Co przysługuje rodzicom i opiekunom?

Świadczenia, zasiłki, zniżki, turnusy... Do Centrów Integracja zgłaszają się osoby sprawujące opiekę nad dziećmi lub dorosłymi osobami z niepełnosprawnością, by dowiedzieć się, co im za tę opiekę przysługuje. Tłumaczymy.

Opiekun. Kim jest prawnie?

W potocznym rozumieniu – opiekunem jest osoba pomagająca osobie z niepełnosprawnością w codziennych czynnościach, podróży itp. Natomiast w rozumieniu prawa definicja opiekuna jest różna w zależności od podopiecznego.

Dziecko z niepełnosprawnością

W przypadku dziecka z niepełnosprawnością – opiekunami są: rodzice lub inne osoby przewidziane przepisami Kodeksu rodzinnego. To oni równolegle pełnią funkcje opiekuńcze wobec dziecka (podejmują decyzje dotyczące podopiecznego) oraz są przedstawicielami prawnymi dziecka (reprezentują je przed urzędami itp.).

Warto wiedzieć, że osoby w wieku od 13 do 18 lat mogą samodzielnie podejmować tylko niektóre, ściśle określone przepisami czynności, np. zrobić zakupy, a część działań mogą dokonywać tylko za zgodą swych przedstawicieli ustawowych, którymi są najczęściej rodzice.

Osoba z niepełnosprawnością po 18. roku życia

W przypadku osób pełnoletnich rozróżnia się dwie sytuacje:

1. Osoba z niepełnosprawnością jest zdolna do czynności prawnych, natomiast wymaga wsparcia w codziennych czynnościach. To oznacza, że osoba z niepełnosprawnością sama podejmuje wszelkie decyzje, może m.in. ustanowić pełnomocnika, który będzie ją np. reprezentował przed urzędami. W tym przypadku opiekunem określa się osobę pomagającą osobie z niepełnosprawnością w codziennych czynnościach, opiekującą się czy towarzyszącą w podróży.
2. Osoba z niepełnosprawnością nie jest zdolna do czynności prawnych – ze względu na stan zdrowia, np. chorobę psychiczną, chorobę Alzheimera, demencję. Osoba z niepełnosprawnością nie jest w stanie samodzielnie podejmować rozmaitych decyzji czy być swoim reprezentantem przed urzędami, bankami itp. Wówczas taka osoba może zostać ubezwłasnowolniona. Taka osoba z niepełnosprawnością wymaga wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, ale także kogoś, która będzie jej przedstawicielem prawnym. W tej sytuacji może być tak, że jedna osoba pomaga w codziennym funkcjonowaniu, a druga osoba jest jej przedstawicielem prawnym.
   1. Podopieczny może być ubezwłasnowolniony całkowicie: to zupełne pozbawienie osoby z niepełnosprawnością zdolności do czynności prawnych – zamiast tej osoby czynności prawne podejmuje opiekun. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może samodzielnie dokonywać m.in. żadnych transakcji (zakupów, darowizn itp.), z wyjątkiem drobnych, bieżących sprawunków, np. osoba taka może kupić gazetę.
   2. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może osobiście podejmować czynności prawne – jednak zgodę na konkretną transakcję musi wyrazić jej kurator. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może samodzielnie rozporządzać swoim zarobkiem oraz przedmiotami oddanymi do jej swobodnego użytku (np. może sprzedać otrzymane radio, rower itp.).

fot. pixabay.com

Uprawnienia opiekunów

1. Świadczenia finansowe z tytułu rezygnacji z zatrudnienia w celu sprawowania osobistej opieki

Świadczenie pielęgnacyjne

Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:

• matce albo ojcu dziecka z niepełnosprawnością,
• opiekunowi faktycznemu dziecka,
• osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną, w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
• innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Warunkiem otrzymania świadczenia jest niepodejmowanie lub rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad:

• osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności, łącznie ze wskazaniami:
  • konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji
  • oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji
• lub osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Świadczenie to przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:

• nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
• w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później, niż do ukończenia 25. roku życia.

