Orzeczenie – bardzo ważny dokument dla seniora

Seniorzy czy też ich opiekunowie niejednokrotnie zastanawiają się, czy warto w ich wieku wystąpić z wnioskiem o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności i w jakim celu to robić. Co zatem takie orzeczenie może dać osobie starszej lub jej opiekunowi?

- Można pokusić się o szacunek, że ponad połowa orzeczeń o niepełnosprawności zarejestrowanych w naszym systemie dotyczy osób po 60. roku życia. Szacujemy, że co piąte dotyczy osoby po 75. roku życia – ok. 20 proc. wszystkich orzeczeń – mówi Małgorzata Rajczyk, szefowa Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w Opolu.

Orzecznictwo do różnych celów

W Polsce mamy system orzeczniczy do celów rentowych i pozarentowych. Niuanse związane z tym podziałem wyjaśniamy na naszym portalu.

Orzekanie do celów pozarentowych, które dotyczy głównie seniorów, prowadzone jest przez powiatowe lub miejskie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności (PZON/MZON). Uzyskanie takiego orzeczenia uprawnia do szeregu ulg i uprawnień.

Seniorzy mający orzeczenia o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów, niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym lub o niezdolności do pracy mogą złożyć do zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności wniosek o ustalenie stopnia niepełnosprawności i różnego rodzaju wskazań. Odbywa się to zazwyczaj w skróconym trybie postępowania. Zespół ds. orzekania o niepełnosprawności ma prawo żądać od właściwych organów rentowych udostępnienia kopii orzeczeń.

Jeśli starsza osoba nie ma ww. orzeczeń do celów rentowych, które uzyskała w wieku aktywności zawodowej, to może złożyć wniosek w PZON/MZON o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Należy dołączyć:

1. zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia, wydane dla potrzeb zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności;
2. oryginały lub uwierzytelnione kopie aktualnej dokumentacji medycznej (historia choroby), umożliwiające ocenę stopnia niepełnosprawności.

WAŻNE!

Zaświadczenie lekarskie ważne jest 30 dni od dnia wystawienia i w tym czasie należy złożyć wniosek o orzeczenie.

Wniosek o orzeczenie musi być podpisany przez osobę go składającą, czyli samego seniora, nie przez osobę trzecią. Chyba że jest ona prawnym opiekunem osoby starszej na podstawie odpowiednich dokumentów.

Druki wniosku o wydanie orzeczenia oraz zaświadczenia lekarskiego można pobrać ze stron właściwych zespołów orzekających lub poprosić o ich przesłanie. Każdy zespół ma własne wzory formularzy, ale zwykle honoruje druki wniosków pobrane z innych zespołów.

Orzekanie zaoczne

Podczas pandemii koronawirusa PZON/MZON orzekają zaocznie. Nie wiadomo, do kiedy będzie trwało orzecznictwo zaoczne ze względu na pandemię. Dokumentację wystarczy przysłać pocztą tradycyjną. W taki sam sposób senior otrzyma orzeczenie o niepełnosprawności w terminie dwóch tygodni od daty rozpatrzenia wniosku. Zawsze istniała możliwość orzeczenia zaocznego, jeśli osoba ze względu na stan zdrowia nie mogła osobiście stawić się na komisji orzeczniczej, co potwierdzało zaświadczenie lekarskie.

Zazwyczaj PZON/MZON proszą seniorów o dostarczenie także dokumentu z oceną stanu funkcjonalności osoby w skali Barthel, wypełnianego przez pielęgniarkę środowiskową. Dokument wskazuje, czy dana osoba może samodzielnie się poruszać, ubrać się, zjeść, umyć się, wchodzić po schodach. Lekarz weryfikuje dokumentację, a zainteresowany otrzymuje zawiadomienie o terminie komisji i informację o braku konieczności osobistego stawiennictwa, a w ciągu 14 dni samo orzeczenie.

