• Czy bariery architektoniczne uniemożliwiają życie niepełnosprawnym? NIE!

One są ważne, ale to STRACH przed kontaktem z osobą niepełnosprawną jest NAJWIĘKSZĄ BARIERĄ!

• Czy siedziałeś kiedyś na wózku inwalidzkim? Pewnie nie. Już na samą myśl ogarnia Cię STRACH!

Niepotrzebnie, przecież dla ludzi na wózkach KOŁA=NOGI

• Czy nie czułeś się GŁUPIO, kiedy osoba niewidoma potrąciła Cię, próbując przejść przez ulicę?

BIAŁA LASKA to jej OCZY!

• Dlaczego uporczywie przyglądasz się ludziom niesłyszącym?

One po prostu ROZMAWIAJĄ RĘKAMI!

• Jeśli osoby z niepełnosprawnością intelektualną nie znają wartości pieniądza, to czy przestają być ludźmi? Coś INNEGO ma dla nich WARTOŚĆ!
• Osoba niepełnosprawna to nie tylko KTOŚ oczekujący POMOCY!

To także KTOŚ z kim możesz zwyczajnie POROZMAWIAĆ o filmie, randce czy kłótni z rodzicami

Jeśli zdecydujesz się na kontakt:

1. Zwracaj się bezpośrednio do osoby niepełnosprawnej. Bez potrzeby nie WYSŁUGUJ SIĘ osobą towarzyszącą!
2. SZUKAJ POROZUMIENIA wszystkimi możliwymi sposobami komunikacji
3. Nie traktuj osoby niepełnosprawnej jak dziecka
4. Mów prostym, ale nie zbyt dziecinnym językiem
5. NIE ZASKAKUJ osoby niewidomej podchodząc do niej bez uprzedzenia - możesz ją PRZESTRASZYĆ. Nie ciągnij za rękę. ZAPYTAJ dokąd chce iść!
6. Nie przejmuj się, jeśli nie potrafisz MÓWIĆ w języku migowym - wyjmij kartkę papieru, długopis... i już.
7. Znajomość z niepełnosprawnym na wózku może czasami wymagać SIŁY fizycznej... Rozumiesz? Schody, krawężniki itd.

A poza tym...

1. Nie ma nic dziwnego w przyglądaniu się osobom niepełnosprawnym! Jednak gapić się na nich NIE WYPADA WYPADA! To nie są przybysze z innej planety!
2. Czy słyszałeś o tym, że niepełnosprawni woleliby doświadczać NORMALNOŚCI a nie LITOŚCI?!
3. Osoby niepełnosprawne też się denerwują i też mogą DENERWOWAĆ INNYCH - jak każdy z nas! Niepełnosprawnego mogą ponieść nerwy tak jak i Ciebie!
4. Wiadomo, dlaczego niepełnosprawni wzbudzają na ulicy takie ZAINTERESOWANIE - ponieważ ci SPRAWNI tak niewiele o nich wiedzą!
5. UNIKAJ stosowania negatywnych terminów: kaleka, kulawy, debil, defektywny, z obciążeniami, popaprany, niewydarzony, garbus, pokraka, niedorozwinięty, nienormalny, obłąkany...
6. PRZECIWDZIAŁAJ negatywnym skojarzeniom: kalecy życiowi, wymagający pomocy, siedzący w domu, niezaradni życiowo, niesamodzielni, mało wydajni, ciężar dla innych, bierni zawodowo, nieudolni, pokrzywdzeni przez los.
7. INFORMACJI na temat niepełnosprawności i organizacji wspierających osoby niepełnosprawne SZUKAJ na stronach internetowych:

Centrum Informacyjnego dla Osób Niepełnosprawnych
przy Stowarzyszeniu Przyjaciół Integracja www.niepelnosprawni.pl
Polskiego Związku Głuchych www.pzg.org.pl
Polskiego Związku Niewidomych www.pzn.org.pl
Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym www.psouu.org.pl
Fundacja Pomocy Matematykom i Informatykom Niesprawnym Ruchowo www.idn.org.pl
Fundacji Aktywnej Rehabilitacji www.far.org.pl
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych www.pfron.org.pl
 
Jeśli masz pytania, napisz:

Centrum Informacyjne dla Osób Niepełnosprawnych
przy Stowarzyszeniu Przyjaciół Integracja
ul. Dzielna 1, 00-162 Warszawa
tel./faks. 0*22 831 85 82, 831 01 39
e-mail: centrum@niepelnosprawni.pl
www.niepelnosprawni.pl

Program jest finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu

Partnerem akcji jest Telekomunikacja Polska SA

Autor: dr Danuta Gorajewska
Konsultacja: prof. dr hab. Tadeusz Gałkowski, prof. dr hab. Kazimierz Jacek Zabłocki, mgr Ewa Kryńska-Borowska

Wydawca broszury:
Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji
00-162 Warszawa, ul. Dzielna 1
Tel.: 0*22 635 13 30
e-mail: integracja@integracja.org
www.integracja.org

Konkurs dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych - regulamin

z planu filmowego