Wnioski o świadczenie pielęgnacyjne składa się w wyznaczonej jednostce urzędu miasta/gminy zajmującej się wypłacaniem świadczeń rodzinnych.

Świadczenie pielęgnacyjne w 2018 r. wypłacane jest w kwocie 1477 zł netto miesięcznie. Od 2019 r. będzie to 1583 zł „na rękę”.

Przeczytaj więcej o świadczeniu pielęgnacyjnym na naszym portalu.

fot. A. Witecka

Specjalny zasiłek opiekuńczy

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788 i 1529 oraz z 2013 r. poz. 1439) ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli:

• nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub
• rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej

– w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności, łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę – nie przekracza kwoty kryterium dochodowego wynoszącego 764 zł netto (na podstawie dochodów z roku poprzedzającego okres zasiłkowy z uwzględnieniem utraty i uzyskania dochodu).

Od 1 listopada 2018 r. specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje w kwocie 620 zł netto miesięcznie. Wcześniej przez wiele lat było to 520 zł.

Więcej informacji o specjalnym zasiłku opiekuńczym znaleźć można na naszym portalu.

Ważne!

Do Centrum Integracja zgłaszają się osoby, które uzyskały informacje, że w związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2014 r. (sygn. akt K 38/13) mogą ubiegać się o wyższą kwotę świadczenia pielęgnacyjnego zamiast specjalnego zasiłku opiekuńczego. Istotne jest, że sądy wydają orzeczenia w sprawach indywidualnych – zatem nie można zakładać, że każda z osób, która zwróci się do sądu, uzyska pozytywne orzeczenie. Warto jednak przeczytać artykuł o możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości 1477 zł zamiast 620 zł specjalnego zasiłku opiekuńczego.

fot. pixabay.com

2. Zasiłek rodzinny

Rodzice, opiekunowie dzieci z niepełnosprawnością mogą ubiegać się o zasiłki rodzinne.

Zasiłek rodzinny przysługuje do ukończenia przez dziecko:

• 18. roku życia lub
• nauki w szkole, jednak nie dłużej, niż do ukończenia 21. roku życia, albo
• 24. roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.

Przyznanie prawa do zasiłku rodzinnego uzależnione jest m.in. od spełnienia kryterium dochodowego. W przypadku, gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności – zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód rodziny w przeliczeniu na osobę albo dochód osoby uczącej się nie przekracza kwoty 764 zł.

3. Zasiłek opiekuńczy

Zasiłek opiekuńczy przysługuje osobie, która jest zwolniona od wykonywania pracy, by opiekować się:

• dzieckiem, które nie ukończyło 8 lat;
• dzieckiem z niepełnosprawnością (tj. dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji), które nie ukończyło 18 lat,
• chorym dzieckiem z niepełnosprawnością, które nie ukończyło 18 lat;
• chorym dzieckiem;
• innym niż dziecko chorym członkiem rodziny.

Zasiłek przysługuje nie dłużej niż przez:

• 60 dni w roku kalendarzowym, w celu zapewnienia opieki nad dzieckiem do lat 8 lub chorym dzieckiem do lat 14, w tym także dzieckiem z niepełnosprawnością w podanym wieku,
• 14 dni w roku kalendarzowym, w celu zapewnienia opieki się dzieckiem w wieku ponad 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny,
• 30 dni w roku kalendarzowym, w celu zapewnienia opieki nad chorym dzieckiem z niepełnosprawnością, które ukończyło 14 lat, ale nie ukończyło 18 lat, albo dzieckiem z niepełnosprawnością, które ukończyło 8 lat, ale nie ukończyło 18 lat, jeśli w wyniku porodu, choroby albo pobytu w szpitalu małżonka lub rodzica dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, nie mogą oni opiekować się dzieckiem z niepełnosprawnością.

Szczegółowe informacje dotyczące wypłacania zasiłku można uzyskać w ZUS oraz na stronach ZUS.