- Na razie orzekamy zaocznie, co jest wygodniejsze dla osób starszych. Unikają stresu związanego ze stawiennictwem na komisji i nie muszą się przemieszczać. Na pewno zawsze warto starać się o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, gdyż daje to możliwość skorzystania z wielu programów. Miasta uchwałami swoich rad regulują różnego rodzaju zniżki na swoim terenie np. wstęp na basen czy imprezy kulturalne, które uwzględniają osoby z orzeczeniem, podobnie w komunikacji publicznej. Zawsze warto sprawdzić, jakie zniżki obowiązują osoby z orzeczeniem – zachęca Małgorzata Rajczyk. – Często gminy czy miasta lokalnie organizują bezpłatny transport dla osób z niepełnosprawnością i do tego także potrzebne jest orzeczenie – dodaje.

Zaznacza też, że czasami osoby starsze są rozżalone, że nie otrzymały najwyższego, znacznego stopnia niepełnosprawności, ale równocześnie uczula, że komisja bierze pod uwagę ograniczenia fizjologiczne związane z wiekiem, będące naturalnym procesem rozwoju człowieka. Dopiero to, co wykracza poza ten naturalny proces, stanowi o niepełnosprawności i do niej kwalifikuje.

Małgorzata Rajczyk podkreśla także, że sposób orzekania nie wiąże się z wiekiem. Niezależnie od tego, czy dana osoba jest na emeryturze, czy pobiera jakieś inne świadczenia, sposób orzekania jest taki sam dla wszystkich. PZON/MZON orzekają o stopniu znacznym, umiarkowanym lub lekkim niepełnosprawności, a w orzeczeniu będą wpisane symbole z kodem schorzenia. Ich dokładny opis można znaleźć w naszym artykule. 

Do czego seniorowi przyda się orzeczenie?

Dodatkowe pieniądze

- Często seniorzy starają się o orzeczenie z myślą, że otrzymają zasiłek pielęgnacyjny (215,84 zł miesięcznie) jako drugie świadczenie, jeśli skończyli 75 lat i pobierają dodatek pielęgnacyjny, co nie jest możliwe. Jeśli jednak staramy się o orzeczenie przed 75. rokiem życia, możemy otrzymać zasiłek pielęgnacyjny. Przysługuje on osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli została uznana za całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji lub skończyła 75 lat i nie pobiera dodatku pielęgnacyjnego. Nie można
równocześnie pobierać zasiłku pielęgnacyjnego i dodatku pielęgnacyjnego – wskazuje Małgorzata Rajczyk.

Dodatek pielęgnacyjny otrzymuje się z urzędu po skończeniu 75. roku życia, bez względu na stan zdrowia, ale tylko wtedy, jeśli nie pobiera się zasiłku pielęgnacyjnego.

Dodatek ten nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, która przebywa w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym. Od zasady tej jest wyjątek – gdy uprawniony do świadczeń i dodatku przebywa poza tymi placówkami przez okres dłuższy niż dwa tygodnie w miesiącu – wtedy dodatek przysługuje. Obecnie kwota dodatku pielęgnacyjnego wynosi 222,01 zł.

Wyjaśniamy to dokładnie w naszych artykułach: „Zasiłek pielęgnacyjny” i „Dodatek pielęgnacyjny”.

Poza kolejką

Warto pamiętać, że od 1 lipca 2018 r. obowiązuje ustawa wprowadzająca szczególne uprawnienia w dostępie do świadczeń opieki zdrowotnej, usług farmaceutycznych oraz wyrobów medycznych dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Oznacza to, że te osoby mogą skorzystać bez kolejki z obsługi w aptece, a ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych – bez skierowania.

Nie dotyczą ich też limity finansowania świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu rehabilitacji leczniczej, a także w okresach użytkowania wyrobów medycznych. O ilości miesięcznego zaopatrzenia w te wyroby decyduje każdorazowo osoba uprawniona do wystawienia zlecenia. Ustawa obowiązuje w ośrodkach, które mają umowy z NFZ. W rejestracji należy okazać dokument potwierdzający znaczny stopień niepełnosprawności.

- Co czwarta osoba po 60 roku życia otrzymuje orzeczenie w związku ze schorzeniami neurologicznymi, głównie osoby po udarach. Wtedy mogą starać się o rehabilitację w warunkach domowych bez kolejki – dodaje Małgorzata Rajczyk.