Ooniwerek, terapeutyczne przedszkole i szkoła podstawowa dla dzieci z niepełnosprawnościami prowadzona przez Fundację Koocham, fot. Mateusz Różański

4. Urlop wychowawczy

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, pracownik zatrudniony przez co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem w wymiarze do 36 miesięcy. Natomiast w przypadku dziecka posiadającego orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, które wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od ww. urlopu może być udzielony urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Urlop wychowawczy jest udzielany nie więcej niż w pięciu częściach.

5. Program 500+

W ramach Programu 500+ wsparcie otrzymują m.in. rodzice pierwszego lub jedynego dziecka z niepełnosprawnością pod warunkiem dochodu nieprzekraczającego 1200 zł miesięcznie na jednego członka rodziny.

Więcej informacji można otrzymać w jednostkach urzędu miasta lub gminy wpłacających świadczenia rodzinne lub m.in. na stronie poświęconej Programowi 500+.

6. Program „Za życiem”

Jednorazowe świadczenie

Od 1 stycznia 2017 r. z tytułu urodzenia się żywego dziecka z ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą zagrażającą życiu przysługuje prawo do jednorazowego świadczenia w wysokości 4000 zł, przyznawanego na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”.

Jednorazowe świadczenie przysługuje bez względu na osiągane dochody, a wniosek o jego wypłatę należy złożyć w terminie 12 miesięcy od dnia narodzin dziecka. Wniosek złożony po terminie zostanie pozostawiony bez rozpoznania.

Podstawowym warunkiem do uzyskania tego świadczenia jest posiadanie przez dziecko zaświadczenia lekarskiego, potwierdzającego ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu. Zaświadczenie takie powinno być wystawione przez:

• lekarza, z którym Narodowy Fundusz Zdrowia zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej albo
• lekarza, który jest zatrudniony lub wykonuje zawód w przychodni, z którą NFZ zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, posiadającego specjalizację II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie: położnictwa i ginekologii, perinatologii lub neonatologii.

Obowiązujące przepisy nie przewidują sformalizowanego wzoru takiego zaświadczenia.

Wniosek należy złożyć w urzędzie miasta/gminy lub ośrodku pomocy społecznej w miejscu zamieszkania (w niektórych gminach może to być inna jednostka organizacyjna gminy wyznaczona przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta).

fot. pixabay.com

Elastyczne zatrudnienie

Obecnie zostały zmienione przepisy Kodeksu pracy – wprowadzają możliwość korzystania z elastycznych form zatrudnienia, w tym z ruchomych godzin pracy (także pracy przerywanej) i telepracy (praca w domu) na wniosek wiążący pracodawcę (co do zasady nie będzie mógł odmówić takiej formy zatrudnienia).

Prawo do korzystania z nowych przepisów otrzymuje:

• pracownik-małżonek albo pracownik-rodzic dziecka w fazie prenatalnej, w przypadku ciąży powikłanej,
• pracownik-rodzic dziecka posiadającego zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w prenatalnym okresie jego rozwoju lub w czasie porodu,
• pracownik-rodzic dziecka z niepełnosprawnością lub ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi.

Dodatkowo, pracownikom-rodzicom, którzy mogą podjąć elastyczne zatrudnienie – nowelizacja przyznaje prawo wykonywania pracy w formie telepracy, na podstawie wniosku wiążącego pracodawcę.

Po zmianie przepisów możliwe jest również zastosowanie telepracy na podstawie wniosku niewiążącego pracodawcę, także u tych pracodawców, u których nie zawarto w tej sprawie formalnego porozumienia z przedstawicielstwem załogi.

Co ważne, uprawnienia te mają przysługiwać rodzicom również po ukończeniu przez dziecko 18. roku życia. Słusznie przyjęto, że niepełnosprawność ma charakter trwały.

Pracodawca będzie mógł odmówić uwzględnienia wiążącego wniosku o elastyczne zatrudnienie wyłącznie wtedy, gdy nie będzie on możliwy do spełnienia ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika.

7. Odliczenia podatkowe

Osoby z niepełnosprawnością oraz ich opiekunowie mogą w ramach tzw. ulgi rehabilitacyjnej odliczać rozmaite wydatki poniesione na m.in. adaptację mieszkań, zakup leków czy sprzętu rehabilitacyjnego. Informacje dotyczące tych odliczeń można znaleźć m.in. na portalu Niepelnosprawni.pl.

Z odliczeń mogą korzystać osoby z niepełnosprawnością oraz podatnicy, na utrzymaniu których pozostają następujące osoby z niepełnosprawnością:

• współmałżonek,
• dzieci własne i przysposobione,
• dzieci obce przyjęte na wychowanie,
• pasierbowie,
• rodzice,
• rodzice współmałżonka,
• rodzeństwo,
• ojczym, macocha,
• zięciowie i synowe

– jeżeli w roku podatkowym dochody tych osób z niepełnosprawnością nie przekraczają 12-krotności kwoty renty socjalnej, określonej w ustawie z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2018 r. poz. 1340), w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego. Do dochodów, o których mowa w zdaniu pierwszym, nie zalicza się alimentów na rzecz dzieci oraz zasiłku pielęgnacyjnego.

fot. pixabay.com

8. Ulgi w komunikacji

Ulgi w komunikacji miejskiej

Ulgi te ustalane są w drodze uchwały rady miasta/gminy. Dlatego w różnych miastach mogą być one różne.

W wielu miejscowościach opiekunowie dzieci, młodzieży oraz osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz osób niewidomych mogą korzystać z bezpłatnych przejazdów wraz z podopiecznym lub podróży po uprawnionego lub po odwiezieniu uprawnionego wyłącznie na trasie od miejsca zamieszkania do placówki rehabilitacyjno-terapeutycznej (m.in. do szkoły, ośrodka wsparcia, placówki terapii i rehabilitacji, środowiskowego domu samopomocy, klubu aktywności dziennej, na warsztaty terapii zajęciowej).

Szczegółowe informacje dotyczące ulg w przejazdach można znaleźć na stronach miejscowych zakładów komunikacyjnych czy jednostek miejskich.

Ulgi w komunikacji PKP/PKS

Osoba towarzysząca podczas podróży – w określonym przez ustawodawcę celu, m.in. do szkoły, ośrodka szkolno-wychowawczego, turnusu rehabilitacyjnego itp. koleją lub autobusem dalekobieżnym – dziecku posiadającemu orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności jest uprawniona do zakupu ulgowego biletu ze zniżką 78 proc.

Natomiast osoba towarzysząca:

• osobie niezdolnej do samodzielnej egzystencji,
• osobie niewidomej, której opiekunem może być osoba pełnoletnia, a przewodnikiem osoby niewidomej – osoba, która ukończyła 13 lat, albo pies – przewodnik

jest uprawniona do zakupu biletu ze zniżką 95 proc.

Więcej informacji m.in.:

• PKP Intercity (tabela ulg ustawowych – plik PDF, 520,6 KB)
• Przewozów Regionalnych (taryfy przewozowe)

fot. sxc.hu

9. Karta parkingowa

Karta parkingowa to jedyny dokument uprawniający osoby z niepełnosprawnością do parkowania na tzw. kopertach oraz niestosowania się do niektórych znaków drogowych. Z uprawnień tych może też korzystać kierujący pojazdem, jeśli przewozi osobę o znacznie ograniczonej możliwości samodzielnego poruszania się, tj. posiadającą kartę parkingową. Karta taka jest wydawana na osobę (nie na samochód). Oznacza to, że jeśli osoba z niepełnosprawnością jedzie samochodem, np. taksówką, to kierujący może nie stosować się w wymienionych w przepisach znaków drogowych.

Uwaga!

Bardzo często dzwonią do nas osoby zbulwersowane tym, że z uprawnień wynikających z posiadania karty parkingowej korzystają osoby pełnosprawne, np. współmałżonkowie, dorosłe dzieci i wnuki.