Refundacja sprzętu i ŚDS-y

- Wiele wniosków o orzeczenia wpływa od osób starszych, ponieważ chcą starać się o refundację sprzętu, np. stomijnego czy środków pielęgnacyjnych, jak pieluchomajtki, gdzie orzeczenie jest warunkiem koniecznym, zarówno w NFZ, jak i powiatowych centrach pomocy rodzinie (PCPR) – mówi Małgorzata Rajczyk. – Część seniorów składa wniosek o orzeczenie, bo chcą uczestniczyć w zajęciach środowiskowych domów samopomocy (ŚDS). To kilka godzin dziennie, ale jest dużym odciążeniem dla rodziny – dodaje.

Środowiskowe Domy Samopomocy przeznaczone są dla osób przewlekle psychicznie chorych i niepełnosprawnych intelektualnie oraz z autyzmem. Istnieją cztery typy tych placówek. To miejsca okresowego dziennego lub całodobowego pobytu, w których można otrzymać opiekę i posiłek. Wniosek o skierowanie do ŚDS-u należy złożyć w swoim ośrodku pomocy społecznej.

W dofinansowaniu do wyjazdu na turnus rehabilitacyjny pierwszeństwo mają zazwyczaj osoby młodsze, do 24 roku życia uczące się i niepracujące, oraz ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Warto sprawdzić w swoim PCPR, czy istnieje taka możliwość. Dofinansowanie zależy też od wysokości dochodu.

Ulga rehabilitacyjna

Orzeczenie o niepełnosprawności daje pewne uprawnienia do odliczenia niektórych wydatków w ramach ulgi rehabilitacyjnej. Odpisu dokonuje się od swojego dochodu, zatem otrzymuje się zwrot nadpłaconego podatku. W praktyce dostaje się 18 proc. odliczonej kwoty. Aby udokumentować swoje wydatki, należy przedstawić dokumenty stwierdzające ich poniesienie.

W ramach ulgi rehabilitacyjnej można odliczyć np. zakup leków w wysokości stanowiącej różnicę między wydatkami faktycznie poniesionymi w danym miesiącu a kwotą 100 zł, jeśli lekarz specjalista stwierdzi, że osoba z niepełnosprawnością powinna stosować określone leki – stale lub czasowo (wydatki dokumentujemy fakturami).

Odliczyć można także konieczny przewóz na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne, opiekę pielęgniarską w domu w czasie przewlekłej choroby, usługi opiekuńcze dla osób z I grupą inwalidztwa, wydatek na zabiegi rehabilitacyjne czy adaptację i wyposażenie mieszkania, dostosowane do potrzeb osoby niepełnosprawnej.

To tylko niektóre przykłady odliczeń, szczegóły polecamy w artykule: „Co odliczyć w ramach ulgi?”.

Karta parkingowa i inne uprawnienia

- Bardzo często osoby starsze mające problemy w samodzielnym poruszaniu się występują o orzeczenie, aby móc skorzystać z karty parkingowej – mówi Małgorzata Rajczyk.
– Co czwarte orzeczenie wydawane jest w związku z problemami z narządem ruchu i te osoby najczęściej występują o kartę parkingową – dodaje.

Kartę parkingową może otrzymać osoba ze znacznym stopniem niepełnosprawności i znacznie ograniczonymi możliwościami samodzielnego poruszania się lub z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, znacznie ograniczonymi możliwościami samodzielnego poruszania się i kodami w orzeczeniu 04-O (choroby narządu wzroku) lub/i 05-R (niepełnosprawność narządu ruchu) lub/i 10-N (choroba neurologiczna) lub/i 07-S (choroby układu oddechowego i krążenia – uprawnienie to przysługuje im od 1.04.2020 r.). Orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności w pkt 9 musi zawierać wskazanie do wydania karty parkingowej.

Więcej w artykule: „Poradnik: Jak zdobyć nową kartę parkingową?”.

Osoby z określonym orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności lub ich opiekunowie zwolnieni są z opłaty abonamentu radiowo-telewizyjnego. Orzeczenie daje także możliwość starania się o usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze. Ich odpłatność uzależniona jest od dochodu osoby ubiegającej się i członków rodziny. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie. Ośrodek pomocy społecznej może także podjąć decyzję o częściowym lub całkowitym zwolnieniu z opłaty za usługi.

Abonament RTV i usługi opiekuńcze

• zaliczone do I grupy inwalidów lub 
• z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy lub 
• z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności lub trwałej lub okresowej całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym lub
• osoby, które otrzymują świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo rentę socjalną z ZUS lub innego organu emerytalno-rentowego lub
• osoby niesłyszące, u których stwierdzono całkowitą głuchotę lub obustronne upośledzenie słuchu (mierzone na częstotliwości 2000 Hz o natężeniu od 80 dB) lub
• osoby niewidome, których ostrość wzroku nie przekracza 15% lub
• osoby otrzymujące zasiłek dla opiekuna określony w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów
• osoby po 75 r. ż.
• inwalidzi wojenni.

Specjalny zasiłek opiekuńczy (SZO)

Przysługuje osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny wobec osoby, którą się opiekują. Muszą jednak zrezygnować z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się:

• orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo
• orzeczeniem o niepełnosprawności

– łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji i konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji (czyli p. 7 i 8 w orzeczeniu dla osób do 16. roku życia).

Od 1 stycznia 2015 r. specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje również małżonkom. Od 2015 r. prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługuje także tym opiekunom, którzy nie podejmują pracy ze względu na opiekę nad osobą z niepełnosprawnością, a nie tylko tym, którzy zrezygnowali z pracy. Obowiązuje ich jednak kryterium dochodowe. Kwota zasiłku to 620 zł netto.

Polecamy artykuł: „Komu przysługuje specjalny zasiłek opiekuńczy?”.

Zasiłek dla opiekuna

Zasiłek dla opiekuna jest skierowany wyłącznie do osób, które na skutek nowelizacji przepisów utraciły 1 lipca 2013 r. prawo do świadczenia pielęgnacyjnego i nie spełniły kryterium dochodowego do otrzymania specjalnego zasiłku opiekuńczego, pozostając bez wsparcia państwa. Wynosi on 620 zł.

Coraz częściej orzecznictwo sądów przychyla się do przyznawania opiekunom dorosłych osób z niepełnosprawnością świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości 1830 zł netto zamiast SZO.

Polecamy artykuł „Zasiłek dla opiekuna”.

Legitymacja

Po otrzymaniu orzeczenia senior może się starać o wydanie legitymacji osoby niepełnosprawnej. Dokumentuje ona niepełnosprawność lub stopień niepełnosprawności, potwierdzając podstawę do korzystania z ulg i uprawnień. Wystawia ją także PZON lub MZON. Czas oczekiwania na legitymację wynosi do miesiąca (w praktyce: dwa-trzy tygodnie), gdyż jej produkcja odbywa się w Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych, a zespół PZON/MZON przesyła wniosek elektronicznie.

Polecamy artykuł: „Nowe legitymacje. 10 pytań i odpowiedzi”.

UWAGA

Zaraz po otrzymaniu orzeczenia o niepełnosprawności można napisać oświadczenie o zrzeczeniu się prawa do odwołania od orzeczenia (jeśli zgadzają się zapisy, akceptuje się jego treść i nie będzie się składać odwołania) oraz złożyć wniosek o wydanie legitymacji. Potrzebne będzie jedno aktualne zdjęcie. Dokument wydawany jest bezpłatnie.

O wątpliwości związane z wydaniem orzeczenia dla seniora warto zapytać w PZON/MZON, ośrodku pomocy społecznej czy powiatowym centrum pomocy rodzinie. Należy także sprawdzić, jakie ulgi oferuje miasto lub gmina w miejscu zamieszkania – bezpłatny transport, ulgi w przejazdach czy biletach wstępu do różnych miejsc.

Artykuł pochodzi z numeru 4/2020 magazynu „Integracja”.

Zobacz, jak możesz otrzymać magazyn Integracja.

Sprawdź, jakie tematy poruszaliśmy w poprzednich numerach (w dostępnych PDF-ach).