Nie jest niezgodne z przepisami, jeśli kierowca samochodu (mąż, wnuk czy sąsiad) zaparkuje na „kopercie”, jeśli przywiózł osobę z niepełnosprawnością do urzędu, sklepu czy przychodni i na tę osobę np. oczekuje. Jest także zgodne z przepisami, jeśli w miejscu zamieszkania posiadacza karty parkingowej samochód jest zaparkowany na „kopercie”, chociaż kierowcą (czy użytkownikiem auta) jest osoba pełnosprawna – samochód w praktyce służy jednak osobie z niepełnosprawnością.

Natomiast niezgodne z przepisami jest, jeśli np. rodzic dziecka z niepełnosprawnością po odwiezieniu dziecka do szkoły jedzie do pracy i tam parkuje na „kopercie”, wykładając kartę parkingową dziecka. Niezgodne z prawem jest też korzystanie z karty parkingowej wystawionej na niepełnosprawną np. babcię przez jej pełnosprawnego wnuczka w codziennym użytkowaniu samochodu, gdy nie służy to właścicielce karty.

Więcej informacji na temat karty parkingowej można znaleźć na portalu Niepelnosprawni.pl.

10. Wstęp do muzeów

W muzeach państwowych m.in. renciści, renciści socjalni oraz osoby niepełnosprawne wraz z opiekunami są uprawnieni do korzystania z zakupu ulgowych biletów do muzeów. Dokumentem potwierdzającym uprawnienie do korzystania z ulgi w opłacie za wstęp do muzeów jest legitymacja emeryta-rencisty lub legitymacja dokumentująca niepełnosprawność (stopień niepełnosprawności). Wysokość ulgi oraz dzień wstępu bez opłaty ustala dla każdego muzeum jego dyrektor.

Natomiast w innych muzeach (prowadzonych przez inne podmioty, np. samorządy) i placówkach kulturalnych zniżki ustalane są przez organ prowadzący. W wielu z nich także osoby z niepełnosprawnością oraz ich opiekunowie mogą korzystać z ulgowych biletów wstępu.

fot. pixabay.com

11. Wstęp na basen czy na wydarzenia lokalne

Organizator imprezy czy organ prowadzący np. basen ustalają ceny biletów oraz regulaminy. Bardzo często osoby z niepełnosprawnością i ich opiekunowie mają przyznane prawo do ulgowych biletów. Dlatego warto przed zakupem biletów sprawdzić, czy przewidziano zniżki.

Dobrym przykładem zapewnienia ulg jest wprowadzona ostatnio w Radomiu Karta Rodziny Osoby z Niepełnosprawnością.

12. Dofinansowanie do turnusu rehabilitacyjnego dla opiekuna

W myśl obowiązujących przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej, osoba z niepełnosprawnością może uczestniczyć w turnusie rehabilitacyjnym wraz z opiekunem. Opiekun osoby z niepełnosprawnością może uzyskać również dofinansowanie do uczestnictwa w turnusie – w wysokości 20 proc. przeciętnego wynagrodzenia.

Warunkiem otrzymania dofinansowania do uczestnictwa w turnusie opiekuna osoby z niepełnosprawnością jest:

•  zalecenie lekarza wskazujące na konieczność obecności opiekuna na turnusie;
•  nie pełnienie przez opiekuna funkcji członka kadry na tym turnusie;
•  opiekun nie może być osobą z niepełnosprawnością wymagającą opieki innej osoby;
•  ukończenie przez opiekuna 18 lat, albo ukończenie lat 16 i bycie wspólnie zamieszkującym członkiem rodziny osoby z niepełnosprawnością.

Więcej informacji dotyczących turnusów rehabilitacyjnych można znaleźć m.in. na portalu Niepelnosprawni.pl.

13. Zwolnienia z opłat za abonament RTV

Przepisy przewidują, że rozmaite osoby są zwolnione z obowiązku wnoszenia opłat za abonament RTV. Są to m.in. osoby, które otrzymują świadczenie pielęgnacyjne oraz zasiłek dla opiekuna, określony w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz.U. 2014. 567).

Pełną listę osób, które mogą korzystać ze zwolnień opłatach za abonament RTV, można znaleźć na stronach Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.